Jürgen Habermas’ın Din Düşünceleri Üzerine Bir Okuma Denemesi

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 47 - 70, 20.10.2022

Abdurrahman Arvas

Öz

XX. yüzyılın sonlarına doğru din’e olan ilgideki yükselişi fark ederek sosyal teorilerinde dini işle-yen önemli düşünürlerden biri de Jürgen Habermas olmuştur. O’nun sosyal teorisinin altın kav-ramlarından olan kamusal alan, özel alan’ın karşıtı olarak herkesin erişimine açık olan alandır. Burası aynı zamanda konsensusun da oluşacağı alandır. İletişimsel Eylem ise kişilerin nesnel dünyaya araçsal yönelimlerinden ziyade, özneler arası anlamsal iletişimi esas almaktır. Çalışma Habermas’la özdeş-leşmiş Kamusal Alan, İletişimsel Eylem, Post-seküler Toplum, Hoşgörü, Seküler Tercüme gibi kavramlardan hareketle, onun günümüz toplumuna, dine/dindarlara biçtiği sosyolojik yeri ve ko-numu ifade etmeye çalışmıştır. Bu anlamda kalıcı toplumsal yaşam için devletin seküler karakteriyle yurttaşlara yaklaşımına; dindarların kamusal alanın zorunlu sekülerliğine nasıl pozisyon alacakları-na; dindar yurttaşların söylemlerinde başvuracağı seküler tercüme’nin işlevselliğine ve toplumsal di-namiklerin sağlıklı işleyişinde hoşgörünün kimlerce nasıl algılanması gerektiğine dair Habermas’ın fikirleri üzerinden bir okuma denemesi yapılmıştır. Böylece Habermas’ın bakışından din’in çağdaş sosyolojideki değişen yeni hali ve işlevsel boyutu da anlaşılmaya çalışılacaktır. Çalışma, din-toplum ilişkileri ekseninde kalıcı bir birliktelik gayretinde olan Habermas’ın fikirlerinden şu çıktılara ulaşır. Günümüz post-seküler toplumunda dindarlar çoğulculuğun bir gereği olarak bulunmalıdırlar. Seküler karakterli devlet, vatandaşlara tarafsız davranmalıdır. İletişimsel eylemle dindarlar, söylem-lerini müzakere ortamına aktararak konsensusa renklerini aksettirebilirler. Fakat iletişimsel eylem-de kullanılan dile seküler tercüme uygulanmış olmalıdır. Bu iletişimsel eylemden neşet edecek kon-sensus kalıcı birlikteliğin kolaylaştırıcı unsuru olacaktır. Fakat tüm bunların olabilmesi için ise sekülerlerin ve dindarların çoğulculuk gereği karşılıklı hoşgörüye sahip olmaları da gerekmektedir. Çalışmada kimi zaman Habermas’ın post-seküler toplum, iletişimsel eylem ve hoşgörü gibi daha demokratik göstergelere sahip kavramlarına rağmen, dindarları seküler bir dayatmaya veya onları dönüştürmeye maruz bıraktığı anlamında eleştirel bir okuma da yapılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Habermas, Kamusal Alan, İletişimsel Eylem, Seküler, Hoşgörü

Kaynakça

• Akyüz, Niyazi - Çapçıoğlu, İhsan. Din Sosyolojisi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Calinescu, Matei. Modernliğin Beş Yüzü, çev. Sabri Gürses. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Chambers, Simone. “How Religion Speaks to the Agnostic: Habermas on the Persistent Value of Religion”. Constellations 14/2 (2007), 210-223.
• Cooke, Maeve. “A Secular State for a Postsecular Society? Postmetaphysical Political Theory and the Place of Religion”. Constellations 14/2 (2007), 224-238.
• Dillon, Micehele. Din Sosyolojisi El Kitabı. çev. Hüsamettin Arslan. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2014.
• Furseth, İnger - Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş, Klasik ve Çağdaş Kuramlar. çev. İhsan Çapcıoğlu - Halil Aydınalp. Ankara: Birleşik Yayınları, 2011.
• Günerigök, Mustafa. Risk Toplumu ve Din: Yeni Bir Sosyolojiye Doğru. Ankara: Maarif Yayınları, 2018.
• Habermas, Jürgen. İletişimsel Eylem Kuramı. çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
• Habermas, Jürgen. İnsan Doğasının Geleceği. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Everest Yayınları, 2003.
• Habermas, Jürgen. “Kamusal Alan”. Kamusal Alan. haz. Meral Özbek. İstanbul: Hil Yayınları, 2004.
• Habermas, Jürgen. “Religion in the Public Sphere”. European Journal of Philosophy 14/1 (2006), 1-25.
• Habermas, Jürgen. “Religious Tolerance- The Pacemaker for Cultural Rights”. Philosophy 79/1 (2004), 1-12.
• Habermas, Jürgen. Doğalcılık ve Din Arasında - Felsefi Denemeler. çev. Ali Nalbant. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. çev. Tanıl Bora - Mithat Sancar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. çev. Tanıl Bora - Mithat Sancar. İstanbul: İletişim Yayınları, 13. Basım, 2015.
• Habermas, Jürgen. “Kamusal Alanda Din”. çev. M. Ali Kirman. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2016), 183-206.
• İbiş, Arif. John Rawls ve Jürgen Habermas’ın Toplumsal Kuramlarında Dinin Yeri ve Rolü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Jay, Martin. Diyalektik İmgelem: Frankfurt Okulu’nun Tarihi ve Çalışmaları (1923-1950). çev. Sevgi Doğan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Dora Yayınları, 2011.
• Küçük, Ahmet. ”Habermas’ın Din ve Post Seküler Toplum Anlayışının Eleştirel Bir Okuması", Bilimname 47.1 (2022), 485-518.
• Küçükcan, Talip. "Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslam Dünyası". İslam Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 109-128.
• Lechte, John. Elli Çağdaş Düşünür. çev. Barış Yıldırım. İstanbul: Açılımkitap Yayınları, 2006.
• Okumuş, Ejder. “Kamusal Alanda Din Tartışmaları: Türkiye Örneği”. Turkish Studies 10/10 (2015), 705-718.
• Ritzer, George. Modern Sosyoloji Kuramları. çev. Himmet Hülür. Ankara: Deki Yayınları, 2018.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler, çev. Ümit Tatlıcan - Gülhan Demiriz. İstanbul: Sentez Yayınları, 2011.
• Turner, Bryan S. “Post-Seküler Toplumda Din”. çev. Özcan Güngör. Dinbilimleri Akademik Araş-tırma Dergisi 12/3 (2012), 199-224.
• Uluç, Özlem. Kamusal Alanda Din. İstanbul: Yarın Yayınları, 2013.
• Uzun, Erkan - Uzun, Serkan. Sarp Erk Ulaş Felsefe Sözlüğü. Ankara: İlim ve Sanat Yayınları, 2002.
• West, David. Kıta Avrupa Felsefesine Giriş, çev. Ahmed Cevizci. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2021.
• Yükselbaba, Ülker. Habermas ve Kamusal Alan. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2012.