A Sufi Faqih Who Lived in Ottoman Damascus Abd Al-Ghani al-Nablusi: His Fiqh Thought And His Position in The Hanafi School

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 3, 1085 - 1110, 25.09.2025

Ayşe Aktaş Sivlim

https://doi.org/10.61304/did.1674792

Öz

Abd al-Ghani al-Nablusi (d. 1731) was a versatile scholar who lived in Ottoman Damascus. While generally known for his Sufi credentials, Nablusi’s sufi jurist (sufi faqih) credentials have not received sufficient research. He wrote his works on jurisprudence, primarily addressing issues of relevance during his time. As he states at the beginning of his works, the fact that he compiled many of his treatises upon special request demonstrates that he was a scholar whose views were valued and highly respected during his time. He lived during a heated debate within the Ottoman Empire, and he was not indifferent to these conflicts. Some of these debates, known in the literature as the Qadizadelis and Sivasis debates, pertained to jurisprudential matters. Nablusi wrote independent works on the topics discussed and commented on Imam Birgivi’s al-Tariqat al-Muhammadiyya, which served as a handbook for the Qadizadelis. Nablusi, through his works, examines in detail the legal issues debated by the Qadizadelis and Sivasis, including tobacco, music, bribery, sema, dancing, and the whirling dervish (devran). In summary, this study explores Nablusi’s perspective on these issues as a Sufi jurist (faqih), drawing on the collection of legal jurisprudence, his legal thought, and his position within the Hanafi school of thought, to which he belonged.

Anahtar Kelimeler

Fiqh , Furu al-Fiqh , Usul al-Fiqh , Sufi-Faqih , Abd al-Ghani al- Nablusi

Osmanlı Şam’ında Yaşamış Bir Sûfî Fakîh Abdülganî en-Nâblusî: Fıkıh Düşüncesi ve Hanefî Mezhebindeki Konumu

Öz

Abdülganî en-Nâblusî (ö. 1731) Osmanlı Şam’ında yaşamış çok yönlü bir âlimdir. Genel olarak tasavvufî kimliğiyle ön planda olan Nâblusî’nin sûfî fakîh kimliği araştırmalara yeterince konu olmamıştır. O, fıkıh eserlerini daha ziyade döneminde gündemde olan meselelere yönelik yazmıştır. Eserlerinin başlangıcında ifade ettiği üzere risalelerinin birçoğunu özel talep üzerine telif etmesi Nâblusî’nin döneminde görüşlerine önem verilen ve son derece dikkate alınan bir âlim olduğunu ortaya koymaktadır. Nâblusî, Osmanlı Devleti’nde birtakım hararetli münakaşaların olduğu bir dönemde yaşamış ve bu çekişmelere kayıtsız kalmamıştır. Literatüre Kadızâdeliler ve Sivâsîler tartışması olarak geçen bu münakaşa konularından bir kısmı da fıkhî konulara dairdir. Tartışılan konulara dair Nâblusî, müstakil eserler yazmış ve Kadızâdelilerin el kitabı mahiyetindeki İmam Birgivî’nin et-Tarîkatü’l-Muhammediyye adlı eserini şerh etmiştir. Nâblusî, Kadızâdelilerin ve Sivâsîlerin tartıştıkları bu fıkhî meselelerden tütün, musiki, rüşvet, sema, raks ve deverân gibi konuları yazdığı eserlerle detaylı olarak incelemektedir. Özetle bu çalışmada Nâblusî’nin fıkıh külliyatından hareketle bir sûfî fakîh olarak meselelere bakışı; fıkıh düşüncesi ve mensubu olduğu Hanefî mezhebindeki konumu ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh , Fürû-ı Fıkıh , Usûl-i Fıkıh , Sûfî-Fakîh , Abdülganî en-Nâblusî

