İtikadi Konularda Haber-i Vâhidin Delil Olma Meselesi ve Kevserî’nin Konuya Bakışı

Yıl 2014, Sayı: 37, 169 - 187, 01.12.2014

Mehmet Özşenel

Öz

Haber-i vâhidlerin itikadi konularda delil olması öteden beri tartışılan bir konudur. Cumhur ulema geliş yolu itibariyle zannîlik taşıdığından âhâd tarikle gelen hadislerin itikadda delil olmasını doğru bulmamıştır. Ehl-i hadis uleması ise haber-i vâhidlerin hem itikadi hem amelî konularda delil olacağı kanaatindedir. Bir kısım ulema da bazı karinelerle desteklenmiş haber-i vâhidlerin kesinlik taşıyacağını ve dolayısıyla itikadda da delil olabileceğini söylemişlerdir.XX. yüzyılın başlarında Mısır’a yerleşen Osmanlı’nın son Şeyhülislâm vekili Muhammed Zâhid el-Kevserî bulunduğu coğrafyadaki bazı Müslüman aydınların Hz. İsa’nın nüzûlü konusu bağlamında haber-i vâhidin itikadda delil olamayacağını iddia etmelerine karşı çıkmış ve bu konuda kitap ve makaleler yazmıştır. Ona göre haber-i vâhid sübûtu açısından zannî olsa da itikad oluşturmaya yetecek bir bilgi verebilir. Zira inanmak kalbin amelidir. Haber-i vâhid amelî konularda delil sayıldığına göre bu konuda da itibara alınması mümkündür. Ayrıca Buhârî-Müslim tarafından nakledilmiş olmak gibi ilave bir özelliğe sahip haberler de bazı âlimlere göre kesinlik taşımaktadır. Sonuçta Kevserî geçmişte ulemanın itikadi konularla ilgili hadisleri derlemelerini ve akâidkelâm kitaplarında her türlü hadisi kullanmalarını da delil getirerek haber-i vâhidden itikad oluşturmada yararlanılabileceği kanaatine varmıştır

Anahtar Kelimeler

İtikad, Haber-i Vâhid, Yakînî İlim, Zannî İlim, Kevserî

The Authority of Individual Hadiths in Theological Matters and Kawthari’s Approach to the Problem

Öz

The authority of individual hadiths has long been debated in
the Islamic literature. Majority of scholars argue that individual
hadiths are not taken as evidence in theology because
they yield only probable knowledge. Partisans of hadith, on
the other hand, believe that individual hadiths can be evidence
in both legal and theological matters. A third group
of scholars maintain that individual hadiths supported by
circumstantial evidence can provide certain knowledge and
therefore become binding in matters of faith as well.
Muhammad Zahid al-Kawthari, the deputy of the last Ottoman
Shaykh al-Islam who settled in Egypt in the early 1900’s,
penned books and articles in order to refute some Muslim
intellectuals’ claim that individual hadiths have no capacity
to be evidence in theology. For him, though the transmission
of individual hadiths is only probable, they can still yield
knowledge strong enough to establish a theological principle
because believing is the action of the heart; therefore they
can be taken into account in theology just as they are considered
evidence in legal matters. Additionally, according to
some scholars, reports that possess extra privileges such as
being narrated by Bukhari or Muslim yield certainity. Thus,
Kawthari has concluded that individual reports can be used
to establish a theological principle by asserting that scholars
of the past collected every type of theological traditions and
contained them in their books on theology.

