KUR’ÂN’IN HAYATA YANSIMASI: 1001 HATİM UYGULAMASI (ERZURUM ÖRNEĞİ)

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 745 - 790, 15.06.2022

Muhammed Kızılgeçit Emrullah Akça

Öz

Bu çalışmada beş asırdır Erzurum’da yapılan 1001 Hatim’in yöre halkı tarafından nasıl algılandığı ve onların dinî yaşantısına nasıl katkı sağladığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmış; din, dindarlık, hatim vb. kavramlar tanımlanmış, hatim pratiği ile dindarlık ilişkisi kurulmaya çalışılmıştır. Araştırma bölümünde ise nitel yöntemlere başvurulmuştur. Araştırma, yorumlayıcı paradigma ile sürdürülmüştür. Çalışmada nitel araştırma desenlerinden olgu bilim deseni esas alınarak görüşmeler yapılmıştır. Araştırmanın örneklem boyutunda maksimum çeşitlilik ve kriter örnekleme teknikleriyle seçilen, Erzurum ilinde ikamet eden gönüllü olmak üzere toplam 15 kişi ile farklı zaman ve ortamda telefon ve yüz yüze ortalama 30 dakikayı bulan görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler MAXQDA, 2018 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada ulaşılan sonuçlara göre, 1001 Hatim’in sayısal ve literal bir zemine çekilme endişesi olsa da katılımcıların büyük bir kısmına göre 1001 Hatim’in, insanları Kur’ân-ı Kerîm’le buluşturduğu, bu pratiğin yapıldığı dönemde toplum ile şehrin dinî, idarî ve eğitim kadrolarının bir araya gelerek birlik ve beraberlik ruhunu perçinlediği anlaşılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Din, Dindarlık, Dinî hayat, Din Psikolojisi, Kur’ân-ı Kerîm, Hatim, 1001, Dua.

Teşekkür

Literatüre faydalı olmasını dilerim

REFLECTION OF THE QUR’AN ONLIFE: 1001 HATİM APPLICATION (EXAMPLE OF ERZURUM)

Öz

This study seeks to reveal how the five-hundred-yearold "1001 khatms" tradition, which has been practiced in the city of Erzurum, is perceived by locals and how it contributes to their religious lives. Firstly, the concepts of religion, religiosity, khatim, etc. have been defined, and the relationship between khatm practice and religiosity has been attempted to be established. In the research section, qualitative techniques were employed. The research was carried out with an interpretative paradigm. The research was conducted using an interpretive paradigm. In the study, interviews were conducted using the phenomenology approach, one of the qualitative research approaches During the sampling phase of the study, 15 individuals, including volunteers residing in Erzurum province, were interviewed by phone and in-person for an average of 30 minutes at various times and locations. Using the MAXQDA 2018 software, the acquired data were analyzed. According to the results of the study, the majority of participants believe that 1001 Khatms unites city residents as well as the religious, administrative, and educational staff, and strengthens the spirit of unity and solidarity. 

Anahtar Kelimeler

Religion, Piety, Religious life, Psychology of Religion, Qur, Khatm, 1001, Prayer.