Kaynakça

• Abaza. Muhammed Muti Hafız Nizar. Ulemâu Dımeşk ve a‘yânuha fî’l-karni’ssânî aşer el-hicrî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Alaaddin. Bekri. Bir Çağın Öncüsü Abdulgânî Nablûsî Hayatı ve Fikirleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Alaaddin. Bakri. Abdalganī an-Nabulusī (1143/1731) Oeuvre, Vie et Doctrine. Paris: Doktora Tezi, Université de Paris I- Panthéon Sorbonne, 1985.
• Aktaş, Ayşe. Abdülganî en-Nâblusî ve Osmanlı Dönemi Fıkhî Tartışmalara Yaklaşımı. İstanbul: Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022.
• Aktaş, Ayşe - Kahraman, Abdullah. “Abdülganî En-Nâblusî’nin İştibâkü’l- Esinne fi’l-Cevâbi ani’l-Farzi ve’s-Sünne Adlı Risalesi Bağlamında Farz ve Sünnete İki Farklı Yaklaşım”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 5/1 (Haziran 2021), 41-64.
• Aktaş Sivlim, Ayşe. “Tütün Risalesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 66 (Haziran 2024). 241-244.
• Bârûnî, Ömer Ali. “Risaletü’l-gaysü’l-münbecis fî hükmi’l-masbûği bi’n-necis te’lif Abdülganî b. İsmail en-Nâblusî” 2 (2017).
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları. 2014.
• Ebussuud Efendi. Fetâvâ-yı Ebussuud Efendi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, 297.55.
• Fergali, Ali Mabed. Abdülganî en-Nâblusî, Hayatuhu, Arâuhu. Aguzah: Daru’l-İman, 2005.
• Gazzî, Şeyh Kemaleddin Muhammed b. Muhammed Şerif Âmirî. el-Virdü’lünsî ve’l-vâridü’l-kudsî fî tercemeti’l-arîf Abdülganî en-Nâblusî. Beyrut: Kitab Naşirûn, 2016.
• Kader, Muhammed Mahmood Ahmed. Abdülganî en-Nablusi’nin “et- Tal’atü’l-Bedriyye Şerhu’l-Kasideti’l-Mudariyye” Adlı Eseri (Edisyon Kritik). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Meier, Astrid. “Words in Action ‘Abd al-Ghanī al-Nâbulusī as a Jurist”. Early Modern Trends in Islamic Theology. ed. Lejla Demiri. Almanya: Mohr Siebeck Tübingen, 2019.
• Mergînânî, Burhâneddin. el-Hidaye Şerhu Bidayeti’l-mübtedi. Suriye: Darü’ddekâik, 2019.
• Nâblusî, Abdülganî. Def’ud-darurati an hacci’s-sarûrati. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Fethu’l-ingilak fî meseleti aleyye’t-talak. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. İşrâku’l-meâlim fî ahkami’l-mezâlim. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Nihâyetü’l-murâd fî Şerhi Hediyyeti İbni’l-İmâd. thk. Abdurrezzak el-Halebî. Kıbrıs: el-Ceffân ve’l-Cebi Yayınları, 1994.
• Nâblusî, Abdülganî. Nüzhetü’l-vâcid fî hükmi’s-salati ale’l-cenâiz fî’l-mesâcid. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Buğyetü’l-muktefi fî cevâzi’l-mesh ale’l-huffi’l-Hanefî. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. el-Hadîkatu’n-nediyye Şerhu’t- Tarîkati’l-Muhammediyye. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Nâblusî, Abdülganî. el-Ukûdü’l-lülüiyye fî tarikî’s-sâdeti’l-Mevleviyye. Dımaşk: Daru Ninevâ, 2009.
• Nâblusî, Abdülganî. Gâyetü’l-vicâze fî tekrâri’s-salâti ale’l cenâze. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Hulâsatü’t-tahkîk fî beyâni hükmi’t-taklid ve’t-telfîk. İstanbul: Çalı Matbaası, t.y.
• Nâblusî, Abdülganî. İzâhu’d-delâlât fî semâi’l-alât. Şam: Daru’l-Fikr, 1981. Nâblusî, Abdülganî. Keşfü’s-sitr an farziyyeti’l-vitr. Medine: Daru’l-hidaye, 1951.
• Nâblusî, Abdülganî. Müraselatü’n-Nablusi vesâilü’t-tahkîk ve resâilü’t-tevfîk fî’l-ahdi’l-Osmânî. thk. Bekri Alaaddin. Şam: Daru Nineva, 2010.
• Nâblusî, Abdülganî. Ref’ul-inâd an hükmi’t-tefvîd ve’l-isnâd fî evkâfi’l-ibâd. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Risale fî hakki devrâni’s-sufiyye ve semâihim. Süleymaniye Kütüphanesi. Nafiz Paşa. 392.
• Nâblusî, Abdülganî. Risale fî’l-fetva. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. 3607.
• Nâblusî, Abdülganî. Risâletü’l-makâsıdi’l-mumahhasa fî beyâni mâi keyyi’lhımmasa. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Risaletün teteallaku fî beyâni hükmi’t-tes‘îr. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. 1762.
• Nâblusî, Abdülganî. Salâtu’l-muktedî fî cevfi’l-Kâbe bi imamin hariceha. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. 3607.
• Nâblusî, Abdülganî. Tahkiku’l-kadiyye fî’l-fark beyne’r-rüşveti ve’l-hediyye. Kahire: Mektebetü Zehra, 1991.
• Nâblusî, Abdülganî. Tahkîku’n-nuzrati fî tahkîki’n-nazirati. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Tahsîlü’l-ecr fî hükmi ezâni’l-fecr. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Tahyîru’l-ibâd fî sükne’l-bilâd. Süleymaniye Kütüphanesi. Çelebi Abdullah. 385.
• Nâblusî, Abdülganî. Tenbîhü’l-efhâm alâ meânî umdeti’l-hükkâm. 4 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2023.
• Nâblusî, Abdülganî. es-Sulh beyne’l-ihvân fî hükmi ibâhati’t-duhân. Şam: Daru Nineva, 2015.
• Schlegell, Von. Sufism in the Ottoman Arab World: Shaykh ‘Abd al-Ghanī al- Nabulusī 1640-1731. California: California Üniversitesi, Doktora Tezi, 1997.
• Şahin, Ünal. “Tahkik “Nukûdü’s-surar şerhu ukûdi’d-dürer fîmâ yüfta bihi min akvâli’l-İmâm Züfer”. İslâm Araştırmaları Dergisi 37 (2017): 149-210.
• Tamari, Steve. “The ‘alim As Public Intellectuel: Abd al-Ghanī al-Nabulusī As A Scholar Activist”. Journal of The Muhyiddin İbn Arabi Society 48 (2010).
• Toprak, Mehmet Sait. “Nisyan’a Dair Yazma Bir Risale “el-Keşf ve’l-Beyan Amma Yete’allaku bi’n-Nisyan”. DEÜİFD 26 (2017), 151-163.
• Uğur, Seyit Mehmet. “Abdülganî b. İsmail en-Nâblusî’nin ‘el-Cevâbü’ş-Şerîf li’l-Hazreti’ş-Şerîfe fî Enne Mezhebe Ebî Yusuf ve Muhammed Hüve Mezhebü Ebî Hanîfe’ İsimli Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 601-633.