The Commodification of Religion as a Symbolic Consumption Object Through the Discourse of Special Occasions

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 9, 91 - 115, 30.06.2025

Asiye Kemiksiz

https://doi.org/10.69515/dinveinsan.1594550

Öz

Products containing religious symbols are transformed into objects of symbolic consumption with the meanings they carry on special occasions and are commodified as tools of religious marketing. Based on this point, the present study aims to demonstrate how symbols with religious meanings are commodified and used for symbolic consumption on special occasions. The study is significant as it shows how symbolic consumption is encouraged by associating the meaning of special occasions with religious symbols. Using a purposive sampling method, the study conducted a semiotic analysis of selected items: a prayer rug with a heart pattern, a pen inscribed with the basmala, an Elif- Vav necklace, and a Fatıma's Hand led lamp. The analyses revealed that heart patterns embroidered on prayer rugs establish an association between religion and love, turning the rugs into symbols of love on valentine's day. Wishes for goodness or messages of prestige intended for occasions like teacher's day or father's day are attributed to individuals using pens inscribed with the basmala. The Elif-Vav necklace, formed by combining two Arabic letters, symbolizes elegance through the Elif letter and loyalty through the Vav letter, with their union representing continuity. The meanings associated with these Arabic letters are presented as gifts for women on special occasions. The symbol of Fatıma's Hand, representing abundance and protection from the evil eye, is transformed into a giftable lamp and put up for sale.The meanings expressed by religious symbols are attributed to religiously themed objects on special occasions, assigning the spiritual value of the symbols to the users of these products. Thus, religion and its symbols are commodified and turned into tools for symbolic consumption.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion , Religion , Symbolic consumption , object , Special occasions , Semiotics

Özel Günler Söylemiyle Sembolik Tüketim Nesnesi Olarak Dinin Metalaştırılması

Öz

Dini semboller içeren ürünler, özel günlerde taşıdıkları anlamlarla sembolik tüketim nesnesine dönüştürülmekte ve din pazarlamanın bir aracı olarak metalaştırılmaktadır. Bu noktadan hareketle mevcut çalışmada, dinin anlam içerikli simgelerinin özel günlerde metalaştırılarak sembolik tüketim amacıyla kullanıldığını göstermek amaçlanmaktadır. Çalışma, özel günlerin anlamıyla dini simgeler arasında özdeşim kurularak sembolik tüketimin teşvik edildiğini göstermesiyle önemlidir. Çalışma, amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilen; kalp desenli seccade, besmele yazılı kalem, Elif Vav kolye, Fatıma Ana Eli led lambanın göstergebilimsel analizi ile gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda, seccadelerin üzerine kalp deseni işlendiği, din ve aşk arasında özdeşim kurularak seccadelerin sevgililer gününde aşkın simgesine dönüştürüldüğü görülmektedir. Öğretmenler veya babalar günü için temenni edilen hayır dilekleri veya itibar içerikli mesajlar, besmele yazılı kalem üzerinden ürünü kullanacak kişilere atfedilmektedir. İki Arap harfinin birleşimiyle oluşan Elif Vav kolyesinin, Elif harfi zarifliğin, Vav harfi sadakatin simgesidir, iki kolyenin birleşimi devamlılığın göstergesidir. Arap harflerinin taşıdığı bu anlamlar özel günlerde kadınlara hediyeler aracılığıyla sunulmaktadır. Fatıma Ana Eli işaretinin bereket, nazardan koruma anlamları üzerinden hediyelik lambaya dönüştürülerek satışa sunulduğu görülmektedir. Dini simgelerin ifade ettiği anlamlar, özel günlerde dini motifli nesnelere yüklenerek sembollerin manevi değeri, ürünleri kullanacak kişilere atfedilmekte, böylelikle din ve dini simgeler sembolik tüketim aracına dönüştürülerek metalaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi , Sembolik tüketim , Din , Özel günler , Nesne , Göstergebilim

