Yeni Dönem Türk Sinemasında Dinin Yeri

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 6, 1 - 29, 30.04.2024

Sümeyye Yılmaz

Öz

Sinema, resim, şiir, edebiyat, müzik gibi sanat dallarının bir kollektifidir. Bu nedenle sinemaya bir eğlence aracı olmasının ötesinde yedinci sanat diyenler de olmuştur. Bu yönüyle sinema, insanın tüm duyularına aynı anda hitap edebilmektedir. Ayrıca insanları tüm sanat dallarından daha fazla etkilemekte hatta adeta büyülemektedir. Bu da sinemayı toplumun ve bireyin sosyokültürel ve dini değerlerine etki edebilecek, bunları değiştirebilecek, dönüştürebilecek etkili bir araç kılmaktadır. Sinema kimi zaman sanatsal yönüyle ön plana çıkmışken kimi zaman da bir propaganda veya mesaj verme aracı olarak kullanılmıştır. Bu doğrultuda Türkiye’de özellikle de sinemanın başlangıç dönemlerinde mevcut rejimin politikalarını benimsetme çabasıyla ideolojik bir tavır sergilendiğini görmekteyiz. Son dönemlerde ise Türkiye’de yaşanan sosyal-siyasi değişimler her alanda kendini gösterirken, sinema filmlerinde de bu değişimin yansımalarını görmekteyiz.
Bu çalışmada sinema ve din arasındaki ilişkinin başlangıcından günümüze kadar geçirdiği süreç değerlendirilmiştir. Bu süreçte yaşanan değişimler, toplumsal anlamda dinin algılanış ve yaşanış biçimlerinin sinemaya yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle ilk olarak Türk sinemasının tarihi hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Ardından Türk sinemasında dini ögelerin kullanımındaki değişimler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonra Türk sinemasında yaşanan değişimlerin nedenleri, ortaya konulmuştur. Özellikle 2000’li yıllardan sonra belirgin bir değişim yaşayan Türk sineması yapısal olarak da farklılaşmıştır. Dine ve dini ögelere yaklaşımlarda yaşanan değişimler örneklem olarak seçilen filmler üzerinden görüntü ve senaryo çözümlemesi teknikleriyle analiz edilmiştir. Film neyi, nasıl, niçin anlatmaktadır? Sorularından yola çıkarak çok boyutlu bir çözümleme yapılmıştır. Renk, ses, kurgu gibi sinematografik anlatım araçları ile biçimsel sinematografik bir çözümleme yapılmıştır. Bunun yanında filmin konusu anlatısal ve dramatik açıdan da çözümlenmiştir. Genel anlamda bir içerik analizi yapılmıştır. Örneklemi oluşturan filmlerde tespit edilen bulgular ve analizler ortaya konulmuştur. Ayrıca hangi çerçevede veya sınırlılıkta dinin sinemada yer bulduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Özellikle son yıllarda televizyon dizilerinde ve sinema filmlerinde dini ögelerin kullanılma oranında artış olduğu tespit edilmiştir. Sonuçta bu artışın nedenleri ve muhtemel riskleri de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