Anahtar Kelimeler

Theology, Individual Hadith, Certain Knowledge, Probable Knowledge, Kawthari

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 355-363.
• Apaydın, H. Yunus “Meşhur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An- siklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004, c. XXIX, s. 368-371.
• Apaydın, H. Yunus “Mütevâtir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An- siklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006, c. XXXII, s. 208-211.
• el-Bağdâdî, Ebu Mansur Abdülkâhir b. Tahir, Usûlüddin, nşr. Ah- med Şemsuddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• el-Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed, Keşfü’l-esrar an Usûli Fahri’l- İslâm el-Pezdevî, nşr. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Bey- rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed et-Ta‘rîfât, y.y, ts.
• ed-Debûsî, Ebu Zeyd ubeydullah b. Ömer, Takvîmu’l-edille, nşr. Halil Muhyiddin el-Meys, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Ebu Hanîfe Numan b. Sabit el-Kûfî, el-Fıkhu’l-ebsat, nşr. M. Zâhid el-Kevserî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1992.
• Ebu Hanîfe, Numan b. Sabit el-Kûfî, el-Fıkhu’l-ebsat, nşr. Mu- hammed Zâhid el-Kevserî, (el-Akîde ve ilmu’l-kelâm min a‘mâli’l- İmam Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Ebu’l-usr el-Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed, Usûlü’l- Pezdevî, Karaçi: Mir Muhammed Kütübhane, ts.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, el-Hadîsu hüccetün bi nefsihî fi’l-akâid ve’l-ahkâm, Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 2005.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Hadis Üzerine (Selefî Bir Yak- laşım), çev. Mehmet Kubat, Konya: Esra Yayınları, 1992.
• Ertürk, Mustafa, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 349-352.
• Gölcük, Şerafettin ve Adil Bebek, “el-Fıkhü’l-ekber”, Türkiye Di- yanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, c. XII, s. 544-547.
• Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Ankara: Kitabiyat, 2004.
• Itr, Nurettin, “Sahih âhâd Hadisin İtikadda Delil Olması”, Sünne- tin Dindeki Yeri (İSAV Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi), İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998, s. 203-220.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Şerhu Nuhbeti’l-fiker, nşr. Muhammed Ivad-Muhammed Ğıyas es-Sabbağ, Dımeşk: Mektebetü’l-Gazzâlî, ts.
• İbnu’s-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrizûrî, Mukaddimetü’bnu’s-Salâh, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim el-Mısrî, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, nşr. Zekeriyya umeyrât, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kâdî ubeydullah, Nazmu’d-dürer fî şerhi’l-Fıkhi’l-ekber bi rivayeti’l-İmam Ebî Mutî el-Belhî ani’l-İmami’l-A‘zam Ebî Hanîfe el-Kûfî, Karaçi: el-Meclisu’l-İlmî, 1985.
• el-Keşmîrî, Muhammed Enverşah, et-Tasrîh bi-mâ tevâtera fî nüzûli’l-Mesîh, nşr. Abdülfettah Ebu Ğudde, Multan: Meclisu Tahaffuz-i Hatm-i Nübüvvet-i Pakistan, ts.
• el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Nazra âbira fî mezâimi men yünkiru nüzûle Îsâ aleyhi’s-selam kable’l-âhira, 2. bsk., Kahire 1987’den ofset Lahor: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlâtü’l-Kevserî, nşr. Ahmed Hayri, 1372/1952 Kahire’den ofset Karaçi: H. M. Said Company, ts.
• Koçkuzu, Ali Osman, Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1988.
• Köktaş, Yavuz, Tüm Yönleriyle Akaid Hadisleri, İstanbul: Marma- ra Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.
• el-Makdisî, Muhammed b. Tahir, Şurûtu’l-eimmeti’s-sitte, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• el-Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Kitabu’t- Tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
• en-Nesefî, Necmuddin Ömer b. Muhammed, Metnu’l- Akâidi’n-Nesefiyye (Mecmûu’l-mütûni’l-kebir içinde), Kahire: el- Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübra, 1955.
• en-Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref, et-Takrîb ve’t-teysîr, Mısır: Matbaatu Muhammed Ali Sabîh ve Evlâduh, 1968. en-Nu‘mânî, Muhammed Abdürreşid, el-İmam İbn Mâce ve Kitâbuhû es-Sünen, nşr. Abdü’l-Fettah Ebu Ğudde, Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1419.
• Özşenel, Mehmet, “Usûl Adlı Eseri Çerçevesinde Serahsî’nin Ha- dis ve Sünnete Bakışı”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 33, (2012): 133-149.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed, Usûlüddin, nşr. Hans Peter Linss, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2003.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed, Kitab fîhi Ma‘rifetü’l-hüceci’ş-şer‘iyye, nşr. Marie Bernand-Eric Chaumont, Kahire: el-Ma‘hedu’l-İlmiyyi’l-Fransî li’l-âsâri’ş-Şarkiyye, 2003.
• Sadru’ş-Şerîa ubeydullah b. Mes‘ud el-Mahbûbî, Tenkîhu’l- usul, nşr. Zekeriyya umeyrât, (Telvîh ile birlikte), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• es-San‘ânî, Ebu İbrahim Muhammed b. İsmail el-Emîr, Tavdîhu’l- efkâr li meânî Tenkîhi’l-enzâr, nşr. Ebu Abdirrahman Salâh b. Mu- hammed b. uveyda, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• es-Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebu’l-Vefa el-Efğânî, Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-râvî, nşr. Abdülvehhab Abdüllatif, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
• es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Nüzûlü Îsâ b. Meryem âhire’z-zaman, nşr. Muhammed Abdülkâdir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• es-Sübkî, Takiyyuddin Ali b. Abdi’l-Kâfi, es-Seyfu’s-sakîl fi’r-reddi ala İbn Zefîl, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî (el-Akîde ve ilmu’l- kelâm min a‘mâli’l-İmam Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Şâkir, Ahmed Muhammed, el-Bâisu’l-hasîs şerhu İhtisâri ulûmi’l- hadis, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1408.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIV, s. 352-355.
• Yurdagür, Metin, “Haşviyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik- lopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. XVI, s. 426- 427.
• Yücel, Ahmet, Hadis Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İla- hiyat Fakültesi Vakfı, 2012.
• The Authority of Individual Hadiths in Theological
• Matters and Kawthari’s Approach to the Problem