Erdemlerin Tasavvuru ve Tanımı: Taşköprizade’nin Erdem Şemaları

Yıl 2015, Sayı: 38, 1 - 37, 01.06.2015

Mustakim Arıcı

Öz

Ahlak felsefesinin bir disiplin olması yönündeki en önemli adımlardan biri, kendine ait bir terminoloji geliştirmesidir. Aristoteles ile başlayan bu süreç, onun Yeni-Eflatuncu şarihleri ile devam etmişti. Nikomakhos’un ve benzer bazı Yunanca eserlerin Arapçaya çevrilmesi ile bu terminoloji İslam dünyasına intikal etti. Kindi (ö. 866) ve Farabi’den (ö. 950) sonra bu terminolojiye önemli bir katkı sağlamış olan İbn Sina (ö. 1037), İbn Miskeveyh (ö. 1030) ve Gazzali’nin (ö. 1111), özellikle ahlak felsefesinin erdemler ve erdemsizliklerle ilgili kavramların alanını daha da genişletmesi, felsefi ahlak düşüncesine bir zenginlik kazandırdı. Daha sonraki ahlak felsefesi çalışmaları bu kavram dağarcığına kısmi de olsa katkılar yaptı. Bu katkı sahiplerinden biri de Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye adlı eserinde, ilgili terminolojiye, erdemsizlikler çerçevesinde birtakım teklifler sunan Ahmed Taşköprizade’dir (ö. 1561). Bu makalede, klasik İslam ahlak literatüründe yer alan erdemsizlik hâlleriyle ilgili bazı tartışmalar üzerinde durarak Taşköprizade’nin Şerhu’l-Ahlâki’lAdudiyye’de ortaya koyduğu ikincil erdemlere ve erdemsizliklere değiniyoruz ve bunları tablolar hâlinde İbn Sina ve Gazzali’deki kavramlar ile mukayese ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, İbn Sina, Gazzali, Taşköprizade, Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye, ahlak, erdemler, erdemsizlikler

The Conception and Definition of Virtues: Tashkoprizada’s Tables of Virtues

Öz

One of the most important steps on the way towards moral
philosophy’s becoming a distinct discipline was the development
of a terminology of its own. This process started
with Aristotle and continued with his Neo-Platonic commentators.
This terminology entered the Islamic world with
the translation of Aristotle’s Nicomachean Ethics and some
other Greek works into Arabic. After al-Kindi (d. 866) and alFarabi’s
(d. 950) initial efforts, Ibn Sina (d. 1037), Ibn Miskawayh
(d. 1030) and al-Ghazzali (d. 1111) made a significant
contribution to the development of this terminology and
enriched philosophical moral thought by expanding the
area of virtues and vices in moral philosophy. Later works
on moral philosophy also made some contributions to the
expansion of this conceptual vocabulary. Among these
later works was Ahmad Tashkoprizada’s Sharh al-Akhlaq
al-Adudiyya. Tashkoprizada coined some new terms in the
area of vices. This article examines some of the debates on
the problem of vice in the literature of Islamic moral philosophy.
It also discusses the presentation of secondary virtues
and vices in Tashkoprizada’s Sharh al-Akhlaq al-Adudiyya
and compares it with the terminology suggested by Ibn Sina
and al-Ghazzali.

Anahtar Kelimeler

Aristotle, Ibn Sina, Avicenna, al-Ghazzali, Tashkoprizada, Sharkh al-Akhlaq al-Adudiyya, akhlaq, virtues, vices

