ETHICS OF CONTROVERSY BASED ON THE PHENOMENON OF SECT AND SECTARIANISM

Yıl 2017, Cilt: 53 Sayı: 3, 135 - 162, 02.10.2017

Cenksu Üçer

Öz

In this study,
the ethics of controversy, which covers how the phenomenon of sect and the
phenomenon of sectarianism should be perceived, is dealt with. It is noted that
the basic elements arising out of the connection between human, his immediate
social environment, place, time, and idea–incident should be taken into
consideration while dealing with the phenomenon of sect. Moreover, it is also
discussed that many factors such as psychological, sociological, environmental,
political, financial, and religious (texts and differences in interpretation)
ones in addition to those above cause differences in perceptions and practices
of humans regarding their existence, social life and religious life.

Because of that
reality, sectarian and dispositional structures have emerged. For healthy
relations, it is necessary to take into consideration the fact that these are
human and social structures arising out of innate factors and natural processes
regarding the ethics of controversy.

Anahtar Kelimeler

Sect, Sectarianism, Ethics of Controversy

MEZHEP OLGUSU VE MEZHEPÇİLİK EKSENİNDE İHTİLÂF AHLÂKI

Öz

Bu çalışmada mezhep olgusu ve mezhep olgusunun nasıl
anlaşılması gerektiğini içeren ihtilaf ahlakı üzerinde durulmuştur. Mezhep
olgusu ele alınırken insan, insanın yakın sosyal çevresi, mekan, zaman ve
fikir-hâdise irtibatından oluşan temel unsurların mutlaka dikkate alınması
gerektiğine işaret edilmiştir. Bu temel unsurlarla birlikte psikolojik,
sosyolojik, çevresel, siyâsal, ekonomik, dînî (metinler ve yorum farklılığı)
gibi pek çok unsurun da insanların varlık, sosyal hayat ve dînî hayatla ilgili
algı ve uygulamalarında farklılıklara sebep olduğu işlenmiştir.

               Bu
gerçekliğe bağlı olarak İslam dünyasında da mezhebî ve meşrebî yapılar ortaya
çıkmıştır. İhtilaf ahlakı açısından bunların fıtrî unsurlara ve doğal süreçlere
bağlı olarak ortaya çıkan beşerî ve toplumsal yapılar olduklarının dikkate
alınması, sağlıklı ilişkiler için kaçınılmazdır.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Mezhepçilik, İhtilâf Ahlâkı

