Öz
Bu
makalede, VIII. yüzyılın ikinci yarısı
ile XVI. yüzyıl arasında, İslam siyaset düşüncesinin önde gelen temsilcilerinden
olan İbnü’l-Mukaffa (ö. 760), Abu Hamid Gazali (ö. 1111), Ebu Bekr Muhammed b. Turtuşi
(ö. 1126), İbn Haldun (ö. 1406) ve Kınalızade Ali Efendi’nin (ö. 1572)
eserlerinde yer alan siyaset tasnifleri değerlendirilecektir. Bu konu, özel
olarak İslam siyaset düşüncesinin anlaşılmasıyla ilgili büyük bir önem
taşımasının yanı sıra, genel olarak modern ve çağdaş siyaset anlayışları ve
anayasa biçimleriyle mukayese yapılabilmesi açısından da bir öneme sahiptir. Ele
alınan eserlerde siyaset türleriyle ilgili olarak yapılan sınıflandırmalarda iki
temel unsur dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi “tarihsel koşullardır.” Değişen
tarihsel koşullar, bu makalede tahlil edilen düşüncelerdeki farklılıkların
ortaya çıkışındaki temel faktördür. Belirleyici unsurlardan ikincisi ise, Sünni
İslam inancının takipçisi olan düşünürler üzerinde etkili olan “fıkhi-kelami”
bakış açısıdır. Bu bakış açısının sunduğu çerçeve sayesinde söz konusu
düşünürler, ele aldığımız siyaset tasnifleriyle doğrudan ilgili olan siyaset
ilmi, yasa koyucu, yasa, iyilik, kötülük, akıl ve nakil (vahiy) gibi konularda
benzer görüşlere sahip olmuşlardır. Dolayısıyla, fıkhi-kelami bakış açısının,
siyaset sınıflandırmalarındaki benzerliklerin temel dayanağı olduğu ileri sürülebilir.
Anahtar Kelimeler
İslam Siyaset Düşüncesi İbnü’l-Mukaffa Gazzali Turtuşi İbn Haldun Kınalızade
Kaynakça
- Aksoy, Hasan. “Kınalızâde Ali Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 25: 416-17.
- Arıcı, Müstakim. İnsan ve Toplum: Taşköprîzâde’nin Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
- ——. “İlimler Tasnifi Literatüründe Ahlâk İlmi.” Mukaddime 7 (2016/1): 1-29.
- Arslan, Ahmet. İbni Haldun. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
- Atçıl, Abdurrahman. Scholars and Sultans in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
- Black, Antony. Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi. Çev. Sevda Çalışkan ve Hamit Çalışkan. Ankara: Dost Kitabevi, 2010.
- Blythe, James M. “The Mixed Constitution and Distinction Between Regal and Political Power in The Work of Thomas Aquinas.” Journal of The History of The Ideas, 47 (1986): 547-565.
- Cabiri, Muhammed Abid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
- Cabiri, Muhammed Abid. Arap Ahlaki Aklı. Çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
- Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 8: 489-505.
- Demir, Osman. “Kelâm Ahlâk Düşüncesi: Tartışma Alanları ve Kavramlar.” İslâm Ahlâk Literatürü, ed. Ömer Türker ve Kübra Bilgin, 179-99. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2015.
- Dubabin, Jean. “Government.” The History of Medieval Thought 35-1450, ed. J. H. Burns, 477-519. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
- Durgun, Fatih. “Ortaçağ Avrupa Siyaset Düşüncesinde Süreklilik ve Özgünlük: John Fortescue’nün Siyaset ve Yönetim Anlayışının Tarihselliği.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 41 (2016/2): 1-25.
- Durmuş, İsmail. “İbnü’l-Mukaffa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21: 130-34.
- Farabi, Ebu Nasr. Kitâbu ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla. Haz. A. Nasri Nadir. Beyrut: Dârü’l-maşrık, 1985.
- ——. İdeal Devlet (el-Medînetü’l-fâzıla). Çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
- Griffel, Frank. Gazali’nin Felsefi Kelamı. Çev. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
- Hassan, Ümit. İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1998.
- İbn Haldun. Mukaddime. Haz. Abdüsselam Şedâdî. Dârü’l-beyzâ, 2006.
- ——. Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
- İbnü’l-Mukaffa. Âsâru İbnü’l-Mukaffâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1989.
- ——. İslâm Siyaset Üslubu. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
- İmam Gazzali. Et-Tibrü’l-mesbûk fî nasihati’l-mülûk. Haz. Muhammed Ahmed Demec. Beyrut: Müessesetü’l-câmiiyye, 1987.
- İmam Gazzali. İtikadda Orta Yol (el-iktisâd fi’l-i‘tikâd). Haz. ve Çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
- Kaya, M. Cüneyt. “Peygamberin Yasa Koyuculuğu: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 27 (2009/2): 57-91.
- Kayapınar, M. Akif. “Modern Siyaset Tasavvurunun Mekanizmacı Arkaplanı.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 35 (2013/2): 1-42.
- ——. “Modern Siyaset Tasavvurunun Paradigmatik Öncülleri.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 37 (2014/2): 1-50.
- Kılıç, Muharrem. “Turtûşî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 41: 430-431.
- Kınalızade Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
- Korkut, Şenol. Fârâbî’nin Siyaset Felsefesi. Ankara: Atlas Kitap, 2015.
- Köksal, Asım Cüneyt. Fıkıh ve Siyaset Osmanlılarda Siyâset-i Şer’iyye. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
- Köse, Hızır Murat. “Hulefâ-yı Râşidîn Döneminden Emevîlere Geçişin Siyasi Anlamı: Hilafet-Mülk Tartışması.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 37 (2014/2): 51-83.
- Kutluer, İlhan. “İbnü’l-Mukaffa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21: 134-137.
- Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayınları, 2005.
- Şeşen, Ramazan. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları, 1998.
- Taşköprizade. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
- Turtuşi, Muhammed B. Sirâcü’l-mülûk. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyyeti’l-Lübnaniyye, 1994.
- ——. Sirâcü’l-mülûk: Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair. Çev. Said Aykut. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
- Türker, Ömer. “İbn Haldun’un Mülk Teorisi: Toplumbilimini Yeniden Düşünmenin İmkânı.” Kavram Geliştirme, ed. Kübra Bilgin Tiryaki ve Lütfi Sunar, 173-99. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
- Uludağ, Süleyman. “İbn Haldun.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 19: 538-43.
- Yücesoy, Hayrettin. “Mihne.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 30: 26-28.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makale |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 23 Sayı: 44 |