Üsküdar Terekelerinde Kitap Sahipleri ve Kitaplar: XVI. Yüzyıl

Yıl 2022, Sayı: 26, 301 - 332, 21.10.2022

Esra Muhacır

https://doi.org/10.30767/diledeara.1132076

Öz

Bu makalede, XVI. yüzyıl Osmanlı Üsküdar’ındaki kitap kültürü terekelerde tespit edilen eserlerden hareketle değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için öncelikle kaynaklar hakkında
bilgi verilecek, daha sonra Üsküdar’ın bu yüzyıldaki şehir ve nüfus bağlamında gelişiminden bahsedilecektir. Son olarak Üsküdar’da kültürel yapının oluşmasıyla birlikte okur kitlesinin ortaya çıkışı değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda, Üsküdar Mahkemesi’nde kayda alınmış olan XVI. yüzyıla ait 101 adet
sicil defteri taranmış ve bu tarama sonucunda tespit edilen 1541 terekenin 25’inde kitap kaydının yer aldığı
görülmüştür. Bir Osmanlı şehrinin kitapla olan ilişkisini anlamamıza imkân sağlayan Üsküdar terekeleri
sayesinde, kitap sahiplerinin profillerinin yanı sıra bir asırlık dönemde sahip olunan kitapların miktarı,
fiyatları bakımından en yüksek değerdeki kitaplar ile en düşük değerdeki kitapların neler olduğu hakkında
bilgi sahibi olabiliyoruz. Bunun yanı sıra muhtelif konulardaki kitapların XVI. yüzyılda ilk olarak hangi
tarihte Üsküdar toplum hayatında dolaşıma girdiği ve en çok hangi konularda kitapların yer aldığı gibi
ilginç bilgiler hakkında bilgi sahibi olabilmemiz mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Kitap Kültürü, Kadı Sicili, Tereke, Kitap Fiyatları.

Books Owners in Uskudar Probate Inventories and Their Books: XVI. Centuries

Öz

In this article, the book culture of the Ottoman’s Uskudar in the 16th centurry, based on the works
found in the probate inventories will be evaulated. In order to make this evaluation, firstly, information
about the sources will be given, then the development of Üsküdar in the context of the city and population in this century will be mentioned. Finally, the emergence of the readership with the formation of
the cultural structure in Uskudar will be explained through the general evaluation of the books on the
basis of individuals. In this context, 101 registry books from the 16th century, which were kept in the
Uskudar Court, were scanned. As a result of this scanning, it was found that 25 out of 1541 probate inventories included book records. Uskudar probate inventories allow us to comprehend the relationship
of an Ottoman city with books. They help us to reach the information about the profiles of book owners
and the amount of books owned within a century. Further, probate inventories provide us data regarding
the highest and the lowest book prices. In addition, it is possible for us to reach interesting information
including the time when the books on various subjects first circulated in the Uskudar social life in the
16 century and on which subjects the books were most often found.

Anahtar Kelimeler

Uskudar, Court Records, Probate Inventories, Book Culture, Book Prices.

Kaynakça

• Üsküdar Şeriyye Sicili (ÜŞŞ.): No.1, 2, 3, 6, 9, 15, 26, 32, 34, 37, 61, 69, 78, 94
• Bacque-Grammont, J. L. 2012. “16. Ve 17. Yüzyılların Üsküdar’ına Bakış”, Bir Allame-i Cihan Stefanos Yerasimos 1942-2005, Ed. Edhem Eldem vd., Çev: Menekçe Tokyay, Kitap Yayınevi, İstanbul. 141-160.
• Bostan, M. H. 2012. Üsküdar, DİA, 42, İstanbul: TDV, 363-368.
• Boynukara, H. 2004. “15. Ve 16. Yüzyıl Yabancı Seyahatnamelerde Üsküdar”, Üsküdar Sempozyumu II 12-13 Mart 2004, Cilt I, 29-34.
• Demirci, K. 2020. Muska, DİA, 31, İstanbul: TDV, 265-267.
• Erünsal İ. E. 2013. “Tereke Kayıtlarına Göre Bursa’da Sahaflık”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, yay. Cemal Kafadar, Gönül A. Tekin, Defteroloji Heath Lowry Armağanı, Cilt 39, 187-204.
• _____ 2013. Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar, Timaş Yayınları, İstanbul.
• _____ 2021. Osmanlılarda Kitap Ticareti: Sahaflar ve Kitapçılar, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Gökyay, O. Ş. 1993. “Cönk”, DİA, 8, İstanbul: TDV, 73-75.
• Gradeva, R. 2021. “Osmanlı Taşra Toplumunda “Zengin” Portresi: 1670’lerde Sofya”, Osmanlı İmparatorluğunda Taşra Elitleri, Ed.: Antonis Anastasopoulos, Çev.: H. Ebru Aksoy, Küre Yayınları, İstanbul, 225-292.
• Işık,E. 1995. En’am Suresi, DİA, 11, İstanbul: TDV, 69-170.
• İnalcık, H. 2001. İstanbul, DİA, 23, İstanbul: TDV, 220-239.
• Karataş, A. İ. 1995. 16. Yüzyılda Bursa’da Yaygın Olan Kitaplar, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Bursa.
• Musalı, N. 2009. “Farsça Kaynaklara Göre Üsküdar’ın Tarihi ve Coğrafyası”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI 6-9 Kasım 2008, Cilt II, 37-42.
• Seng, Y. J. 1991. The Üsküdar Estates (Tereke) As Records of Everyday Life in an Ottoman Town 1521-1524, The University of Chicago, Doctor of Philosophy, Chicago.
• Tak, E. 2007. “Üsküdar Şer’iye Sicillerindeki Fermanlara Göre XVI. Yüzyılda Üsküdar”, Üsküdar Sempozyumu IV 3-5 Kasım 2006, İstanbul, Cilt II, 121-130.
• Tak, E. v.d. 2019. “XVII. Yüzyılda İstanbul Medreselerinde Okutulan Kitaplar (Tereke Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme)”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA) 19, 183-236.
• Uzun, M. İ. 2020. Muhammediyye, DİA, 30, İstanbul: TDV, 583-584.
• Uzunçarşılı İ. H. 1988. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yazıcı, T. 1996. Gülistan, DİA, 14, İstanbul: TDV, 240-241.