Ahlaki Bir Beslenme Tercihi Olarak Vejetaryenizmin Tarihsel Gelişimi ve Felsefi Temelleri

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 11 - 32, 01.07.2022

Bilal Oğuz

Öz

Vejetaryen beslenme pratikleri binlerce yıldır insanlık tarihinde yer bulmaktadır. Bu pratiklerin lakto-vejetaryenlik, ovo-vejetaryenlik, pesketaryenlik gibi çeşitli türleri mevcuttur. Bununla birlikte bütün vejetaryen diyetlerde standart olmamakla birlikte bir şekilde hepsi etik, dini, çevreci veya tıbbi bir veya birden fazla gerekçeye dayanmaktadır. Antik çağlardan beri de kronolojik sırasıyla öncelikle dinler sonra felsefi akımlar içerisinde çoğunlukla birbirine girift motivasyonlarla bu diyetler uygulanmıştır. Tarihsel olarak vejetaryenizm antik, modern ve çağdaş dönem olmak üzere üç tarih aralığında incelenebilir. Antik dönemde vejetaryenizmin ahlak felsefesi bağlamında tartışılması kısmen Antik Yunan’da karşımıza çıkmaktadır. Bu tartışmalar dönemde ele alınan konular gereği modern vejetaryenizm savunularından pek çok açıdan farklı görünmektedir. Bu dönemden 17. yüzyıla kadar geçen süreçte alandaki felsefi üretimin neredeyse yalnızca hayvanların ontolojisi başlığıyla kısıtlı olduğunu ve hayvanlara karşı ahlaki sorumluluğumuza dair fikirlerin çok sesli olmadığını görmekteyiz. Bu dönem aralığında vejetaryen fikirler mevcut olmakla birlikte sistematik bir savunusu da mevcut değildir. Zaten esas tartışmalar modern dönemde hız kazanmış, 17. ve 20. yüzyıllar arasında akademik ve toplumsal alanda kendisine yer bulmaya başlamıştır. Çeşitli vejetaryen edebiyatçılar ve düşünürlerce vejetaryenlik fikrinin savunusu gündeme gelmeye başlamış, büyük ahlak filozofları tarafından bilimsel gelişmelerin de katkısıyla hayvanlar hakkında farklı


yaklaşımlar dile getirilmeye başlanmıştır. Modern dönemde felsefi literatürde artan çeşitlilik, 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra vejetaryen literatürün en zengin dönemi olan çağdaş dönemin oluşumuna kaynaklık etmiş, özellikle analitik filozofların etik bağlamda konuyu ele almalarıyla alanda bu zamana kadarki en büyük eserler meydana gelmiştir. Çalışmalar özellikle hayvan hakları ve veganizm bağlamında hala hız kesmeden devam etmektedir. Bizim çalışmamızda; yalnızca bir diyet pratiği değil, aynı zamanda dinlerden bağımsız olarak felsefi literatürde tartışılmış bir ahlaki duruş olarak vejetaryenizmin bu tarihsel gelişimi kronolojik olarak incelenecek olup, bu esnada felsefi pozisyonlar da tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahlak Felsefesi, Pratik Etik, Vejetaryenizm, Hayvan Özgürleşmesi, Hayvan Hakları

Kaynakça

• Başdemir, Hasan Yücel. “Kuş Gribi, İtlaf ve Hayvan Hakları”. II. Ulusal Uygulamalı Etik Kongresi Bildiriler Kitabı (Uluslararası Katı-lımlı). ed. Selma Aydın Bayram. 220-229. Ankara: Dumat Ofset, 1. Ba-sım, 2007. Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. “Vegetarianism” Encyclo-pedia Britannica. (August 2020 Edition) ed. Erişim 22 Kasım 2021. https://www.britannica.com/topic/vegetarianism Doggett, Tyler. “Ahlaki Vejetaryenizm” Stanford Felsefe Ansiklope-disi. (Summer 2019 Edition) ed. Edward N. Zalta. çev. Yiğit Aras Tarım. Erişim 14 Aralık 2021. https://onculanalitikfelsefe.com/ahlaki-vejetaryenizm-lori-gruen-stanford-encyclopedia-of-philosophy/ Driver, Julia. “The History of Utilitarianism”. Stanford Encyclope-dia of Philosophy. (Winter 2014). Ed. Edward N. Zalta. Erişim 25 Kasım 2021. https://plato.stanford.edu/entries/utilitarianism-history/ Gülten, Sadullah. “Eski Türk İnançları Ve Kalenderîlik Bağlamında Osmanlı Topraklarında Vegan Sufiler: Etyemezler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi /92 (2019), 29-42. Korsgaard, Christine M. Fellow Creatures Our Obligations to the Other Animals. Oxford: Oxford University Press, 1. Basım, 2018. Lockshin, Martin. “Did God Originally Intend the World to Be Ve-getarian”. TheTorah.com. Erişim 24 Kasım 2021. https://thetorah.com/article/did-god-originally-intend-the-world-to-be-vegetarian Wright, Laura (ed.) The Routledge Handbook of Vegan Studies. Oxon: Routledge, 1. Basım, 2021. Regan, Tom. “The Moral Basis of Vegetarianism” The Canadian Jo-urnal of Philosophy, 5/2 (October 1975), 181-214. doi:10.1080/00455091.1975.10716107 Regan, Tom & Singer, Peter. Animal Rights and Human Obligati-ons. Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1976. Singer, Peter. Hayvan Özgürleşmesi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2018. Son, Güzin Yasemin Tunçay. Biyoetik Çerçevesinde Vegan ve Veje-taryenlik. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016. Voltaire. Felsefe Sözlüğü. çev. Lütfi Ay. I. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995. Yaşar, Aşkın vd. "Historical Development of Animal Rights in the World and Turkey". Eurasian Journal of Veterinary Sciences 20/4 (De-cember 2004): 39-46 .