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir, “İrfâniyye”, DİA, Ankara 2000, c. XXII, ss. 444-447. Altıntaş, Ramazan, “İslâm Düşüncesinde Tevhid ve Tefrika”, Cumhuriyet Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, Sivas 1996, sy. I, ss. 111-121. Apaydın, H. Yunus, “Nas”, DİA, Ankara 2006, c. XXXII, ss. 391-3 242. Aydın, Muhammed, “ ‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, Sakarya 2009, c. II, sy. 20, ss. 1-32. Aydınlı, Osman, İslâm Düşüncesinde Aklîleşme Süreci Mutezilenin Oluşumu ve ve Ebü’l-Huzeyl Allaf, s. 92. Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Ankara Ün. İlahiyat Fa. Yayınları, Ankara 1974. _______,Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri (I-XII), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1989. Aybakan, Bilal, “Şâfiî Mezhebi”, DİA, Ankara 2010, c. XXXVIII, s.Ebu’l-Huzeyl Allaf, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001. Bardakoğlu, Ali, “Delâlet”, DİA, Ankara 1994, c. IX, ss.119-122. Başoğlu, Tuncay, “Tefrika”, DİA, Ankara 2011, c. LX, ss. 279- 281. Bebek, Adil, “Kebîra”, DİA, Ankara 2002, c. XXV, ss. 163-164. Birışık, Abdülhamit, “Mecâzü’l-Kur’ân”, DİA, Ankara 2003, c. XXVIII, ss. 223-224. Buhârî, Sahîh (I-XXV), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Baskı, Beyrut 1985. Bulut, H. İbrahim, İslâm Mezhepleri Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2016. Büyükkara, M. Ali, “Mezhepler Tarihine Giriş”, İslâm Mezhepleri Tarihi, ed. M. Ali Büyükkara, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2012. _______,“İslâm Mezhepler Tarihinde Terminolojiye İlişkin Sorunlar”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. IXX, sy. 2, Ankara 2006, ss. 257-271. _______, “İslâm Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, e-makâlât -Mezhep Araştırmaları-, www. Mezhep.org, 2013, c. VI, sy. 2, ss. 321-354. Câbirî, Muhammed Âbid,, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi, çev. Burhan K öroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999. Candan, Abdurrahman, İmam Şafiî’nin Kadîm ve Cedît Görüşleri, Vadi Grafik Yayınları, Ankara 2017. Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, TDV Yayınları, 5. Baskı, Ankara 1985. Çağıl, Necdet, “Hakikat- Mecaz Kutuplaşması Bağlamında Kur’ân’da Temsilî (Simgesel) Anlatım”, İslâmî İlimler Dergisi, 2013, c. VIII, sy. 1, ss. 93-112. Çağrıcı, Mustafa, “Hak”, DİA, Ankara 1997, c. XV, ss. 137-139. Çalış, Halit, “Kurbanın Dinî Hükmü ve Fert ya da Aile Adına Kesilmesi Tartışmaları”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya 2004, sy. 3, ss. 211-230. Çalışkan, İsmail, “Hakikat Ve Mecazın Belirleyicisi Müfessirdir -Günümüz Tefsirinde Mecazın İmkânlarından İstifade Edilmesi-”, İslâmî İlimler Dergisi, 2013, c. VIII, sy.1, ss. 139-160. Çelen, Nermin, Öğrenme Psikolojisi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1999. Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez Yayınları, İstanbul 1983. Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, Marmara Ün. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, İstanbul 2010. Dereli, Muhammed Vehbi, “İşârî Tefsir Anlayışına İlişkin Bazı Mülahazalar”, Diyanet İlmî Dergi, Ankara 2012, c. XLVIII, sy. 4, ss. 23-38. Döndüren, Hamdi, “Zamanın ve Şartların Değişmesiyle İslâm’ın Hükmü Değişir mi?”, Uludağ Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, c. VII, sy. 7, Bursa 1998, ss. 77-113. Durmuş, İsmail, “Temsil”, DİA, Ankara 2011, c. LX, ss. 434-435. _______,“Kinaye”, DİA, Ankara 2002, c. XXVI, ss. 34-36. Ebû Dâvûd, Sünen (I-V), Dâru İbn Hazm, 1. Baskı, Beyrut 1997. Ekinci, Mustafa, Anadolu Alevîliği’nin Tarihsel Arka Planı, Beyan Yayınları, İstanbul 2002. Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili (1-IX), Eser Kitabevi, İstanbul 1970. Esen, Muammer, “Tekfir Söyleminin Dinî ve İdeolojik Boyutları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 2012, c. LII, sy. 2, ss. 97-110. Er, İzzet, Din Sosyolojisi, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2008. Görmez, Mehmet, “Hadislerde Delâlet Sorunu”, Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı, Ankara 2002–Tebliğ ve Müzâkereler-, DİB Yayınları, Ankara 2004, ss. 225-240. İbn Haldûn, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1991. İbn Mâce, Sünen (I-IV), 1. Baskı, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut 1998. Karaağaç, Hilmi, “Ehl-i Sünnet’e Göre Tekfir Problematiği”, Atatürk Üni. İlahiyat Fak. Dergisi, Erzurum 2013, s. 40, ss. 163-186. Karaman Hayrettin ve diğerleri, Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir (I-V), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Baskı, Ankara 2014. Kaya, Alim, Eğitim Psikolojisi, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2007. Kılıç, Sadık, “Kur’ân ve Hadislerde Temsili Anlatım Örnekleri -İnsanî, İlâhî ve Uhrevî Hakikatlerin Sunumu Bağlamında Semantik Ve Pedagojik Bir Deneme”, İslâmî İlimler Dergisi, 2010, sy. 1, ss. 11-40. Koçak, Süleyman, “Kur’ân Deyimlerinde Teşbihin Genel Özellikleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, www.dinbilimleri.com, 2007, c. VII, S.4, ss. 341-370. Kubat, Mehmet, “73 Fırka Hadisi”, İnönü Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, Malatya 2012, c. III, sy. 2, ss. 9-45. Kurt, Abdurrahman, “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. XVIII, sy. 2, Bursa 2009, ss. 1-26. Kutlu, Sönmez, Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yayınları, İstanbul 2008. Müslim, Sahîh (I-IXX), 4. Baskı, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut 1997. Mollaibrahimoğlu, Süleyman, “Kur’ân’da Hak Kavramı”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara 1996, c. XXXII, S. 1, ss. 21-41. Okumuş, Ejder, “Zaman Sosyolojisi: Bir Giriş Denemesi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. X, sy. 2, 2002, ss. 121-174. Onat, Hasan, “Kur’ân’ı Doğru Anlamak”, www.hasanonat.net/index.php/45-kur-an-dogru-anlamak. Onat, Hasan- Kutlu, Sönmez, “İslâm Mezhepler Tarihine Giriş” İslâm Mezhepleri Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara 2013. Oral, Osman, “73 Fırka Hadisi”, Kelam Araştırmaları, 2014, c. XII, sy. 2, ss. 295-313. Önen, Hacı, “İbn Kesir Ve Taberî’nin Muhkem-Müteşâbih İle İlgili Görüşlerinin Mukayesesi”, EKEV Akademi Dergisi, Erzurum 2014, sy. 60, ss. 309-320. Öz, Mustafa, “Mezhep Kavramı Üzerine”, İslâmî Araştırmalar Dergisi (Ebû Hanîfe Özel Sayısı), c. XV, sy. 1-2, Ankara 2002, ss. 304-308. Özen, Şükrü, “İhtilâf”, DİA, Ankara 2000, c. XXI, ss. 565- 568. _______,“Hilâf”, DİA, Ankara 1998, c. XVII, ss. 527- 538. Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde 73 Fırka Kavramı, Nûn Yayıncılık, İstanbul 1996. Senemoğlu, Nuray, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Gazi Kitabevi, Ankara 2001. Sinanoğlu, A. Faruk, “Toplumsal Değişim ve Din”, Hikmet Yurdu, sy. 2, 2008, ss. 23-29. Uludağ, Süleyman, İslâm Düşüncesinin Yapısı, Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe, Dergâh Yayınları, İstanbul 1979. _______,“Mârifet”, DİA, Ankara 2003, c. XXVIII, ss. 54-56. Yavuz, Galip, “Kinayeli Anlatımın Yorumsal Değeri”, C.Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, Sivas 2006, c. X, sy. 2, ss. 375-383. Yavuz, Yusuf Şevki, “Burhan”, DİA, Ankara 1992, c. VI, ss. 429-430. _______,“Müteşâbihat”, DİA, Ankara 2006, c. XXXII, ss. 204-207. _______,“Tekfir”, DİA, Ankara 2013, c. LX, ss. 350-356. Yiğit, Yaşar, “Zaman, Çevre ve Şartların Değişmesiyle Hükümlerin Değişmesi Meselesi”, Diyanet İlmi Dergi, c. 38, sy. 2, Ankara 2002, ss. 83-106.