ŞİFÂ-İ ŞERÎF’İN TEFSİR İLMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 1 - DİCLE İLAHİYAT DERGİSİ 2023/1 SAYI: 26, 128 - 157, 05.07.2023

Mehmet Selim Ayday

https://doi.org/10.58852/dicd.1297220

Öz

İslâm’ın ilk asırlarından bugüne Hz. Peygamber’in hayatını her yönüyle ele alan pek çok eser telif edilmiştir. Bu eserlerden bir kısmı Hz. Peygamber’i her yönüyle ele alırken, bir kısmı ise belli başlı yönleriyle ele almıştır. Hz. Peygamber’in fiziki özelliklerini ele alan şemâil türünden eserlerin yanında, sadece mucizelerini ele alan eserler buna örnek verilebilir. Kâdî İyâz’ın (öl. 544/1149) Hz. Peygamber’e duyulan muhabbeti güçlendirmek amacıyla yazmış olduğu eş-Şifâ bi-ta‘rîfi hukuki’l-Mustafâ adlı eser de bunlardan bir tanesidir. Daha çok Şifâ-i Şerîf şeklinde şöhret bulan eser dört bölümden meydana gelmektedir. Bu bölümlerde Hz. Peygamber’in maddî ve manevî güzellikleri, masumiyeti, Allah katındaki değeri, mucizeleri, Hz. Peygamber’e itaatin gereği ve ona dil uzatanlara uygulanması gereken hükümler ele alınmaktadır. Bu açılardan eser bir siyer veya şemâil türünden bir eser olarak düşünülmüştür. Ancak Kâdî İyâz konuları işlerken genellikle âyetlerle başlamakta ve müfessirlerin âyete dair görüşlerini mutlaka zikretmekte, gerekli gördüğü yerde hem ayetlerdeki kıraât farklılıklarına hem de âyetin sebeb-i nüzulüne işaret etmektedir. Bu haliyle eser hem bir rivayet hem de konulu bir tefsiri andırmaktadır. Eserin bu özelliğinden dolayı tefsir ilmi açısından da değerlendirilmesinin faydalı olacağı kanaati hasıl olmuştur. Çalışma yapılırken eser baştan sona taranmış Kâdî İyâz’ın hangi tefsir kaynaklarından istifade ettiği tespit edilmiştir. İhtiyaç duyuldukça en önemli şerhlerinden biri olarak kabul edilen Ali el-Kârî’nin (öl. 1014/1605) Arapça Şerhu’ş-Şifâ’sına; M. Yaşar Kandemir’in Türkçe Şifâ-i Şerîf Şerh’ine de müracaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Rivayet Tefsiri, Konulu Tefsir, Kâdî İyâz, Şifâ-i Şerîf

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 17. Basım, 2009.
• Alî el-Kârî, Molla. Şerhü’ş-şifâ li’l-Kâdî İyâd. thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Ebî’s-Senâ Mahmûd b. Abdullah. Rûhü’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-’azim ve’s-seb’i’l-mesânî. thk. Mâhir Habbûş. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Aydın, İsmail. Kur’an’ın Filolojik Yorumu: Tarihsel Gelişim ve Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Begavî, Muhyi’s-Sünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesud. Tefsîrü’l-Begavî: Me’âlimü’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. Dimaşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Çelebi, Hacı Halife Mustafa b Abdullah Katib. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî, t.y.
• Ebû Abdullah Muhammed. et-Ta’rîf bi’l-Kâdî İyâz. thk. Muhammed b. Şerife. Mağrib: Vezâretü’l-Evkâfi ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1982.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Endelûsî, İbn Atiyye. Muharrerü’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. er-Rehhâle el-Fârûk vd. 8 Cilt. Doha: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2007.
• Gökalp, Murat. “Şifâ-i Şerîf Literatürü”. İstem Dergisi 7/14 (2009), 353-370.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1978.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1985.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl el-Yahsübî. eş-Şifâ bi ta’rîfi-hukûki’l-Mustafa. thk. Abduh Ali Kûşek. Dubai: Vahdetü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2013.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl el-Yahsübî. Şifâ-i Şerîf Şerhi. çev. Mehmet Yaşar Kandemir. 3 Cilt. İstanbul: Tahlil Yayınları, 7. Basım, 2017.
• Kandemir, M. Yaşar. “eş-Şifâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/134-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kādî İyâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/116-118. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Baskı., 2017.
• Köten, Akif. “Kadı İyaz, Hayatı, Eserleri ve eş-Şifâ’sının Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 269-278.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-’uyûn. thk. Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Müessestü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, t.y.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîrü’l-imâm Mücâhid b. Cebr. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Nîl. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-İslâmî el-Hadise, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîrü’s-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvaz vd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. Hakâikü’t-tefsir: Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Seyyid Umrân. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-şâmiyyîn. thk. Hamdi Abdülmecîd Selefî. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. ʿAbdullâh b. ʿAbdulmuhsin et-Turkî. Kâhire: Dâru Hecr, 2001.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi. Miftâhu’s-saʿâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzûʿâti’l-ʿulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiü’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azim, thk. Taha Abdurraûf Sa'd - Sa'd Hasan Muhammed Ali. b.y.: Dârü'l-Harem li't-Türâs, 2004, 309.
• Yazıcı, İshak. “Semerkandî, Ebü’l-Leys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/473-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yılmaz, Ahmet. Kâdî İyâz’ın Kitâbü’ş-Şifâ Adlı Eseri ve Osmanlı’da Şifâhânlık Geleneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut , Me’mûn es-Sâgırcî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ’an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud vd. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü'l-İrfân fî ulûmi'l-Kur’an, thk. Ahmet b. Ali. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2017.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım, 2011.