Kaynakça

• Akşit, V. (2024, 16 Ekim). Elif Vav. https://www.vehbiaksit.com.tr/vav-ve-elif/ Armağan. (2024, 8 Ekim). https://sozluk.gov.tr/
• Arslan, A. T. (1995). Elifba. İslam Ansiklopedisi (Cilt 11, s. 35-37). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aydın, M. (2019). Modernleşme bağlamında din ve sekülerleşme. Y. Aktay (Ed.) içinde, Din ve toplum (s. 170-195). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Aygül, H. H. & Öztürk, Ö. (2016). Dini çoğulculuk ve kamusal alanda dindar tüketim kültürü. Moment Dergisi, 3(1), 190-206.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilimin ilkeleri. (B. Vardar, M. Rifat Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Batı, U. (2018). Tüketici davranışları. (2. Basım). İstanbul: Alfa Basım.
• Baudrillard, J. (2008). Tüketim toplumu. (H. Deliceçaylı, F. Keskin Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baudrillard, J. (2009). Gösterge ekonomi politiği hakkında bir eleştiri. (O. Adanır, A. Bilgi Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bayuk, M. N. (2009). Özel gün ve haftaların tüketim üzerindeki etkileri. Kamu-İş, 11(1), 185-197.
• Berger, P.L. (1993). Dinin sosyal gerçekliği. (Ali, Coşkun Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Besmele yazılı kalem. (2024, 15 Ekim). https://www.ciceksepeti.com/kisiye-ozel-besmele- kabartmali-metal-roller-kalem-altin-yaldiz-kc2271125
• Bocock, R. (1997). Tüketim. (İrem, Kutluk Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Bozkurt, N. (2009). Seccade. İslam Ansiklopedisi (Cilt 36, s. 269-271). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bozkurt, N. (2011). Tesbih. İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 532-533). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Canöz, N. (2015). Kültür endüstrisi ürünü olarak 14 şubat sevgililer günü. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), 135-143.
• Coşkun, A. (2005). Din, toplum ve kültür din sosyolojisi ve antropolojisine giriş. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çift Vav Elif harfi kolye. (2024, 15 Ekim). https://www.ciceksepeti.com/cift-vav-elif-harfi-gumus- kolye-firuze-tasli-wsn144-kc4225006
• De Certeau, M. (2009). Gündelik hayatın keşfi 1 eylem, uygulama, üretim sanatları. ( Lale Arslan, Özcan Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Demirezen, İ. (2010). Tüketim toplumunun oluşumu ve din ile etkileşimi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10 (3), 97 -109.
• Demirezen, İsmail (2016). Türkiye’de muhafazakâr kesimin değişen hayat tarzı. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2), 547-560. doi:http://dx.doi.org/10.17218/hititsosbil.280804.
• Demirhan, M. (2019). Feodalizmden kapitalizme dinin ekonomik işlevi. Y. Aktay (Ed.) içinde, Din ve toplum (s. 62-87). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Derman, M.U. & Uzun, M. İ. (1992). Besmele. İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, 538-540). Türkiye Diyanet Vakfı. Din. (2024, 4 Ekim). https://sozluk.gov.tr/
• Dini Hediyeler. (2024, 11 Ekim). https://www.ciceksepeti.com/dini-hediyeler’
• Durmuş, İ. (2012). Vav. İslam Ansiklopedisi (Cilt 42, s. 574-576). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Emiroğlu, B. (2024). Tüketim kültürü ve din. C. Baba ve M. Büküm (Ed.) içinde, Din Sosyolojisi açısından bazı güncel dini meseleler ve çözüm önerileri (s. 69-81). Ankara: İlahiyat Yayın.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji. (Hüseyin, Özel vd. Çev.) İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern göstergeler maddi kültür ve postmodern yaşam biçimleri. (E. Cengiz, H. Gür, A. Nur Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Gösterge. (2025, 3 Mart). https://sozluk.gov.tr/
• Güneş, A. (2012). Çağdaş bir çözümleme yöntemi: göstergebilim. Humanities Sciences, 7(2), 31-43.
• Haenni, P. (2011). Piyasa islamı islam suretinde neoliberalizm. (Levent, Ünsaldı. Çev.). Ankara: Maki Basın Yayın.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin durumu. (Sungur, Savran Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. Hayat, C. & Dağ, S. (2022). Ana tanrıçadan günümüze bir kült: fatma ana eli. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (26), 135-154.
• Hediyelik seccade. (2024, 15 Ekim). https://www.saqenza.com/urun/kirmizi-beyaz-pelus-kumasli-ve-sungerli-kalpli-cift-seccadesi-cantali--sungerli-97-89
• Horkheimer, M. (1998). Akıl tutulması. (Orhan, Koçak Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hz. Fatıma Annenin Eli led lamba. (2024, 15 Ekim), https://www.sevgilambasi.com/hamsa-lamba-u-1140 Işık, C. (2017). Türk kültür mirasında bir kült olarak Hz. Fatıma. Sûfî Araştırmaları, 16, 17-33.
• Kasapoğlu, A. (2021). Tüketim toplumu ve din: dinin metalaş-tırıl-ması. Kafkas Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16 (8), 923 -937.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2015). Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler Avrasya. Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3(6), 106-115.
• Odabaşı, Y. (2009). Postmodern pazarlama tüketim ve tüketici. (3. Basım). İstanbul: MediaCat Kitapları.
• Okumuş, E. (2016). Toplum bağlamında din-kültür etkileşimi. Electronic Turkish Studies, 11 (7), .269-292
• Orçan,M.(2014).Osmanlı’dangünümüzemodernTürktüketimkültürü.(3.Basım). Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı.
• Pişkin, M. (2016). Tüketim toplumunda din ve dini değerler: lüks hac ve umre örnek olayı. İnsan ve Toplum, 6 (2), 131- 154.
• Rifat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si. (3. Basım). İstanbul: Say Yayınları.
• Solomon, M.R. (2020). Tüketici davranışları, satın alma, sahip olma ve varoluş. (N. Parıltı, E.A. Ergin Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Uludağ, S. (2001). Kalp. İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 229-232). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Üçer, M. (2017). Halk Kültürümüzde Hz. Fâtıma (Fadime Ana). A. Aksu (Ed.) içinde, Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma (s. 185-202). Sivas Belediyesi.
• Ünal, M.F. (2016). Göstergebilimin serüveni. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(6), 379-398.
• Yanıklar, C. (2006). Tüketimin sosyolojisi. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Yaylagül, L. (2014). Kitle iletişim kuramları egemen ve eleştirel yaklaşımlar. (6. Basım). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yılmaz, N.F. (2019). Yahudilik’te Hamsa İslam’da Fatıma’nın Eli. [Yayımlanmamış yüksek lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.