Osmanlı Coğrafyasında İktidarın Sınırlandırılması; (Anayasacılık): Tunus Tecrübesi

Yıl 2008, Sayı: 24, 129 - 156, 01.06.2008

Ayhan Ceylan

Öz

Tunus 1574 yılında Osmanlı yönetimine girdi. Osmanlı egemenliği altında Tunus eyaleti geniş bir özerkliğe sahipti. 19. yüzyılın ortalarında, Fransa ve İngiltere başta olmak üzere Avrupa devletlerinin ticarî ve siyasî menfaatlerini temine yönelik yapmış oldukları baskı, 1857 yılında Tunus Beyi’ni Tanzimat ve Islahat Fermanlarından esinlenen Ahdü’l-Emân isminde bir bildiriyi ilan etmek zorunda bıraktı. Temelde Müslüman olmayan Avrupalıların haklarını güvenceye alan bu belge sonrası süregelen benzer baskı, 1861 yılında Muhammed Sadık Bey (1859–1882) tarafından, İslam-Osmanlı coğrafyasında kendi türünün ilki sayılan Kânûnu’d-Devle adlı bir anayasayı ilanla sonuçlandı. Anayasa, sınırlı bir monarşi kurmak amacındaydı. Yasama fonksiyonu, el-Meclisü’l-Ekber adlı 60 kişiden oluşan bir meclis tarafından yerine getirilmekteydi. Yürütme gücü, kural olarak melik ve vezirlerden oluşmaktaydı. Yargı bağımsız olup, çeşitli mahkemelerce yerine getirilmekteydi. Anayasa, 1864 yılında patlak veren bir isyan sonrası askıya alındı.

Anahtar Kelimeler

Anayasacılık, 1861 Tunus Anayasası, Ahdü’l-emân, Kânunu’d-devle, Düstûr

The Restriction of Authority in the Ottoman Geography and Constitutionalism: the Tunisian Experience

Öz

Tunisia had been under Ottoman rule since 1574, although
in practice it was largely an autonomous province.
In the middle of the 19th century, increased European
economic and political influence and despotism of the
Tunisian Bey prompted the British and the French to
force the Bey to issue Ahd al-Aman (Security Covenant;
September 1857), a civil rights charter modeled on the
Ottoman Tanzimat and Islahat Edicts. The Ahd al-Aman
granted certain rights and freedoms for non-Muslim
subjects. British and French consuls urged Muhammad
Bey (1855-1859) to grant a constitution based on the
provisions of the Ahd al-Aman. Muhammad’s successor,
Muhammad al-Sadiq Bey (1559–1882), formally
promulgated the constitution in 1861(Kanun ad-Dawla),
the first of its kind in Muslim territories. The constitution,
consisting of 13 headings and 114 articles, established
a constitutional monarchy with the Bey and his
ministers responsible to the Grand Council, which consisted
of 60 councilors nominated for five years and chosen
by the Bey and his ministers from among the ministers,
high officials, senior officers and notables. The
Grand Council participated in the preparation of laws.
The executive power belonged to the Bey and his ministers.
The independence of the judicial power was recognized
in the constitution. With the eruption of the Ali
Ben Ghedhahem revolt in 1864, Sadiq Bey cancelled the
1861 Constitution.

Anahtar Kelimeler

Constitutionalism, the Tunisian Constitution of 1861, Ahd al-Aman, Kanun ad-Dawla, Dustûr