Türkiye’de Din-Devlet İlişkisi ve İmâmiyye Şîası (Darıca Örneği)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 1 - 25, 20.04.2023

İzzet Öztaş

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de yaşayan dini gruplardan İmâmiyye Şîası (Caferiyye-İsnâaşeriyye)’na mensup nüfusun din-devlet ilişkilerine bakış açısını Darıca örneği üzerinden incelemektir. Konuyla ilgili literatür gözden geçirilmiştir. Ancak Şii nüfusun yaşadıkları şehirlere, takip ettikleri dini liderlere göre fikirlerinde farklılıklar olduğu görülmüştür. Bu sebeple hem literatür üzerinden hem de Kocaeli/Darıca’da bulunan vakıf ve camilerde görevli mezhep mensuplarıyla yapılan görüşmelerden hareketle; Burada yaşayan Şii nüfusun, Türkiye’deki din-devlet ilişkisini nasıl değerlendirdikleri analiz edilmiştir. Din ve vicdan özgürlüğü, İmâmiyye Şîası ve din eğitimi, devlet erkleriyle ilişkiler, siyasi temsil, toplumun diğer unsurlarıyla iletişim ve uyum gibi konular irdelenmiştir. Türkiye’de sayıca azınlık konumunda olan Şiiler, zaman zaman sorunlar yaşansa da Sünni nüfusla genel anlamda uyum içindedirler. Eksiklik ya da problemlere baktığımızda; Türkiye’de Şii mezhebini temel alan İlahiyat Fakültesi’nin olmayışı, mezheplerini öğrenmede güçlükler çıkarmaktadır. Ayrıca siyasette ve Diyanet’te yeterli düzeyde temsil edilmedikleri, mevcut din eğitiminde İmamiyye Şîası’nın gereken seviyede anlatılmadığı ifade edilmektedir. Temsillerinin artırıldığı, diğer dini gruplara sağlanan hakların kendilerine de aynı ölçüde sağlandığı, daha dengeli bir din-devlet ilişkisinde yaşamayı talep ettikleri görülmektedir. Devletin mezheplere eşit yaklaşımının, Şiilerin toplumsal uyum ve iletişimlerini olumlu yönde etkileyeceği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Caferilik, Din-Devlet, İmâmiyye/İsnâaşeriyye, Şîa/Şii

Kaynakça

• Akbaba, İsmail. “Görüşme-Türkiye Caferileri Vakfı, 24.09.2022”.
• Albayrak, Ali. “Dini Gruplar Bağlamında Caferilik”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/13 (2008), 111-128.
• Albayrak, Şule. “Batı Ülkelerinde Din-Devlet İlişkilerindeki Alternatif Modeller ve Türkiye Örneği”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/48 (2015), 185-198. https://doi.org/10.15370/muifd.09719 Algar, Hamid. “Ahund”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/185. Türkiye Diyanet Vakfı, 1989.
• Apaydın, Hasan. Ehl-i Beyt Mektebini Öğreniyoruz Yaz Kuran Kursu Öğrenci Kitabı. Kocaeli: Türkiye Caferileri Vakfı, 2015.
• Apaydın, Hasan. Fıkhımızı Öğrenelim (Caferi Fıkhında Ameller). Kocaeli: Türkiye Caferileri Vakfı Eğitim Yayınları, ts.
• Apaydın, Hasan. “Görüşme-Türkiye Caferileri Vakfı, 04.05.2022”.
• Arikan, Adem. “İslam Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfus Dağılımı”. İslami Araştırmalar 29/2 (2018), 348-379.
• Banaz, Şaban. “Türkiye’de Ca‘feriler”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2018), 29-62.
• Barkey, Karen. “Osmanlı’da Farklılıkların Yönetimini Yeniden Düşünmek: Modern Türkiye İçin Ne Öğrenebiliriz?” çev. Hande Tatoğlu. Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik. ed. Ahmet T. Kuru - Alfred Stepan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Başgil, Ali Fuat. Din ve Laiklik. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 13. Baskı., 2019.
• Baylak Güngör, Ayşen. “Türkiye’de Caferi Topluluğun Konumu ve Değişim Dinamikleri Üzerine Değerlendirmeler”. İnsan & Toplum Dergisi (The Journal of Human & Society) 7/1 (2017).
• https://doi.org/10.12658/human.society.7.13.M0211 Borakçin, Nizamettin. “Görüşme-Türkiye Caferileri Vakfı, 23.10.2022”.
• Daştan, Yaver. “Görüşme-Hz. İmam Cafer-i Sadık Cami, 15.11.2022”.
• Doğan, Hüseyin. “Kars Caferîlerinde Dinî İnanç ve Sosyal Pratikler”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/1 (2017), 113-147. https://doi.org/10.18403/emakalat.309389 Fığlalı, Ethem Ruhi. “İsnâaşeriyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 23/142-147. Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 11. Basım, 2012.
• Güngör, Özcan. “Yolda ‘Caferi’ Olmanın Sosyolojik Anlamı: Alevilik Caferilik İlişkisi”. Journal of Turkish Studies Volume 7 Issue 4-II/7 (2012), 1939-1959. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.3699
• Hanioğlu, M. Şükrü. “Kemalizm’in Tarihî Kökenleri”. çev. Hande Tatoğlu. Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik. ed. Ahmet T. Kuru - Alfred Stepan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Karaman, Hayreddin. “Ca’feriyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 7/4-10. Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 26. Basım, 2021.
• Kutlu, Sönmez. “Diyanet işleri Başkanlığı ve İslamiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri”. Dini Araştırmalar Dergisi 12/33 (2009), 107-127.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. çev. Boğaç Babür Turna. Ankara: Arkadaş, 12. Basım, 2021.
• Öz, Mustafa. “İmâmiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/207-209. Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Öz, Mustafa. “Şîa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/111-114. Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Özbudun, Ergun. “Türkiye: Çoğulcu Toplum ve Tekçi Devlet”. çev. Hande Tatoğlu. Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik. ed. Ahmet T. Kuru - Alfred Stepan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Polat, Fazlı. “Din-Devlet İlişkisi ve Diyanet”. EKEV Akademi Dergisi 6/10 (2002), 119-128.
• Tarhanlı, İştar. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Diyanet İşlerinin Düzenlenmesi”. Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildiriler. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Türcav Alimler Komisyonu. Tecvidli Kur’an Okuma Rehberi. Kocaeli: Türkiye Caferileri Vakfı, 2. Basım, 2014.
• Utar, Muhammed Cevat. “Görüşme-Türkiye Caferileri Vakfı, 27.09.2022”.
• Yılmaz, Musa K. “Şia’da Din ve Devlet İlişkisi ve Velayet-i Fakih”. Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildiriler. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• 5253 Dernekler Kanunu-TC. Resmî Gazete, 5253 Dernekler Kanunu-TC. Resmî Gazete. 5253 sayı 25649 Yasama Bölümü (04 Kasım 2004). Erişim 25 Kasım 2022.
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/11/20041123.htm#:~:text=MADDE%2028.%20%E2%80%94%20Dernek%20adlar%C4%B1nda%3B,%C4%B0%C3%A7i%C5%9Fleri%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1n%20izni%20ile%20kullan%C4%B1labilir.
• T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü. “İzne Tabi Kelime Kullanımı”. Kurum. 10 Nisan 2019. Erişim 25 Kasım 2022. https://www.siviltoplum.gov.tr/izne-tabi-kelime-kullanimi karsehlibeyt.org. “Merhum Hacı Ahunt Malık”. Erişim 05 Ekim 2022. https://www.karsehlibeyt.org/camii-hocalarimiz/