GİRİTLİ HAYRÎ’NİN BİYOGRAFİSİNE KATKILAR VE “ÇANAKKALE GAZELİ”NE YAZDIĞI BİR MÜSEMMENİ

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 473 - 489, 26.12.2024

Fatih Tığlı

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1570472

Öz

I. Dünya Savaşı esnasında oluşturulan Mücâhidîn-i Mevleviyye Alayı’na Osmanlı Devletinde yer alan Mevlevihanelerden birçok gönüllü katılmıştır. Bu Mevlevihanelerden biri de Kastamonu Mevlevihanesi’dir. Postnişîn M. Âmil Çelebi maiyetinde içlerinde Giritli Hayrî’nin olduğu 28 kişi alaya dâhil olmak üzere Kastamonu’dan hareket etmiştir. Giritli Hayrî, Kastamonu’dan Halep ve Şam’a kadar olan bu yolcuğu Mısır Yolunda İlhâmât-ı Cihâd başlıklı manzum eserinde ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Bu eser, yakın zamanlarda çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Fakat bununla beraber bu çalışmalarda hayatı hakkında sınırlı bilgi verilmiş ve Giritli Hayrî’nin kimliği tam olarak ortaya konulamamıştır. Bu çalışmanın ilk bölümünde Giritli Hayrî’nin hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. Kastamonu Mevlevihanesi gönüllüsü olması sebebiyle Kastamonu basın-yayın ve edebî hayatı ile ilgili kaynaklardan hareketle açık kimliği tespit edilmiştir. Bu makalede elde edilen bu ayrıntılar doğrultusunda biyografisine katkılar yapılacak ve diğer eserleri hakkında bilgiler verilecektir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Giritli Hayrî’nin Çanakkale zaferi ile ilgili yeni tespit edilen bir manzumesi ele alınacaktır. Bu manzume, Sultan V. Mehmed Reşad’ın Çanakkale muharebelerinin zaferle sonuçlanması neticesinde kaleme almış olduğu “Çanakkale Gazeli”ne yazdığı 6 bendlik bir müsemmendir. Şam’da neşredilen Suriye gazetesinde yer alan bu şiirin metni ve günümüz Türkçesiyle nesre çevrilmesi yer alacaktır. Bu çalışma ile birlikte Giritli Hayrî’nin biyografisine katkılar yapılması ve Mısır Yolunda İlhâmât-ı Cihâd adlı eserinin dışında Çanakkale zaferi ile ilgili yeni bir metninin ortaya konması amaçlanmıştır. Bununla birlikte Sultan V. Mehmed Reşad’ın Çanakkale Gazeli’nin etrafında oluşan edebiyata da yeni bir şiir ilave edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Giritli Hayrî, Mücâhidîn-i Mevleviyye Alayı, V. Mehmed Reşad, Çanakkale Muharebeleri, Çanakkale Gazeli, Müsemmen.

