Bir Fetva Emini: Çeşmîzâde Mehmed Hâlis Efendi (ö.1297/1879) ve Hulâsatü’l-Ecvibe Adlı Eseri

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 7, 1 - 31, 28.06.2024

Ömer Menekşe

https://doi.org/10.69515/dinveinsan.1444363

Öz

Osmanlı dönemi fetva literatürü hukuk tarihi başta olmak üzere Osmanlı tarihi ile ilgili çalışmaların hemen hepsinde birincil kaynak olarak önemli bir yer tutmaktadır. Genelde mecmualar tarzında derlenen fetvalar, eğitim-öğretim amacıyla medreselerde okutulan hukuk doktrini eserlerinin yanı sıra soru-cevap şeklinde düzenlenmiş olması, net ve özlü cevap vermesi, sık karşılaşılan aktüel konulara yoğunlaşması ve daha ziyade Hanefi mezhebinde hâkim olan görüşü yansıtması sebebiyle yargılama sürecinde kadıların bilgi ve yürürlük kaynağını oluşturmuş, hukukun birçok alanında istifade edilebilecek temel bir başvuru kaynağı olmuştur. Mahkemelerde kullanılan çok sayıdaki fetva mecmuasından biri de Çeşmîzâde Mehmed Hâlis (ö. 1297/1879) Efendi’nin Hulâsatü’l-ecvibe adlı eseridir. Çeşmîzâde Mehmed Efendi, Osmanlı Devleti’nde hem idarî mekanizmanın hem de toplumun fetva taleplerini karşılamaya yönelik ihdas edilen, zamanla fetva bürokrasisinin odak noktası hâline gelen Meşihat Makamı’na bağlı Fetva Eminliğinde uzun süre görev yapmıştır. Çalışmada öncelikle, Çeşmîzâde Mehmed Efendi’nin hal tercümesine yer verilmiş, kısaca hayatı, ilmî şahsiyeti ve ortaya koyduğu eserleri ele alınmıştır. O’nun en önemli eseri; Osmanlı muhitinde fetva kitapları arasında “Kütüb-i sitte-i mu’tebere-i mütedâvile” (çok kullanılan muteber altı kitap) diye anılan 6 meşhur fetva kitabı olan Fetâvâ-yı Ali Efendi, Fetâvâ-yı Feyziyye, Behcetü’l-fetâvâ, Fetâvâ-yı Abdürrahîm, Netîcetü’l-fetâvâ ve İbn Nüceym’in el-Fetâvâ’sının tekrarları çıkarılmak suretiyle özetlenmiş ve sütunlar halinde neşredilmiş “Hulâsatü’l-ecvibe” adını verdiği fetva mecmuasıdır. İşte bu çalışmada Çeşmîzâde Mehmed Hâlis Efendi’nin hayatı ve ona şöhret kazandıran Hulâsatü’l-ecvibe adlı eserinin içerik ve muhteva olarak tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çeşmîzâde, Fetva, Osmanlı Hukuku, Fetva Emini, Hulâsatü’l-ecvibe

Head Of Fatwa: Çeşmîzâde Mehmed Hâlis Efendi (d.1297/1879) And His Book Titled A Khulâsa Al-Ajwiba

Öz

The fatwa literature of the Ottoman period has an important place as a primary source in almost all studies on Ottoman history, especially the history of law.. In addition to the works on legal doctrine taught in madrasas for the purpose of education and training, the fatwas, which were generally compiled in the form of compilations, constituted the source of information and enforcement for the judges in the judicial process due to the fact that they were organized in the form of questions and answers, gave clear and concise answers, focused on current issues frequently encountered, and reflected the prevailing view in the Hanafi sect, and became a basic source of reference that could be used in many areas of law. One of the many fatwa compilations used in the courts is Çeşmîzâde Mehmed Hâlis (d. 1297/1879) Efendi's Khulâsa al-Ajwiba. Çeşmîzâde Mehmed Efendi served for a long time in the Fatwa Eminence under the Office of the Mashihat, which was established to meet the fatwa demands of both the administrative mechanism and the society in the Ottoman Empire and became the focal point of the fatwa bureaucracy over time. In this study, first of all, Çeşmîzâde Mehmed Efendi's biography is given and his life, scholarly personality and his works are briefly discussed. His most important work is the repetitions of 6 famous fatwa books, which are known as "Kütüb-i sitte-i mu'tebere-i mütedâvile" (six books that are widely used) among the fatwa books in Ottoman circles, namely Fatawa Ali Afandi, Fatawa -ı Faydiyah, Bahjat al-fat âwá, al-Fatawa Abd al-rahim, Netījat al-fatawa and Ibn Nujaym's al-Fatawa. In this study, the life of Çeşmîzâde Mehmed Hâlis Efendi and his work Khulâsa al-Ajwiba, which brought him fame, were introduced in terms of content.

Anahtar Kelimeler

Çeşmîzâde, Fatwa, Ottoman Law, Fatwa Emini, Khulâsa al-Ajwiba