Kaynakça

• Ahmed ibn Hüsamüddin Amasi. Mirâtü’l-mülûk. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, no. 1890.
• Akasoy, Anna, ve Alexander Fidora. The Arabic Version of the Ni- comachean Ethics. Leiden: Brill, 2005.
• Anna, Akasoy. “The Arabic and Islamic Reception of the Nico- machean Ethics.” The Reception of Aristotle’s Ethics, ed. John Mil- ler, 85-106. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Aristoteles. el-Ahlâk, çev. İshak ibn Huneyn, nşr. Abdurrahman Bedevi. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbû‘ât, 1979.
• Aristoteles. Metafizik, çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayın- ları, 2012.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür. Ankara: Bilge- Su, 2012.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Aristoteles, cilt 3. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Aspasius. On Aristotle Nicomachean Ethics 1-4, 7-8, çev. David Konstan. London: Duckworth, 2006.
• Deniz, Gürbüz. “İbn Sina’nın Ahlaka Ait Risalesi (Risâle fî’l Birr ve’l-İsm).” Diyanet İlmî Dergi, L/1 (2014): 229-243.
• Fahri, Macid. İslam Ahlâk Teorileri, çev. Muammer İskenderoğ- lu, Atilla Arkan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Gazzali. Mîzânü’l-amel, thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dârü’l- Maârif, 1964.
• Gill, Christopher. “The Transformation of Aristotle’s Ethics in Roman Philosophy.” The Reception of Aristotle’s Ethics, ed. John Miller, 31-52. Cambridge University Press, 2012.
• Görmez, Mehmet. “Ahlâk ve Hadis.” İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri Kutlu Doğum Sempozyumu-2001, 577-586. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbü’l-ahlâk ve tathîrü’l-a‘râk, thk. İbnü’l- Hatîb. y.y.: el-Matbaatü’l-Asriyye, 1977.
• Janssens, Jules. “Al-Ghazali’s Mizan al-Amal: An Ethical Summa Based on Ibn Sina and al-Raghib al-Isfahani.” Islamic Thought in the Middle Ages, Studies in Text, Transmission and Translation in Honour of Hans Daiber, ed. Anna Akasoy, Wim Raven, 123-138. Le- iden, Boston: Brill, 2008.
• Karagözoğlu, Hümeyra. “Ahlâk Düşüncesinde Siyaseti Aramak: İbn Miskeveyh’te ‘Adalet’ Kavramının Siyasî Yansımaları.” Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 27 (2009): 93-118.
• Karlığa, Bekir. İbn Sina’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Yeni Bir Ahlâk Risâlesi. [y.y., t.y.].
• Karlığa, Bekir. “Un Nouveau Traité d’éthique d’Ibn Sina Inconnu Jusqu’à nos Jours.” Avicenna and His Heritage, ed. J. Janssens, D. De Smet, Avicenna and His Heritage, 21-35. Leuven, 2002.
• Kınalızade Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî, haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik, 2007.
• Long, A. A. “The Socratic Legacy.” The Cambridge History of Hel- lenistic Philosophy, ed. Keimpe Algra, Jonathan Barnes, Jaap Mans- feld, Malcolm Schofield, 617-641. Cambridge University Press, 2010.
• Mehmed Şah Fenari. Enmûzecü’l-ulûm. Süleymaniye Kütüpha- nesi, Şehit Ali Paşa, no. 2781; no. 2782.
• Nasiruddin Tusi. Ahlâk-ı Nâsırî, çev. Anar Gafarov, Zaur Şükü- rov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Nielsen, Karen Margrethe. “The Nicomachean Ethics in Helle- nistic Philosophy: A Hidden Treasure?” The Reception of Aristotle’s Ethics, ed. John Miller, 5-30. Cambridge University Press, 2012.
• Penner, Terry. “Plato’s Ethics: Early and Middle Dialogues.” Blackwell Companions to Philosophy A Companion to Ancient Phi- losophy, ed. Mary Louise Gill and Pierre Pellegrin, 151-169. Black- well Publishing, 2006.
• Rağıb İsfahani. ez-Zerîa ilâ mekârimi’ş-şerîa, thk. Ebü’l-Yezîd Acemî. Kahire: Dârü’s-Sahve, 1985.
• Sadreddinzade Şirvani. el-Fevâidü’l-Hâkâniyye el-Ahmedhâniyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin, no. 321.
• Sherif, M. Ahmed. Ghazali’s Theory of Virtue. Albany: State Uni- versity of New York Press, 1975.
• Taşköprizade. Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye. Thk. Elzem İçöz, Mus- takim Arıcı, çev. Mustakim Arıcı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Ullmann, Manfred. Die Nikomachische Ethik des Aristoteles in arabischer Übersetzung. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2011.
• Yahya ibn Adî. Tehzîbü’l-ahlâk: Ahlak Eğitimi, çev. Harun Kuş- lu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• The Conception and Definition of Virtues: Tashkoprizada’s Tables of Virtues