XV. YY. ŞAİRİ MOLLÂ ‘AŞKÎ’NİN YAYIMLANMAMIŞ ŞİİRLERİ

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 174 - 189, 26.12.2024

Nusret Gedik

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1581868

Öz

İstanbul’un Balat semtinde bizzat kendisinin inşa ettirdiği ve kendi adıyla anılan mahallede bulunan caminin tapu tahrir kayıtlarından asıl adının Abdürrezzâk olduğu bilinen Mollâ ‘Aşkî, XV. yy. şairlerindendir. Ayvansarâyî’nin Hadîkatü’l-Cevâmî’sinde ise “‘Aşkî Muhammed Efendi” olarak geçen şair, II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed dönemi şairlerinden olup Sehî’nin Heşt Behişt adlı şairler tezkiresinde kendisinden sitayişle bahsedilen bir zâttır. İstanbul’un fethinden sonra Fatih’in şehri her yönden mamur bir hâle getirme çabaları dâhilinde ‘Aşkî’ye günlük 100 akça maaş bağlandığı kaynaklarda bildirilmektedir. Dönemin şartları düşünüldüğünde oldukça büyük bir meblağ olan bu miktar sultanın şaire karşı alakasını ortaya koyar mahiyet arz etmektedir. Tezkirelerde şairin hayatı ve şiirlerinden ziyade bu durum da gözden kaçmamış ve bu sebeple Latîfî Tezkiresi ve onu takip eden diğer tezkirelerde şair için kimi olumsuz söz ve ithamlar aynı mahlaslı başka bir şairle karıştırma suretiyle söylene gelmiştir. Yoksa kendisi de ‘Avnî mahlasıyla şiirler yazan ve Dîvân sahibi ilk Osmanlı padişahı olarak şiir ve inşâ başta olmak üzere pek çok ilimde üstün yetenekleri olan bir padişahın günlük 100 akçe gibi pek yüksek bir meblağı şaire tahsis etmesi bu durumu açıklanamaz bir hâle sokabilmektedir. Devrinde oldukça önemli bir kişi olan şairin günümüze Heft Peyker mesnevisi ulaşmış fakat mürettep bir Dîvân nüshası henüz tespit edilememiştir. Şairin şiirleri araştırmacılar tarafından derlenip toplanarak Dîvân nüshası hâlinde yayımlanmıştır. Bu çalışma da şairin hazırlanan Dîvân’ında yer almayan 13 yeni manzumesini ilim âlemine sunmayı amaçlamaktadır. T.C. Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi Topkapı Sarayı Müzesi Evrakı’nda bulunan belgelerde şairin sultana sunduğu gazel ve murabba nazım şekli ile kaleme aldığı şiirleri tespit edilmiştir. Klasik Türk edebiyatının kaynakları arasında sayılması gereken Osmanlı arşivi üzerine yaptığımız çalışmalar soyundan olan bu makalede şairin yeni şiirleri ve muhteviyatı çalışmanın ana konusu olmuştur.

Anahtar Kelimeler

XV. yy., Fatih Sultan Mehmed, Mollâ ‘Aşkî.

Kaynakça

• Aykaç, Aslı (2017), Aşkî Heft Peyker, Ankara: Kültür Bakanlığı E-Kitap Yayımı.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskanı ve Nüfusu.
• Bilgin, Azmi (2004). “Aşkî’nin Manzumeleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 10, 149-178.
• Canım, Rıdvan (2017), Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘ârâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Ankara: Kültür Bakanlığı E-Kitap Yayımı.
• Erünsal, İsmail (2008), Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları, Harvard Üniversitesi Yayınları.
• Gedik, Nusret (2022a), “Arşiv Belgelerine Göre Türkçe Yazılmış II. Bayezid Medhiyeleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24/48, 153-224.
• Gedik, Nusret (2022b), “Fehmî (ö. XVI. yy.?) ve Rodos Fetih-nâmesi”, TÜRÜK, 10/31, 246-262.
• Gedik, Nusret (2023), “Arşiv Belgelerine Göre Kanuni Sultan Süleyman’a Sunulmuş Bazı Türkçe Manzumeler-I”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10/26, 25-55.
• Gedik, Nusret (2024), “Arşiv Belgelerinde Yer Alan Muhibbî'nin Bir Gazelinin Şerhi”, Şark ve Garp Edebiyatının Tarihi ve Kıyasi Meseleleri Uluslararası Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 90-101, Taşkent: Taşkent Devlet Üniversitesi Yayınları.
• İpekten, Halûk vd. (2017), Sehî Beg, Heşt Behişt, Ankara: Kültür Bakanlığı E-Kitap Yayımı.
• Kut, Günay (1972), “Aşkî ve Heft Peyker Çevirisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 20, 127-151.
• Şentürk, A. Atilla (2020), “Aşkî/Işkî, Aşkî-i Kadîm, Muhammed Abdürrezzâk”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aski-iski-askii-kadim-muhammed, [01.10.2024, çevrimiçi]
• Şentürk, A. Atilla vd. (2012), Molla Aşkî Dîvân, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ünver, Süheyl (1954). “Fâtih Sultan Mehmet Zamanında Tedris Berâtları Vesilesiyle Ali Kuşçu ve Efdal-zâde”, Fâtih ve İstanbul İstanbul Fethi Derneği Tarafından Yayınlanan İki Aylık Dergi I (3-6). İstanbul: 29 Eylül 1953 - 29 Mart. 351-356