İki Âlim, İki Halife Adayı: Cüveynî’nin Nizâmülmülk’ü, Gazzâlî’nin Müstazhir’i

Yıl 2011, Sayı: 31, 35 - 66, 01.12.2011

Özgür Kavak

Öz

Müslümanları yönetmeye talip olan kişinin hangi vasıflara sahip olması gerektiği ve bu vasıfların zamana ve mekâna göre şekil alıp almadığı sorusu bu çalışmanın temel meselesidir. Sözkonusu mesele burada, aralarında hoca-talebe ilişkisi olan, aynı fıkhî ve itikadî mezhebe mensup olup (Şâfiî-Eş‘arî) aynı teorik zeminden beslenen (kat‘iyyât/zanniyyât tasnifi) Cüveynî ve Gazzâlî’nin görüşleri çerçevesinde incelenmektedir. Cüveynî, Selçuklu veziri Nizâmülmülk’ün, Gazzâlî ise Abbasî halifesi Müstazhir’in içinde bulunulan zaman diliminin yegâne halifesi olduğunu/olması gerektiğini ileri sürmektedir. Bu makale, aynı siyasî organizasyonların hâkimiyetinde yaşayan bu iki âlimin birbirine yakın zamanda ve fakat farklı siyasî-toplumsal şartlarda tüm Müslümanların siyasî idarecisi olarak tercih ettikleri farklı isimler çerçevesinde dile getirdikleri düşüncelerin amaç ve hedefler bakımından büyük bir benzerlik arz etmesi konusuna odaklanarak ulemanın siyasete müdahalesinin arkasındaki sâikleri belirlemeye çalışmaktadır

Anahtar Kelimeler

İslâm Siyaset Düşüncesi, Cüveynî, Gazzâlî, Halifenin Vasıfları, Nizâmülmülk, Müstazhir

Two Scholars, Two Candidates for Caliph: Juwayni’s Nizamulmulk, al-Ghazali’s Mustazhir

Öz

This article explore the question of the preconditions required
for those who wish to rule over the Muslim society, and
whether these preconditions change depending on historical
and geographical contexts. The article discusses this question
through the ideas of Juwayni and al-Ghazali, who had a
mentor-pupil relationship, who belonged to the same legal
and theological schools (Shafi‘i and Ash‘ari, respectively), and
who subscribed to the same theoretical framework (based
on the classification of qat‘iyyat versus zanniyyat). Juwayni
argued that the Seljukid Wazir Nizamulmulk was the only
Caliph of the time whereas al-Ghazali reserved this title for
the Abbasid Caliph, Mustahzir, for his own time period. This
study thus tries to determine the motives behind the ulama’s
intervention into politics, by focusing on the fact that there
were great similarities between Juwayni and al-Ghazali, who
lived under the sovereignty of the same political organization,
in terms of the goals and aims of their views on the different
names that they proposed for the political leadership of all
Muslims in roughly the same historical period but under different
social and political circumstances.

Anahtar Kelimeler

Islamic Political Thought, Juwayni, al-Ghazali, Requirements for Caliphate, Nizamulmulk, Mustazhir