DİNÎ MÛSİKÎ FORMU OLARAK MEVLÎD VE DOBRUCA BESTELİ MEVLÎDİ

Yıl 2019, Cilt: 55 Sayı: 1, 155 - 182, 15.03.2019

Fatih Koca

Öz

Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli mevlîdi, yazıldığı tarihten itibaren hem Anadolu hem de Balkan coğrafyasında büyük ilgi görmüş; bazen irticâlen bazen de bestelenerek okunmuştur. Mevlîd, her iki coğrafyada salt okunmakla kalmamış; Müslümanların sıkıntılara maruz kaldıkları dönemlerde hayatlarına yön veren sosyolojik bir olgu olarak karşımıza çıkmıştır. Hatta bazı dönemlerde Müslümanlar, dinlerini ve kimliklerini mevlîd ile muhafaza etmişlerdir. Unutulmaması ve yeni nesillere aktarılması hususunda da mevlîd, bazı bölgelerde bestelenmiş, müzikal olarak hâfızalara yerleşmiştir. Bu bestelerden birisi de Romanya Dobruca Bölgesi’nde toplu olarak okunmakta olan Romanya Tatarları ve Türkleri’nin besteli  evlîdidir. Bestenin kim tarafından yapıldığı bilinmemekle beraber kadîm olduğu açıktır. Bestedeki bazı melodik motifl er, eserdeki bazı bölümlerin eserin yazıldığı dönemde bestelendiğini; bazı bölümlerin de daha sonraki yıllarda bu besteye eklendiği ihtimalini karşımıza çıkarmıştır. Dolayısıyla bu konu çalışmada irdelenmiş ve bu bilgiler ışığında  eğerlendirmeler yapılmıştır. Mevlîd’deki bazı bahirlerin birleştirilerek okunduğu Dobruca Besteli Mevlîdi, Romanya Tatarları ve Türkleri’ne has okunan gülbank, dua, salavât ve ilâhiler ile  tertîp edilmiştir. Bu eserin müzikal analizi tarafımızca yapılmış; notaya aktarılarak istifadeye sunulmuştur. Nitekim bu coğrafyada her yaştan insanın hâfızasında olan Dobruca Besteli Mevlîdi, bölgede hâlen okunmakta, birlik ve beraberliğin bir nişânesi olarak toplumdaki canlılığını korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Mevlîd, Dobruca, Tatar, Dinî Mûsikî

MAWLID AND DOBRUCA MAWLID AS A FORM OF RELIGIOUS MUSIC

Öz

Wasilat al-Najat, also called as Mawlid, written by Süleyman Çelebi has received great interest both in Anatolia and in the Balkans since its composition. Sometimes it has been read as a prose and some other times in a musical composition. It did not, however, remain as a readonly text in those geographies, and turned rather into a sociological phenomenon to give direction to Muslims when they faced hardships in life. In fact, there were also times when Muslims had to protect their religion and identities through Mawlid. In some regions,  ompositions were written for the Mawlid to be rememdered easily, not forgotten, and passed on to future generations easily. One of these compositions came from the Romanian Tatars and Turks, recited collectively in the region of Dobruca, Romania. Its composer is not known; however, it is clearly authentic. Some of the melodic motifs in the composition indicate the possibility that some parts of the work were written in the period of composition and there were also parts added later to the main composition. Therefore, this study examines the  subject in question in light of some available information. Some couples recited together in the Mawlid composed in Dobruca are arranged with gulbank, dua, salawat, hymns specifi c to Romanian Tatars and Turks. We conducted a musical analysis of the work and wrote down its notes for the benefi t of the reader because the Mawlid composed in Dobruca is recited widely and in the  minds of many people in any age in this geography, as a lively symbol of unity and togetherness. 

Anahtar Kelimeler

Süleyman Çelebi, Mawlid, Dobruca, Tatar, Religious Music.