Etik Beyan

Yoktur.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

Kaynakça

• Andı, M. Fatih. Servet-i Fünun’a Kadar Yeni Türk Şiirinde Şekil Değişmeleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Avcı, İsmail. “Yeni Bilgiler Işığında Giritli Şairlere Ek”, Uluslararası Akdeniz Medeniyetleri Sempozyumu, 8-10 Kasım 2016, Girne/KKTC, Bildiri Kitabı. ed. Yıldırım Atayeter - İsmail Avcı. 325-355. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2017.
• Avcı, İsmail. “Kastamonu’dan Şam’a: Mevlevi Alayı Gönüllülerinden Giritli Hayrî ve Manzum Seyahatnamesi”. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 24 (Bahar 2019), 1-22.
• Avcı, İsmail. “Çanakkale’de Zafer Şam’da Sevinç: Giritli Hayrî’nin Çanakkale Şiirleri”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23/44 (Aralık 2020), 715-726. https://doi.org/10.31795/baunsobed.791310
• Aysal, Necdet. “Çanakkale Savaşları’nda Hukuk İhlalleri: Kimyasal Gaz ve Domdom Kurşunu Kullanımı”. Çanakkale 1915 Tarih, Ekonomi, Edebiyat ve Sanat. ed. Prof. Dr. Mehdi İlhan vd. 355-377. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Çarıkçıoğlu, Mehmet. II. Abdülhamit Döneminde Kastamonu’da Tasavvufî Hayat. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Demircioğlu, Aziz. 100 Yıllık Kastamonu Basını 1872-1972. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1973.
• Demircioğlu, Aziz. 100 Yıllık Kastamonu Basınında Kim Kimdir 1872-1972. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1980.
• Demircioğlu, Aziz. Kastamonu’da Basılan Eserler 1869-1928. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1987.
• Demirel, Fatmagül. “Kastamonu’da Yerel Bir Gazete: Serbâz”. Müteferrika 24 (Kış 2003-2), 159-167.
• Doğan Enfel - Tığlı, Fatih. “Sultan V. Mehmed Reşad’ın Çanakkale Gazeli ve Bu Gazele Yazılan Tahmisler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 33 (2005), 41-95.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. “Bedr’in Arslanları”. Mehmed Âkif Hakkında Araştırmalar. 2/97-108. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2006.
• Erdem, Nilüfer. “Lozan Görüşmeleri Sırasında Patrikhane Meselesi Karşısında Patrik Meletious’un Yunan Kaynaklarına Yansıyan Yaklaşımı”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XVI/33 (2016-Güz), 105-134.
• Ersoy, Mehmed Âkif. Safahat. haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Eski, Mustafa. “Kent Kültürünün Oluşmasında Basının Görevi: Kastamonu Örneği”, Dört Öge 1 (Ocak 2012), 141-152.
• Girîdli Orhan’ın Babası [Hayreddîn Cafer]. Rum Ortodoks Sahte Patrik Girîdli Meletiyos’a Açık Mektub yahud İslâmiyyet, Nasrâniyyet ve Türk-Yunan Harbi. Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası, 1338/1922.
• Güllü, Ramazan Erhan. Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum/Ortodoks Patrikhanesi (1921-1923). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
• Hayreddîn Cafer. Hazret-i Peygamber Efendimize ‘Arz-ı Hâl ve Ruhâniyetlerinden İstimdâd. Kastamonu: Kastamonu Donanma Cemiyeti Merkez Şubesi Yayınları, 1330/1914.
• Hayreddîn el-Mevlevî. Mısır Yolunda İlhâmât-ı Cihâd. Şam: Et-Terakkî Matbaası, 1334/1918.
• Hayrî Bey. “Müsemmen”. Sûriye 2455 (9 Kânûn-ı evvel 332/26 Safer 335 [22 Aralık 1916]), 3.
• Hayrüddîn el-Mevlevî. İlhâmât-ı Cihâd. haz. Yusuf Sami Kamadan. İstanbul: Derin Tarih Kültür Yayınları, 2022. İlmeyye Sâlnâmesi. Dârü’l-Hilâfeti’l-Âliyye. Matbaa-i Âmire, 1334/1916.
• Kandaş, A. Burak. Çanakkale'de İtilâf Donanması'na Vurulan Büyük Darbe (Mayıs 1915 Harekâtı). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017.
• Köstüklü, Nuri. Vatan Savunmasında Mevlevîhaneler (Balkan Savaşlarından Millî Mücadeleye). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Küçük, Sezai. Mevleviliğin Son Yüzyılı. İstanbul: Simurg Yayınları, 2003.
• Mehmed Âkif. “‘Âsım’dan Bir Parça”. Sebîlür-reşâd 24/608 (10 Temmuz 1340/1924), 145-146.
• Peker, Nurettin. Tüfek Omza Balkan Savaşı'ndan Kurtuluş Savaşı'na Ateş Hattında Bir Ömür. haz. Orhan Peker - Hilal Akkartal. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat ve Biçim-Ölçü-Kafiye. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları, 2019.
• Seymen, Lütfü. “Taşbaskıdan Hurufata/Kastamonu Vilayet Matbaası ve Bastığı Kitaplar”. “Üsküdar’a Kadar” Kastamonu. haz. Lütfü Seymen. 87-98. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Şeyhülislam Ürgüplü Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922). haz. Ali Suat Ürgüplü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Tığlı, Fatih. “Sultan V. Mehmed Reşad’ın Çanakkale Gazelini Kim Yazdı?”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi Vefatının 100. Yılı Münasebetiyle Ali Emîrî Özel Sayısı (Eylül 2024), 916-934. https://doi.org/10.28981/hikmet.1514105
• Üçüncü, Uğur. “Fener Rum Patriği IV. Meletius’un İstanbul’dan Çıkarılması”. Tarih Okulu Dergisi (TOD), XIX (Eylül 2014), 197-232. http://dx.doi.org/10.14225/Joh543
• Yılmaz, Mehmet Serhat. Kastamonu Basınında Köroğlu Gazetesi (1908-1918). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Yılmaz, Mehmet Serhat. II. Meşrutiyet Devri Kastamonu Basın Tarihi (1908-1918). Ankara: Berikan Yayınları, 2008.
• Yılmaz, Mehmet Serhat. “Kastamonu’da İstiklâl-i Osmanî Günü Kutlamaları (1913-1921)”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 6/3 (Eylül 2009), 82-102.