WATER RESOURCES OF MEDINA DURING THE PROPHET MUHAMMAD’S PERIOD AND HIS WATER PRACTICES

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 59, 1 - 28, 25.07.2025

Yusuf Kabakcı

https://doi.org/10.20519/divan.1556786

Öz

This study aims to achieve two main objectives. First, it identifies the water resources available in Medina during Prophet Muhammad’s era (622–632) based on historical accounts. Second, it examines the Prophet’s principles and practices regarding the fair, Islamic, and humane use of these resources. Despite experiencing population growth after the Hijrah, Medina—though relatively well-resourced by Arabian standards—lacked surface water such as rivers. Instead, its water needs were met through wells dug into the volcanic terrain known as harra. A total of 44 wells have been identified from this period: 23 associated with the Prophet, 12 with other individuals, and 9 located near the city. Recognizing the vital importance of water, Prophet Muhammad prohibited its monopolization and promoted equitable access. He encouraged Muslims to purchase and endow wells for public use and to dig new ones. He also emphasized the virtue of providing water to animals and barren lands. As a fundamental resource essential to human civilization, water was central to the Prophet’s vision for a just and civil society in Medina. He established regulations regarding well ownership and land usage and warned against polluting or wasting water, even during religious rituals. The Prophet also abolished harmful pre-Islamic water customs. Given that millions today still lack access to clean, safe drinking water, the relevance and foresight of his practices are especially significant. This study, based on document analysis—a qualitative research method—draws primarily on Islamic historical sources, especially those concerning the history of Medina. It also provides insight into the social, economic, and daily life of Medina through the lens of water as a basic human necessity.

Anahtar Kelimeler

Wells , Sirah , Prophet Muhammad , Medina , Water , Hygiene

Proje Numarası

-

HZ. MUHAMMED DÖNEMİ MEDİNE’NİN SU KAYNAKLARI VE ONUN SUYA DAİR UYGULAMALARI

Öz

Bu çalışmanın iki temel hedefi vardır. İlki rivayetlerden hareketle Hz. Peygamber döneminde (622-632) Medine’nin su kaynaklarını tespit, diğeri ise onun bu kaynakların İslami ve insani şekilde nasıl kullanılacağına dair uygulamalarını ortaya koymaktır. Hicretle nüfusu artan Medine su kaynakları açısından yarımadanın geneline göre nispeten iyi durumda olsa da burada nehirler gibi yer üstü su kaynağı olmayıp su ihtiyacı harre denilen volkanik zeminden çıkarılan kuyularla karşılanmaktadır. Bu dönemde Medine’de Hz. Peygamber’in su içmesi, abdest alması veya dinlenmesiyle bir şekilde doğrudan irtibatlandırılan 23, irtibatlandırılamayan 12 ve şehre yakın mesafelerde 9 kuyu olmak üzere toplam 44 kuyunun varlığı tespit edilmiştir. Allah Resulü su gibi hayati bir meselede herkesin ihtiyacını sağlıklı ve hakkaniyetli bir şekilde karşılamak amacıyla su kaynaklarının tekelleşmesini önlemiş, Müslümanları kuyu satın alıp vakfetmeye ve yeni kuyular açmaya teşvik etmiş hatta hayvanların ve boş arazilerin sulanmasının dahi sevap olduğunu ifade etmiştir. İnsanlık tarihinde suyla medeniyet arasında mutlak bir ilişki vardır. Medine’de medenî bir toplum inşa etmek isteyen Hz. Peygamber, kuyuların mülkiyeti ve etrafındaki belli bir alanın kuyuya tahsisi için kurallar belirlemiş, suların kirletilmemesi ve ibadet amaçlı bile olsa israf edilmemesi hususunda ashabını uyarmıştır. Kuyularla ilgili cahiliyeden kalma kötü adetleri kaldırmıştır. Günümüz şartlarında bile dünyada her yıl milyonlarca kişinin içilebilir ve hijyenik su eksikliğinden kaynaklanan hastalıklar sebebiyle öldüğü dikkate alındığında Hz. Peygamber’in uygulamalarının ne kadar isabetli olduğu anlaşılacaktır. Ayrıca temel bir ihtiyaç maddesi üzerinden dolaylı olarak Medine’nin gündelik, sosyal ve iktisadi hayatına ışık tutulacaktır. Çalışma Medine tarihine dair eserler başta olmak üzere İslam Tarihi kaynaklarından nitel bir araştırma yöntemi olan doküman
inceleme suretiyle hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyer , Hz. Muhammed , Medine , Su , Hijyen , Kuyular

