İslam Hukukunda Nafaka Sorumluluğunun Sosyal Refaha Katkısı

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 35 - 62, 20.04.2022

Yusuf Balta

Öz

İnsan, dünyaya bütün imkanlardan yoksun ve muhtaç bir durumda gelir. Bu noktada insan ihtiyaçlarının karşılanması ancak bir aile ve toplum içinde bulunmasıyla sağlanabilir. Ailede reis konumunda olan kocanın eşine karşı tek taraflı nafaka sorumluluğu ve nesep yönünden akrabaların karşılıklı olarak nafaka alacaklısı olma ve verme sorumlulukları gibi hususlar nafakanın kapsamındadır. Nafaka temini, geçmişten günümüze insanları birinci derece ilgilendiren bir konudur. Çünkü insanın yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan yeme, içme, giyim ve mesken gibi asli ihtiyaçlarının tamamı nafaka kapsamındadır. Nafaka, insan hayatını maddî olarak ilgilendirdiği kadar manevî yönden de ilgilendiren önemli konulardan biridir. Çünkü gerek kadının gerekse ailedeki diğer fertlerin nafakasının temini, onların insan onuruna yakışır bir hayat sürmelerini ve beşerî ilişkilerinin müspet yönde gelişmesini sağlayacaktır. Nafaka, tüm hukuk sistemlerinde önemli bir konu olarak irdelenmektedir. İlgili naslar çerçevesinde İslâm hukukçuları da nafaka konusunu derinlemesine ele almış ve klasik fıkıh kitaplarında aile hukuku kapsamında “Kitâbu’n-Nafakât” başlığı altında incelenmişlerdir. Nafaka mecburî olması ve şümulü açısından kamu hukukuyla yakından ilgilidir. Malî anlamda toplumsal refaha katkı sağlayan nafakayla ilgili ahkâm, bireysel hak ve sorumlulukların bilinmesi, aile birliği ve toplumsal düzeninin devamına katkı yönüyle araştırmamıza konu olmuştur. Bu çalışmada, evlilik ve hısımlık nafakasının sonuçlarının sosyal refaha katkısı, dört büyük mezhep ve diğer mezheplerin görüşleri etrafında ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Sosyal Refah, Nafaka, Evlilik Nafakası, Hısımlık, Usul, Fürû

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed. Mesâilü İmâmı Ahmed b. Hanbel Rivâyetü İbnuhû Abdullah b. Ahmed. thk. Zü-heyr eş-Şeviş. Dımeşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1981.
• Apaydın, Hacı Yunus. İslam Hukuk Usulü. Kayseri: y.y., 2016.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ale’l-Hidâye. Mısır: y.y., 1970.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûkı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1968.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Kur’an-ı Kerim Türkçe Meali ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 4 Cilt. Kâhire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400/1979.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. İstanbul: b.y., 1345/1924.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamahâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cürcânî, Alî b. Seyyid Şerif. Mucemu’t-tarîfât. Kâhire: Dâru’l-Fazîle, ts.
• Çağlayan, Merve. X ve Y Kuşağı’nın Sosyal Refah Algısı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demir, Fahri. İslam Hukuku’nda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı. Ankara: DİB Yayınları, 1988.
• Derdîr, Ahmed b. Muhammed b. Derdîr el-Mâlikî. eş-Şerhu’s-sağîr. Kâhire: y.y., ts.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, ts.
• Döndüren, Hamdi. “Havaic-i Asliyye”. Şamil İslam Ansiklopedisi. 6 Cilt. İstanbul: Şâmil Yayınları, 2000.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’âs es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Erbay, Celal. İslam Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası. İstanbul: Rağbet, 1998.
• Erbay, Celal. “Nafaka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. 32/282-285.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukûk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• El-Mevsûatü’l-Fıkhıyye el-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye, 1992.
• Hammad, Nezih. İktisadi Fıkıh Terimleri Sözlüğü. çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Hassâf, Ebû Bekr Ahmed b. Ömer (Amr) b. Müheyr eş-Şeybânî. Kitâbü’n-Nafaḳāt. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1404/1984.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulaziz b. Ahmed b. Abdurrahim ed-Dımeşkî. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr şerhü Tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 17 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tîbe, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 9 Cilt. Mısır: İdâratü’t-Tibâati’l-Münîriyye, 1968.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Şerhü Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvâfakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî alâ muhtasari’l-Hırakî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Abdulfettâh Muhammed el-Hâlû. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Kudâme, Ebu’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed el-Makdîsî. el-Muknî eş-şerhu’l-kebîr. Beyrut: y.y., 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn-i Mâce. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ahmed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhim. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Kâhire: y.y., 1311.
• İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. 2 Cilt. b.y.: Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, ts.
• Kâsânî, Alâeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Ab-dulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• (TMK), Türk Medenî Kanun (Kanun No. 743), Resmî Gazete 339 (17 Şubat 1926).
• Mergînânî, Ebû’l-Hasan Alî b. Ebî Bekr b. Abdulcelîl. el-Hidâye fî Şerhi bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsîlî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Miras, Kâmil. Sahîhi Buhâri Muhtasarı Tecrîdi Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB. Yayınları, 1981.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Muhammed Kadrî Paşa. el-Ahkâmu’ş-Şeriyye ve Ahvâlü’ş-şahsiyye alâ mezhebi Ebî Hanîfete’n-Nûmân. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1428/2007.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’n-Nesâî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şerîf. Kitâbu’l-Mecmû’: Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebi’l-Abbas Ahmed b. Hamza İbn Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhu Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984/1404.
• Sahnûn, İbn Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 16 Cilt. Mısır: y.y., ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1989.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rifat Fevzî Abdulmuttalip. 11 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995.
• Şîrâzî, Şemsuddîn Muhammed b. Hâtib eş-Şîrâzî. Muğni’l-muhtâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1997.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Muğni’l-muhtâc ilâ mârifeti meâni’l-minhâc. Beyrut: y.y., 1997.
• Timurtâşî, Muhammed b. Abdullah b. Şihâbuddîn Ahmed b. Timurtâş el-Hanefî. Metnü Tenvîrü’l-ebṣâr ve câmiʿu’l-biḥâr. Mısır: el-Mektebü’n-Nebeviyye, ts. Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. b.y.: Mektebetü ve Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1968.
• Türk Hukuk Lügati. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Yaka, Zeki. “İslam İktisadının “Adil Gelir Dağılımı” İlkesi ve Bunun Sosyal Refaha Katkısı”. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/13 (Eylül 2017), 255-287.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Çelik-Şûrâ Yayınevi, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. İslam Fıkıh Ansiklopedisi, trc. Ahmet Efe vd. 10 Cilt. İstanbul: Risâle Yayınları, 1994.