Kaynakça

• Allport, Gordon W. - Michael Ross, J. Personal Religious Orientation and Prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 1967.
• Ayten, Ali. Din Erdem ve Sağlık. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015.
• Ayten, Ali. Din Psikolojisi: Din ve Maneviyata Psikolojik Yaklaşımlar. İstanbul: İz yayıncılık, 2. Basım, 2012.
• Bahadır, Abdülkerim. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Din Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. 95-112. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Başar, Zeki. İctima-i Adetlerimiz İnançlarımız ve Erzurum İlindeki Ziyaret Yerlerimiz. Ankara: Sevinç Matbaası, 1972.
• Baynal, Fatma. “Yetişkinlerde Dindarlık ve Ruh Sağlığı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/1 (05 Şubat 2015), 206-231. https://doi.org/10.15869/itobiad.96269.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrût: Dâru’lKutubü’l İlmiyye, 6. Basım, 2009.
• Certel, Hüseyin. Din Psikolojisi. Isparta: Berikan Yayınları, 2014.
• Certel, Hüseyin. “İslami İbadetlerin Psiko-Sosyal İşlevleri”. Akev Dergisi 1/3 (1998), 149-156.
• Cohen, Adam B. - Koenig, Harold G. “Din ve Ruh Sağlığı”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 2/1 (23 Haziran 2016), 153-160.
• Creswell, John W. Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş. çev. ed. Mustafa Sözbilir. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2. Basım, 2019.
• Creswell, John W. - Plano Clark Vicki L. Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş. çev. Yüksel Dede vd. Ankara: Anı Yayıncılık, 3.Basım, 2018.
• Çetin, Abdurrahmân. “Hatim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Müsnedü’d- Dârimî (Sünenü’d-Dârimî). Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Düzgüner, Sevde. “Nereden Çıktı Bu Maneviyat: Manevi Bakımın Kültürel Temellerine İlişkin Kültürlerarası Bir Analiz”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. ed. Ali Ayten - Mustafa Koç - Nuri Tınaz. 17-44. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk. es-Sünen. Kahire: Dâru İbni’l- Cevzî Yayınları, 2011.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Zaîf’ul-Câmiʿ. Beyrût: Mektebû’l İslâmi Yayınları, ty.
• Emha, Erzurummedya. “Nüfuslarına Göre İllerin Hafızlık Sıralaması”. 15 Aralık 2021. Erişim 05 Mayıs 2022. http://erzurummedya.com/haber-nufuslarina-gore-illerin-hafizlik-siralamasi-ve-erzurum-un-yeri-belli-oldu-12661.html.
• Emmons, Robert A. “Duygu ve Din”. çev. Gülüşan Göcen. Din ve Maneviyat Psikolojisi. ed. İhsan Çapçıoğlu - Ali Ayten. Ankara: Phoenix Yayınları, 2013.
• Erdoğan, İbrahim Halil. “Nübüvvetin İspatı Bağlamında Kur’an’ın Psikolojik İ’câzı”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 15/2 (31 Temmuz 2017), 402- 420. https://doi.org/10.18317/kader.311118.
• Forsyth, James. Psikolojik Din Kuramları. çev. Mustafa Ulu vd. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• From, Erich. Psikanaliz ve Din. b.y.: Arıtan Yayınevi Yayınları, 1996.
• Geçioğlu, Ahmet Rıfat. Hac İbadetinin Bireysel Yaşayıştaki Rolü. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Geçi̇ oğlu, Ahmet Rifat. “Hac İbadetine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 16/1 (25 Ekim 2016), 219-243.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Gürses, İbrahim. Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Gürsu, Orhan. Bağımlılık ve Din Nöropsikolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: Dem Yayınları, 2018.
• Halîl b. Ahmed, Ebü Abdirrahmân. Kitâbü’l-Ayn. b.y.: Mektebetü’ş-Şamile, ts.
• Hattâbî, Ebû Süleyman b. İbrahim. Beyânu i’câzi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l- Maârif, 1976.
• Horozcu, Ümit. Din Psikolojisi Açısından Dünyevi İstek Duaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Horozcu, Ümit - Güneş, Ahmet Celaletin. “Son Dönem Yurt İçi Hakemli Dergilerde Yayımlanan Din Psikolojisi Çalışmalarının İncelenmesi: Bir Betimsel Analiz Çalışması.” Din Psikolojisi Güncel Durum Analizi. ed. Yahya Turan. 29-30. İzmir: Nobel Yayınları, 2020.
• Hökelekli, Hayati. İslam Psikoloji Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 3. Basım, 2017.
• İbnü’l-A’râbî, Ebû Said Ahmed b. Ziyâd el-Basrî. Kitâbü’l- Mucem fi’l-hadîs. 3 Cilt. Riyad: Dâru ibni’l- Cevzi Yayınları, 1997.
• Kandemi̇r, Fatih. “Bazı Demografik Değişkenler Bağlamında Covid-19 Pandemi Neslinin Dindarlık ve Ölüm Kaygısı İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (30 Haziran 2020), 99-129. https://doi. org/10.5281/zenodo.3876200.
• Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Ofset Matbaacılık, 2.Basım, 2015.
• Karataş, Ahmet Canan. Gerçeklik Terapisi Yönelimli Dini Başa Çıkma Psikoeğitim Programı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Karslı, Necmi. Mutluluk ve Dindarlık. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi. Adana: Karahan Yayıncılık, 2. Basım, 2014.