din sosyolojisi, türk sineması, din, dini değişim, dini öğeler

Kaynakça

• Akgül, Mehmet. “Medya ve Din: Radyo İletişimi ve Gözyaşı Fm Örneği”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 6 (2008), 39-86.
• Akgül, Mehmet. Türk Modernleşmesi ve Din. Konya: Çizgi, 1999.
• Çalışkan, Mehmet Ali. “Buğday, Musa’nın Hakikati Kabil’in Novus Vita’sı”. Hayal Perdesi 60 (2017), 10-15.
• Diken, Bülent - Laustsen, Carsten Bagge. Filmlerle Sosyoloji. çev. Sona Ertekin. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.
• Diriklik, Salih. Fleşbek (Türk Sinema-TV’sinde İslami Endişeler ve Çizgi Dışı Oluşumlar). İstanbul: Söğüt, 1995.
• Dorsay, Atilla. “Dinsel Filmler: İslami Sinema Yeniden Doğuyor mu?” Sonsuzkare 9 (2006).
• Dorsay, Atilla. Sinemamızda Değişim Rüzgârları (Türk Sineması 2005-2010). İstanbul: Remzi Kitapevi, 2011.
• Enneli, Halil Çağlar. “Sanatın Kıyısında Dinsellik: Sinemada Dinsel Gündelik Hayat Tasvirleri”. Sinema ve Din. İstanbul: Dem, 2015.
• Güneş, İsmail. “Sanat Eserlerinin Tek Bir Türü Olmalıdır: İnsancıl ve Evrensel”. Antrakt 72 (2003).
• Hayır, Celal. “Cumhuriyet Dönemi İktidar İdeoloji ve Sinema”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi.
• İbiş, Fatih. “Bir İbadet Biçimi Olarak Sinema: Tarkovski Örneği”. Sinema ve Din. İstanbul: Dem, 2015.
• İmam, Gazali. Ihyâu Ulûmi’d-Dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. IV Cilt. İstanbul: Bedir, 2002.
• Kayalı, Kurtuluş. Sinema Bir Kültürdür. İstanbul: Tezkire, 2015.
• Lüleci, Yalçın. Türk sineması ve din. istanbul: es, 2008.
• Maktav, Hilmi. “Kurandan Kurama İslami Sinema”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (İslamcılık). ed. Tanıl Bora - Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Maktav, Hilmi. “Sinema ya da İlahi Aşk: İslami Sinemada Tasavvufi Yolculuklar”. Sinecine 2 (2010).
• Maraşlı, Gülşah Nezaket. Türk Sinemasının Dine Bakışı (Günahıyla Sevabıyla Yeşilçam). İstanbul: Ufuk, 2011.
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İletişim Yayınları, 2016.
• Özgüç, Agâh. Türk Sineması Sansür Dosyası. İstanbul: Koza Yayınları, 1976.
• Özön, Nijat. Fuat Uzkınay (İlk Türk Sinemacısı). İstanbul: Türk Sinematek Derneği, 1970.
• Özuyar, Ali. Devlet-i Aliyye’de Sinema. Ankara: De Ki, 2007.
• Pembecioğlu, Nilifer. Antrakt (Geçmişle Gelecek Arasında). İstanbul: Altın Bilek, 2016.
• Pösteki, Nigar. 1990 Sonrası Türk Sineması. İstanbul: Es, 2005.
• Refiğ, Halit. Ulusal Sinema Kavgası. İstanbul: Dergâh, 2013.
• Sarmış, Mustafa. Sinema ve Din (Sekülerleşme Bağlamında Hollywood Sineması Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Sevinç, Zeynep. “2000 Sonrası Yeni Türk Sineması Üzerine Yapısal Bir İnceleme”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 40 (2014), 97-118.
• Sezgin, Murat - Keşaplı, Onur. “Türkiye’de Politik Düşüncenin Sinematografik Sunumu Bağlamında Dini Filmler”. Sinema ve Din. ed. Bilal Yorulmaz vd. İstanbul: Dem, 2015.
• Sim, Şükrü - Yılmaz, Hasan, Ramazan. “Politikadan Poetikaya Türk Sinemasında Din”. Sinema ve Din. İstanbul: Dem, 2015.
• Sönmez, Sevcan. Filmlerle Hatırlama, Toplumsal Travmaların Sinemada Temsil Edilişi. İstanbul: Metis, 2015.
• Şener, Erman. Yeşilçam ve Türk Sineması. İstanbul: Kamera, 1970.
• Tanır, İpek. “Müslümanlar ‘Bal’ gibi İyi Film Yapar!” Film Arası 3 (2010).
• Uçakan, Mesut. Türk Sinemasında İdeoloji. Düşünce Yayınları, 1997.
• Yenen, İbrahim. Toplumsal Tezahürleri Bağlamında Türk Sinemasında Din Dindarlık ve Din Adamı Olgusu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yenen, İbrahim. “Türk Sinemasında İslam(cılık) Pratiği: Milli Sinema Örneği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/3 (2012).
• Yorulmaz, Bilal. Sinema ve Din Eğitimi. İstanbul: Dem, 2015.