Sultan I. Ahmed Tarafından Sadrazam Malkoçoğlu Ali Paşa’ya Tevcih Edilen Engürüs Seferi Serdarlığı Beratı

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 44, 0 - 0, 01.07.2018

Fatih Bayram

https://doi.org/10.20519/divan.448298

Öz

Padişah tarafından sadrazamlara tevcih
edilen serdarlık beratları Osmanlı bürokrasisinin işleyişini ve tarihî
gelişimini anlamak açısından vazgeçilmez kaynaklardandır. Bu makalede, Sultan
I. Ahmed (1603-1617) tarafından Sadrazam Malkoçoğlu Ali Paşa’ya (ö. 1604) 2
Şubat 1604 (1 Ramazan 1012) tarihinde verilen ve Reisülküttab Sarı Abdullah
Efendi’nin (ö. 1660) Düstûru’l-inşâ isimli münşeâtında yer alan serdarlık
beratı incelenmektedir. Ayrıca, Ali Paşa’ya verilen serdarlık beratı Düstûru’l-inşâ’daki diğer serdarlık beratlarıyla ve
Osmanlı Arşivi’nde yer alan bazı serdarlık beratlarıyla karşılaştırılmaktadır. Osmanlıların
Rumeli’deki fetihlerine önemli katkılarda bulunan Malkoçoğlu ailesinin tarihinde
önemli bir yere sahip olan Ali Paşa aslen Bosnalıdır. Ali Paşa, Enderun’da eğitim
almış, Mısır valiliği yapmıştı ve Sadrazam olarak atandıktan sonra serdarlık
vazifesiyle Engürüs yani Macaristan cephesine gönderilmişti. Budin’e ulaşamadan
Belgrad’da vefat eden Ali Paşa’ya verilen serdarlık beratı onun ismini ölümsüz
kılacak niteliktedir. Bu beratta Budin fatihi Kanuni Sultan Süleyman (hük. 1520-1566)
ve Eğri fatihi Sultan III. Mehmed’in (hük. 1595-1603) isimleri büyük bir saygı
ve özlemle anılmaktadır. Osmanlı sadrazamının Eflatun ve Aristo gibi maharet
sahibi olduğu vurgulanmaktadır. Diğer serdarlık beratlarında pek
rastlamadığımız bu ifadeler, bu belgenin orijinalliğine işaret etmektedir.
Beratta ilgi çeken diğer bir husus ise, düşmanın Nuh peygambere isyan eden
kavme benzetilmesidir. Diğer serdarlık beratlarında olduğu gibi, bu beratta da
serdarlık vazifesi verilen sadrazamın sefer esnasında ne denli geniş yetkilere
sahip olduğunu görmekteyiz. 

Anahtar Kelimeler

I. Ahmed, Budin, Macaristan, Malkoçoğlu Ali Paşa, serdarlık beratı

Kaynakça

• Aktepe, M. Münir. “İpşir Mustafa Paşa (ö. 1065/1655).” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 375-76.
• Akün, Ömer Faruk. “Sarı Abdullah Efendi (1584-1660).” Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 10: 216-19.
• Altaylı, Yasemin. “Budin Beylerbeyi Arslan Paşa (1565-1566).” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 19 (2006): 33-51.
• Aytekin, Ülker. “Sarı Abdullah Efendi ve Mesnevi-i Şerif Şerhi.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2002.
• Bayram, Fatih. “Spengler ve Tanpınar’da İnsan ve Zaman Tasavvuru.” Medeniyet ve Klasik, ed. Halit Özkan, Nurullah Ardıç, Alim Arlı, 57-65. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Başar, Fahamettin. “Malkoçoğulları.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27: 537-38.
• BOA, DVNS. MHM. d, 19/316, 12 Safer 980 (24 Haziran 1572).
• BOA, DVNS. MHM. d, 19/547, 26 Rebiülevvel 980 (6 Ağustos 1572).
• BOA, DVNS. MHM. d, 61/178, 6 Ramazan 994 (21 Ağustos 1586).
• BOA, DVNS. MHM. d, 71/426, 29 Şevval 1001 (29 Temmuz 1593).
• Börekçi, Günhan. Macaristan’da Bir Osmanlı Padişahı, Sultan III. Mehmed’in Eğri Seferi Rûznâmesi (1596). İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık, 2016.
• Dávid, Géza. “Macaristan’da Yönetici Osmanlı Aileleri.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 38 (Güz 2015): 13-30.
• Erzi, Adnan Sadık. “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar II.” Belleten 56 (Ekim 1950), 595-647.
• Fodor, Pál. “Making a Living on the Frontiers: Volunteers in the Sixteenth Century Ottoman Army.” Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe, The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest, ed. Géza Dávid, Pál Fodor, Leiden, Boston, 229-63. Köln: Brill, 2000.
• Gök, Nejdet. “Beylikler Döneminden İtibaren Osmanlı Diplomatikasında Berat Formu.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1997.
• Gök, Nejdet. Osmanlılar-I: Devlet- Bürokrasi – Teşkilat – Diplomatika. İstanbul: Kriter Yayınları, 2016.
• Gökbilgin, M. Tayyib. “Arz ve Raporlarına Göre İbrahim Paşa’nın Irakeyn Seferindeki İlk Tedbirleri ve Fütuhatı.” Belleten 83 (1957): 449-82.
• Gökbilgin, M. Tayyib. Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul: Enderun Yayınları, 1992.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa. Hasan Bey-zâde Tarihi, metin ve indeks (1003-1045 / 1595-1635). 3 cilt, ed. Şevki Nezihi Aykut. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
• İlgürel, Mücteba. “Ahmed I (1603-1617).” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2 :30-33.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II, Tagayyür ve Fesâd (1603-1656): Bozuluş ve Kargaşa Dönemi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• İnalcık, Halil. “Köy, Köylü ve İmparatorluk.” Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi, ed. Halil İnalcık, 1-14. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1996.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1998.
• Naîmâ Mustafa Efendi. Târih-i Na‛îmâ (Ravzatü’l-Hüseyin fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn). 6 cilt, haz. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları , 2007.
• Özcan, Abdülkadir. “Serdar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36: 551-52.
• Sarı Abdullah Efendi. Düstûru’l-İnşâ. Süleymaniye Kütüphanesi Nûruosmaniye Koleksiyonu no. 4304.
• Sarı Abdullah Efendi. Gazânâme-i Halîl Paşa (1595-1623), haz. Meltem Aydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Taşkın, Nuri. “Osmanlı Diplomatikasında Mülknameler.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Mehmet Şakir. “‘Koca Nişancı’ of Kanuni: Celalzade Mustafa Çelebi, Bureaucracy and ‘Kanun’ in the Reign of Suleyman the Magnificent (1520-1566).” Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2006.