• Keleş, Reyhan. “Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2/23 (2019), 561-586.
• Kımter, Nurten. “Namaz İbadetinin Ruh Sağlığı Açısından Bazı Değişkenlerle İlişkisi”. Din Değerler ve Sağlık. ed. Hayati Hökelekli. 374. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Kıyıcı, Selahattin. “Solakbay, Muhammet Sadık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/369-370. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Kızılgeçit, Muhammed. Din Psikolojisinin 100’ü. Ankara: OTTO.
• Kızılgeçi̇t, Muhammed. “Dindarlık Üzerine Meta-Analitik Bir Çalışma Doğu Karadeniz Örneği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (2016), 1143-1163.
• Kızılgeçit, Muhammed. “Yalnızlık Dindarlık İlişkisi”. Din, Değerler ve Sağlık. ed. Hayati Hökelekli. 517-554. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Kızılgeçit, Muhammed. Yalnızlık Umutsuzluk ve Dindarlık Üzerine Psiko Sosyal Bir Çalışma. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2015.
• Koç, Mustafa. “Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Algılarının Ruh Sağlığına Etkileri Üzerine Bir Alan Araştırması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (15 Aralık 2004). https://doi.org/10.17335/suifd.18472
• Koç, Mustafa. “Hac Psikolojisi – II: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (15 Aralık 2013), 193-222. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219831.
• Koç, Mustafa. “Hac Psikolojisi– I: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/27 (15 Haziran 2013), 49-74. https://doi.org/10.17335/suifd.83437
• Konyalı, İsmail Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul: Ercan Matbaası, 1960.
• Kökcü, Ayşe. “İbn Sina ve İhvan-ı Safa Bağlamında Matematikten Metafiziğe Sayı ve Nicelik Algısı”. Beytul hikme, An International Journal of Philosophy 9/1 (2019), 59-74.
• Köse, Ali. Neden İslam’ı Seçiyorlar. İstanbul: İz yayıncılık, 3. Basım, 2012.
• Köse, Ali - Ayten, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Köylü, Mustafa. “Teoriden Pratiğe Dini Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. ed. Ali Ayten - Mustafa Koç – Nuri Tınaz. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Kur’n-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Necati, Osman. Dirâsâtu’n-nefsâniyye inde’l-ulemâi’l- Müslimîn. Kahire: Daru’l-Şuruk Yayınları, 1993.
• Necati, Osman. el-Hadîs ve’l-ilmu’n-nefs. Kahire: Daru’l-Şuruk Yayınları, 5. Basım, 2005.
• Olgun, Hakan. “İbadet, Ritüel ve Kurban”. Milel ve Nihal 13/2 (28 Aralık 2016), 82-99. https://doi.org/10.17131/milel.284848
• Özcan, Zeynep. Cumhuriyet Dönemi Dinî Hayat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Özdemir, Nida. Suçluluk Ve Pişmanlık Yaşantısının Dine Yönelim Üzerindeki Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özden, H. Ömer. Alvarlı Muhammed Lütfi Efendi’nin Divanında Ramazan Algısı. İstanbul: Belikan Basım, 2015.
• Özdoğan, Öznur. “İnsanı Anlamaya Yönelik Bir Yaklaşım: Pastoral Psikoloji”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (01 Ağustos 2006), 127-141. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000054.
• Öztürk, Eyüp Ensar. “Üniversİte Öğrencİlerİnde İyimserlik, Dindarlık ve Dİnİ Yönelim İlİşkisi”. İslami İlimler Dergisi 12/3 (2017), 165-190.
• Pargament, Kenneth. “Of means and ends: Religion and the search for significance.”International Journal for the Scientific Study of Religion 2 (1992), 201-229.
• Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Basım, 1972.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 12. Basım, 2015.
• Toparlı, Recep. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005.
• Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1998.
• Stark, Rodney - Glock, Charles Y. American Piety: The nature of Religion Commitment. USA: University of California, 3. Basım, 1974.
• Şentürk, Habil. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: İz yayıncılık, 4. Basım, 2017.
• Şimşirgil, Ahmet. “Kanuni Zamanında İlim ve Fikir Hareketleri”. Tarih ve Medeniyet Dergisi 14 (1995), 53-58.
• Tarhan, Nevzat. Toplum Psikolojisi. İstanbul: İz yayıncılık, 8. Basım, 2014.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Câmiʿu’t-Tirmiẕî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Ataç Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din. Adana: Karahan Kitabevi, 2013.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemler. Ankara: Seçkin Yayıncıları, 11. Basım, 2018.
• Yılmaz, Ali. “Erzurum’da İcra Edilen Dini Bir Gelenek: Bin Bir Hatim”. Erzurum Dadaş Sosyo Kültürel Dergisi 11 (Temmuz 2013), 24-32.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâfʿan hakāʾikı gavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Halil Me’mûn. 4 Cilt. Lübnan: Dirasetü’l ilmiyye, 1995.
• Zınnbauer, Brıan J. - Pargament, Kenneth I. “Dindarlık ve Maneviyat”. Din ve Maneviyat Psikolojisi. ed. İhsan Çapçıoğlu - Ali Ayten. Ankara: Phoenix Yayınları, 2013.