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres lielfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1364.
• Abdülkuddûs el-Ensârî. Êsêru’l-Medineti’l-Münevvera. 3. Bs. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1973.
• Abdülmetin, İbrahim. Çevreci ve Dindar. Çev. İhsan Durdu. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2013.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillâh Ahmedb. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavût. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 1955.
• Ahmed Vefik Paşa. Lehce-i ‘Osmânî. 2 cilt. İstanbul: Cemiyyet-i Tedrîsiyye-i Osmaniyye 1293.
• Aktan, Hamza. “İhyâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 22:7-9.
• Akyüz, Hüseyin. “Ot, Su ve Ateşin Ortak Kullanımı İle İlgili Bir Hadisin Güncel ve Evrensel Değeri.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4, sy 1 (2015): 232-244.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyad Ziriklî. 15 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin. Delâʾilü’n-nübüvve ve maʿrifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîʿa. thk. Abdülmu’tî Kal’aci. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2008.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Medine.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28: 305-311.
• Buhârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 cilt. Dımeşk-Beyrut: Yemâme- Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Buhârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 cilt. 2. Bs. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Çakın, Kâmil. “Peygamberimize Büyü Yapılması ile İlgili Rivayetler (İdeoloji ile Realitenin Çatışma Alanına Bir Örnek).” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22, sy 1 (2017): 25-54.
• Darimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebu Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünen-i Ebu Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût - Muhammed Kâmil Karabelli. 7 cilt. Dımeşk-Beyrut: er-Risâletü’l-’Âlemiyye, 2009.
• Ebu Yusuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb. Kitâbu’l-harac. Dâru’l-Ma’rife, 1979.
• Fayda, Mustafa. “Bi’rieris.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6: 194-195.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb. el-Meġānimü’l-muṭâbe fî meʿâlimi Ṭâbe. thk. Hamed el-Câsir. Riyad: Menşûrâtu Dâri’l-Yemâme, 1969.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslam Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ’ulûmi’d-dîn. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1982.
• Günay, Hacı Mehmet. “Su.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37: 432-437.
• Hamevî, Ebu Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Mu’cemü’-büldân. 5 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. 5. Bs. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1993.
• Hizmetli, Sabri. İslam Tarihi İlk Dönemler. Ankara: Özkan Matbaacılık, 2001.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ vd. 2 cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1955.
• İbn İshak, Ebu Abdillâh Muhammed b. İshak b. Yesâr el-Medenî. Sîretu İbn İshak. thk. Süheyl Zükkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Yy.: Hicr, 1997.
• İbn Mâce, Ebu Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen-i İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 2 cilt. Kahire: Matba’atü Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-’Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali el-Kebîruhammed Ahmed Hasbullah - Muhammed Ahmed Hasbullah. 6 cilt. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, ts.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî. et-Tabakātü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Şebbe, Ebu Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Kitâbu Târihi’l-Medîneti’l-Münevvere. thk. Fehim Muhammed Şeltût. Cidde: 1979.
• İbn Zebâle, bü’l-Hasen Muhammed b. el-Hasen. Ahbâru’l-Medîne. thk. Salah Abdülazîz Zayn Selâme. 4 cilt. Medine: Merkezu Buhûs ve Dirâsâti’l- Medineti’-Münevvere, 2003.
• İbnü’n-Neccâr, Ebu Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd. ed-Dürretü’s̱-s̱emîne fî ahbâri’l-Medine. thk. Salahaddin Şükür. Medine: Merkezu Buhûs ve Dirâsâti’l- Medineti’-Münevvere, 2006.
• Kallek, Cengiz. “Müd.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 455-457.
• Kallek, Cengiz. “Sa‘.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35: 317-319.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ebu Talha el-Ensârî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 10: 236-237.
• Kayapınar, Hüseyin. “Kuyular.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 26: 510-513.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Erken İslam Döneminde Medine Kuyuları.” Osmanlı’nın İzinde. Kitap editörü Mehmet İpşirli, ed. Âdem Koçal - Zeynep Berktaş. Osmanlı Tarihi Dizisi 81. 1. Bs. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Rûme Kuyusu.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35: 231-232.
• Matari, Cemâleddin Muhammed b. Ahmed. et-Ta’rif bimâ eniseti’l-hicreti min meâlime dâri’l-hicre. Riyad: Dâratü’l-Melik Abdülaziz, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. Ahkâmu’s-sultâniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu’l-Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 cilt Cilt. Beyrut: Dâru’l-hadîs, 1991.
• Nesâî, Ebu Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Şuayb el-Arnavût. Kahire: Dâru’t-Te’sil, 2012.
• Öğüt, Salim. “Harîm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 16: 188-190.
• Ömerî, Abdülazîz b. İbrâhim el-. el-Hiref ve’s-sınâʿât fi’l-Hicâz fî ʿasri’r-Resûl. Riyad: Dâru İşbiliya, 2000. San'ânî, Ebu Bekir Abdurrazzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A’zamî. 12 cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İslamî, 1983.
• Semhudî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh. Vefâʾü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ. thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2006.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. Avzullah - Abdülmuhsin b. İbrahim. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1995.
• Tirmizî, Ebu Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizi. thk. İbrahim Atve Avz. Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâb el-Halebî, 1975.
• Topçu, Eral. “Bir İnsan Hakkı Olarak Su Hakkı.” İnsan Hakları Yıllığı 26 (2008): 15-40.
• Vâkıdî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer. Kitabü’l-Megâzî. thk. Marshden Cons. 3 cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.