“Unuttuklarını Hatırla!” Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not

Yıl 2010, Sayı: 28, 1 - 67, 01.06.2010

İsmail Kara

Öz

Klasik telif türleri umumiyetle bir metin üzerine yapılan çalışmalarla vücut buldu ve gelişti. Esas alınan metnin niçin tercih edildiğinin sebepleri farklılıklar göstermektedir: Kısalığı, dil itibariyle muhkemliği, ders kitabı olması, kolay ezberlenebilirliği, müellifi, kutsallığı veya bereketli kabul edilmesi bunlar arasındadır. İlim anlayışı, geleneği sürdürme, hoca-talebe münasebetleri gibi başkaca etkili unsurlar da bu çerçevede değerlendirilebilir. Klasik telif türlerinin, bu arada şerh, haşiye ve telhislerin zayıf, verimsiz, vasıfsız birer telif türü olarak anlaşılmaya başlaması, giderek ağır tenkitlere konu edilmesi, muteber kaynak metin olmaktan uzaklaştırılması büyük ölçüde İslam dünyasının kendine yeterlilik fikrini kaybetmesi ve güvensiz bir ortama düşmesiyle alakalıdır. Bu makalede İslam ilim ve kültür mirasının kuşatılabilmesi için çok önemli olan telif türlerinin ortaya çıkışı, mantığı ve sistematiği üzerinde durulduktan sonra modernleşme döneminde bu türlere yöneltilen tenkitler ve bunların gizli veya açık sebepleri ile neticeleri ele alınmaktadır. Asıl soru, hem psikolojik hem de fiilî olarak şerh ve haşiyelere dönmeyi başaramadan İslamî ilimlerle irtibata geçmenin mümkün olup olmadığıdır

Anahtar Kelimeler

Telif türleri, Metin, Şerh, Haşiye, Telhis, İslam klasikleri, İslam ilimleri, Medreseler

“Remember what You’ve Forgotten!”: Some Notes on the Question of Commentary and Annotation

Öz

Classical texts usually emerged and have developed in the
form of works on other texts. There has been a variety of reasons
for choosing a particular text to work on, including its
size, the clarity of its style, its being a textbook, its being easy
to memorize, its author, its sacred status and its richness as a
source. Other factors on its choice include the scientific outlook
of a particular era, intellectual traditions and the relationships
between teachers and pupils. The fact that classical
texts, including commentaries, annotations, abridgments,
were started to be perceived as useless and unscientific, and
to be discredited with heavy criticisms is closely related to
the loss of self-confidence and self-reliance in the Islamic
world. This article first discusses the emergence, logic and
organization of different types of classical texts, which are
indispensible sources to fully understand Islamic intellectual
and cultural heritage. It then examines the criticisms addressed
to these works, as well as their implicit and explicit
causes and consequences, during the modernization period.
It emphasizes the significance of the question of whether it
is possible to revisit Islamic sciences without returning to
classical commentaries and annotations both practically
and psychologically.

Anahtar Kelimeler

Abridgement, commentary, classical texts, commentary, Islamic classics, Islamic sciences, the madrasa, text