Desire in The Heart of The Poet: Tesne in Divan Poetry

Yıl 2020, Sayı: 22, 331 - 366, 20.10.2020

İlknur Özer

https://doi.org/10.30767/diledeara.732985

Öz

In classical Turkish poetry, poets needed some images so as to express the intensity of their emotional inner worlds. With these images which are used to express their feelings and increase the impact, it is seen that a wide world of meaning has been composed. When the doors of this world of meaning are opened, a deep rooted cultural richness stands before us in all its details. This manifests itself on the one hand with the relationship established on the meaning of a world in the reference language, and on the other hand, it occurs in layers with various figures of speech and meaning.
In this article, the ways of using the word ‘tesne’ which expresses a feeling from the middle of everyday life such as thirst and desire in classical Turkish poetry and the semantic world created around this word has been studied. With the various couplets from Divan poetry, it was tried to analyze what meanings the poets attributed to this word, which sources and events they used when using this phrase, and what meanings they added to the word except their dictionary meanings. While these investigations are being conducted, it was paid attention to be limited to Divans of the poets and more than 100 Divans of various centuries have been discussed. The richness of meaning that emerged at the end of the research manifests itself in layers from outside to inside and forms a direct proportion with the reflections in both the social world and the inner world of the poet.

Anahtar Kelimeler

tesne, classical Turkish Poetry, divan, water, desire

Şairin Gönlündeki Arzu: Dîvân Şiirinde Teşne

Öz

Klasik Türk şiirinde şairler duygu dünyalarındaki yoğunluğu dile getirebilmek için birtakım benzetmelere ihtiyaç duymuşlardır. Hislerini ifadede ve tesiri artırmak için başvurulan bu benzetmeler ile geniş bir anlam dünyasının oluştuğu görülür. Bu anlam dünyasının kapıları aralandığında ise, köklü bir kültür birikimi bütün ayrıntılarıyla karşımızda durmaktadır. Bu, bir taraftan bir kelimenin referans dildeki anlamı üzerinden kurulan ilişkiyle kendini gösterirken diğer taraftan çeşitli söz ve anlam sanatlarıyla katmanlar hâlinde ortaya çıkar.
Bu makalede, susamak ve istemek gibi gündelik hayatın tam ortasından bir hissi ifade eden teşne kelimesinin klasik Türk şiirinde kullanım şekilleri ve bu kelime etrafında oluşturulmuş anlam dünyası üzerinde çalışılmıştır. Dîvân şiirinden çeşitli örnek beyitlerle, şairlerin bu kelimeye hangi anlamları yükledikleri, bu tâbiri kullanırken hangi kaynak ve tarihî hadiselere telmih yaptıkları ve kelimeye sözlüklerde bulunan anlamları dışında hangi mânâlar yükledikleri incelenmeye çalışılmıştır. Bu incelemeler gerçekleştirilirken şairlerin dîvânları ile sınırlı kalınmaya özen gösterilmiş ve çeşitli yüzyıllara ait 100’den fazla dîvân ele alınmıştır. Araştırma sonunda ortaya çıkan anlam zenginliği, dıştan içe doğru katmanlar hâlinde kendini göstermekte ve bu kelime etrafında dönen hem sosyal dünya ile hem de şairin iç dünyasındaki yansımalar ile doğru yönde bir orantı oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Teşne, klasik Türk şiiri, su, divan, arzu