Kaynakça

• Ağuiçenoğlu, Hüseyin. “Ak Toprak’la Dobruca Arasında. Dobruca Müslüman Türk Basınında Hicret Konusunda Yapılan Tartışmalar”. Osmanlı Araştırmaları 22/22 (2003): 61-75.
• Ahmed, Vedat S. “Bulgaristan’da Dinî Kimliğin Korunmasında Mevlîdîn Rolü”. Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. 368-378. Bursa: TDV Yayınları, 2009.
• Aksoy, Hasan. “Eski Türk Edebiyatı’nda Mevlîdler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/9 (2007): 323-332.
• Aksu, Ali. “Türklerinde Kültürel Durum ve Mektep ve Aile Mecmuası”. CÜİFD 9/1 (2005): 11-27.
• Belviranlı, Ali Kemâl. Mûsikî Rehberi - Dînî Mûsikî. Konya: Nedve Yayınları, 1975.
• Altınkuşlar, Ayhan - Kalender, Ruhi - Özcan, Nuri. İHL için Dinî Mûsikî I. Ankara: Kalem Yayınları, 1996.
• Aslan, Halide. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mübarek Gün ve Gecelerden Kandiller”. İSTEM 7/13 (2009): 199-231.
• Baki, Süleyman. “Makedonya ve Kosova’da Mevlîd Merasimleri Ne İfade Eder?” Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. 434-445. Bursa: TDV Yayınları, 2009.
• Baş, Eyüp. “İslâm Tarihinde Mâtem/Yas Kültürü ve Kerbelâ”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela. Ed. Alim Yıldız. 2. Sivas: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2010.
• Buhâri, Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdillâh. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1987. Çelebi, Süleyman. Mevlîdi Şerîf. Editia a-ll-a: Aparitia Acestei Broşuri a Fost Posibila Datoritâ Uniuni Democratice Turce Din Romania, 2009.
• Çelebi, Süleyman. Mevlîd-i Şerîf Vesîletü’n-Necât. Ed. Mehmet Akkuş-Uğur Derman. Ankara: DİB Yayınları, 2017.
• Durmuş, İsmail. “Mevlîd-Arap Edebiyatı”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi 29: 480-482. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistâni. Sünen. Beyrût: Dâru-Kitâbu’l-Arabî, ty.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası, 1942.
• Eroğlu, Süleyman. “Edebî Bir Tür Olarak Mevlîdler”. Mevlîd ve Süleyman Çelebi. 109-112. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Gafarov, Raim. “Günümüz Kırım’ında Mevlîd”. Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. 386-390. Bursa: TDV Yayınları, 2009.
• Gökdemir, Ayvaz. “Türk Kültürü ve Mevlîd”. 39-51. Ankara: TDV Yayınları, 1990.
• Güray, Cenk. “Çubuk ve Şabanözü Bölgeleri Alevi Köylerindeki Cem Geleneklerine Müzikal Açıdan Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 89 (2019).
• Hasan, İbrahim Hasan. İslâm Tarihi. Trc. İsmail Yiğit. Ankara: Kayıhan Yayınları, 1988.
• Hızlı, Mefail. “Mevlîde Dâir Bazı Belgeler ve Bilgiler”. Süleyman Çelebi ve Mevlîd Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Mustafa Kara, Bilal Kemikli. 43-50. Bursa: Osmangazi Belediyesi, 2007.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• Kantar, Şefik. Günümüz Diliyle Sarı Saltuk Baba. İstanbul: UKİD Yayınları, 2015.
• Kaplan, Zekai. Dinî Mûsikî Rehberi. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• Karataş, Ali İhsan. “Osmanlı Toplumunda Mevlîd Vakıfları –Bursa Örneği”. Süleyman Çelebi ve Mevlîd Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Mustafa Kara, Bilal Kemikli. 34-42. Bursa: Osmangazi Belediyesi, 2007.
• Karpat, Kemal H. “Dobruca”. DİA. 10: 484. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kemikli, Bilal. Ulu Cami’nin Bilge İmamı Süleyman Çelebi ve Mevlîd. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Koca, Fatih - Turabi, Ahmet Hakkı. “Cami Musiki”. Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. Ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Köksal, M. Fatih. Mevlîd-Nâme. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: DİB Yayınları, 1984.
• Okiç, M. Tayyib. “Çeşitli Dillerde Mevlîdler ve Süleyman Çelebi Mevlîdi’nin Tercemeleri”. Atatürk ÜİFD. 1 (1976): 17-78.
• Muhammedşin, Refik. “Tataristan’da Dinî Kimliğin Korunmasında Mevlîd’in Rolü”. Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. 459-476. Bursa: TDV Yayınları, 2009.
• Nametak, Fehim. “Bosna Herek’te Mevlîd Geleneği”. Süleyman Çelebi ve Mevlîd Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli. 379-385. Bursa: Osmangazi Belediyesi, 2007.
• Özcan, Nuri. “Mevlîd-Mûsikî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 29: 484-485. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Nutku, Özdemir. “Bayram-Osmanlı Dönemi”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 5: 263-265. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Önal, Mehmet Naci. Romanya Dobruca Türkleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Özel, Ahmet. “Mevlîd”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 29: 475-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Özgür, Ülkü. “Pentatonik Müzik ve Dünya Müziğine Etkileri”. UÜEFD 14/1 (2001): 85-92.
• Pekolcay, A. Necla. “Mevlid”. DİA. 29: 485-486. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Pekolcay, A. Necla. Mevlîd (Vesîletü’n-Necât). Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Rifat Paşa, İbrahim. Mir’âtü’l-Haremeyn. Trc. Lutfullah Yavuz. İzmir: Hazine Yayınları, 2010.
• Selânikî, Mustafa Efendi. Târih-i Selânikî. Trc. Mehmet İpşirli. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Sezikli, Ubeydullah. “Besteli Mevlîd Üzerine İki Yazma Eser”. ÇÜİFD 8/1 (2008): 179-206.
• Şeker, Mehmet. “Mevlîd-Osmanlılarda Mevlîd Törenleri”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 29: 479-480. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Şengün, Necdet. “Hz. Fâtıma Mevlîdi ve Vesîletü’n-Necât ile Mukayesesi”. CÜİFD 12/2 (Sivas 2008): 419-438.
• Tıraşcı, Mehmet. “Cizre ve Çevresinde Kürtçe Mevlîdler ve Müzikal Olarak İcra Ediliş Tarzları”. Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri. 501-508. İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Tuymova, Güzel. “Kırım ve Kazan İlahilerinde Ortak Vasıflar”. Journal of The Black Sea Studies, Karadeniz Araştırmaları. 13 (2007): 147-149.
• Uslu, Recep. Selçuklu Topraklarında Müzik. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010.
• Vassâf, Hüseyin. Hicaz Hâtırası. Trc. Mehmet Akkuş. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Yesenkoviç, Amina Şilyak. “Bosna’da Dinî Kimlik Problemi ve Mevlîd”. Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Mevlid ve Süleyman Çelebi. 458-476. Bursa: TDV Yayınları, 2009.