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa (2000), Lehçe-i Osmânî, Haz. Recep Toparlı, Ankara: TDK Yayınları.
• Akdoğan, Yaşar, Ahmedî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf. pdf?0 (E.T. 11.02.2020)
• Akkuş, Metin (1991), Nef’î Sanatı ve Türkçe Dîvânı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (E.T. 26.12.2019)
• Akyüz, Kenan, Beken, Süheyl, Cunbur, Müjgan, Yüksel, Sedit (1958), Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: TTK Basımevi.
• Arı, Ahmet (2003), Mevlevîlikte Bir Hânedanlık Kurucusu Sâkıb Dede ve Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2002), Şeref Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2005), Bursalı İffet Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Avşar, Ziya (2017), Revânî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (E.T. 21.01.2020)
• Aydemir, Yaşar (2007), Ravzî Divanı, Ankara: Birleşik Kitabevi Yayınları.
• Aydemir, Yaşar (2018), Ramazan Behiştî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 (E.T. 14.01.2020)
• Bilgin, Azmi (2017), Nigârî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 (E.T. 23.01.2020)
• Bilkan, Ali Fuat (1993), Nâbî’nin Türkçe Dîvânı (Karşılaştırmalı Metin), Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Cebecioğlu, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1986), “Divan Şiiri”, Türk Dili, LII, S. 415-416-417.
• Demirel, Şener (1999), Şehri (Malatyalı Ali Çelebi) hayatı, sanatı, divanının tenkitli metni ve tahlili, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Doğan, Mehmet (2011), “Gönül”, Doğan Büyük Türkçe Sözlük, C. 24, Ankara: Yazar Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Dîvânı, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ersoy, Esen (2017), Münîrî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56095,muniri-divanipdf.pdf?0 (E.T. 20.01.2020)
• Erünsal, İsmail E. (1983), The Life and Works of Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi, With A Critical Edition of His Dîvân, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Uzun, Mustafa İsmet (1993), "CEDVEL" https://islamansiklopedisi.org.tr/cedvel#2-sant (E.T.10.12.2019)
• İpekten, Haluk (2019), Nâ’ilî-i Kadim Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 (E.T. 12.01.2020)
• İsen, Mustafa (2019), Hamâmîzâde İhsan, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64194,hamamizade-ihsan-divanipdf.pdf?0, (E.T. 13.02.2020)
• Karaköse, Saadet (1994), Nev’îzâde Atâyî Dîvânı (Kısmî Tahlil-Metin), Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Karaköse, Saadet (2017), Sa’id Giray Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0 (E.T. 13.02.2020)
• Kasır, Hasan Ali (1996), Esrâr Dede Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Kavruk, Hasan, Selçuk, Bahir (2017), Filibeli Vecdî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55912,filibeli-vecdi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 15-01-2020)
• Kaya, Bayram Ali, Azmîzâde Haletî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 ( E.T. 11.02.2020)
• KAZAN NAS, Şevkiye, Celilî Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0 (E.T. 12.02.2020)
• Keklik, Murat (2014), Üsküplü İshak Çelebi Divan (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Kesik, Beyhan (1996), Cenâbî Paşa Dîvân (Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni), Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yüksek Lisans Tezi)
• Kırbıyık, Mehmet (2017), Kâtibzâde Sâkıb Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56426,katib-zade-sakib-divanipdf.pdf?0 (E.T. 15.01.2020)
• Kurtoğlu, Orhan, Lebîb Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 (E.T. 14.01.2020)
• Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha, Arpaemînizâde Mustafa Sâmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 (E.T. 31.01.2020)
• Küçük, Sabahattin, Bâkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (E.T. 11.01.2020)
• Levend, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Macit, Muhsin (2018), Erzurumlu Zihnî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58638,erzurumlu-zihni-divanipdf.pdf?0 (E.T. 01.01.2020)
• Mermer, Ahmet (2004), Kütahyalı Rahimî ve Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2009), Burhân-ı Katı, İstanbul, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat (2014), Açıklamalı Dîvân Şiiri Sözlüğü, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki(1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.1, Ankara: MEB Yayınları.
• Pala, İskender (2007), Divan Edebiyatı Antolojisi, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sefercioğlu, M.Nejat (2001), Nev'î Dîvânının Tahlili, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sofuoğlu, Mehmed (1987), Sahîh-i Buhâri ve Tercemesi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Steingass, Francis (1998), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Lebanon: Typopress.
• Şemseddin Sâmî (2009), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şükun, Ziya (1996), Farsça-Türkçe Lûgat Gencine-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, C.I-II İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tâhirü'l-Mevlevî (1994), Edebiyat Lugatı, Haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012), Mu’îdî Dîvân (Metin-Çeviri), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora Tezi)
• Tarlan, Ali Nihad (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: Bürhâneddin Erenler Matbaası.
• Tarlan, Ali Nihad (2004), Şeyhî Dîvânı'nı Tetkik, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad (2018), Fuzûlî Dîvânı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1989), "ÂL-i ABÂ" https://islamansiklopedisi.org.tr/al-i-aba (E.T.26.01.2020)
• Uludağ, Süleyman (2001), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Üst, Sibel (2018), Edirneli Nazmî Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 (E. T. 29.12.2019)
• Yazar, İlyas (2010), Kânî Dîvânı, İstanbul: Libra Yayıncılık. Yazıcı, Gülgün Erişen (2017), Kâmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0 (E.T. 09.01.2020)
• Yenikale, Ahmet (2017), Ahmed Nâmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0 (E.T.11.02.2020)
• Yenikale, Ahmet (2017), Sünbülzâde Vehbî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 31.01.2020)
• Zavotçu, Gencay (2018), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İzmit: Umuttepe Yayınları.
• Zülfe, Ömer (2009), Yakînî Dîvân (İnceleme-Metin ve Çeviri-Açıklamalar-Sözlük), http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/Edebiyat/DIVANLAR/yakini_divani.pdf (E.T. 21.02.2020)