HİLAFETTEN İSLAM DEVLETİNE ÇAĞDAŞ İSLAM SİYASİ DÜŞÜNCESİNİN ANA İSTİKAMETLERİ VE PROBLEMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 47, 1 - 110, 01.12.2019

İsmail Kara

https://doi.org/10.20519/divan.670000

Cited By: 1

Öz

Çağdaş İslam siyasi düşüncesi hilafet-saltanat sisteminden
meşrutiyete, cumhuriyete, İslam devletine, oradan İslam
demokrasisine, İslam radikalizmine doğru hareket eden,
bu hareket sırasında klasik İslam siyasi düşüncesinin ana
kavramlarını yeniden üreten, yeni bir sıralamaya tâbi tutan,
bu arada Batıda ortaya çıkan yeni siyasi kavramları ve gelişmeleri
bile isteye yahut mecburiyetler karşısında takip edip
kendi kültürel şartlarının içine çekmeye çalışan bir düşünce
ve uygulama süreçlerinin toplamına işaret eder. Devlet
telakkisinde, din-siyaset ve yönetici-yönetilen ilişkilerinde,
siyasi kültürde meydana gelen değişmeler de bu süreçlerin
bir parçasıdır.
İçeriye ve dışarıya dönük olarak hem muhalefet ve tenkit
hem de uyum ve katılım kanallarını birlikte çalıştırmak ve
buralardan aktüel değeri ve uygulanabilirliği de olan bir çözüm
üretmek arzusunda ve iddiasında olan bu düşünce ve tartışmalar aynı zamanda bugünkü İslam dünyasının siyaset
alanındaki kuvvet ve zaaflarını, devamlılık ve farklılaşmalarını
içinde barındırması bakımından da önem taşıyor.
Bu çalışma Osmanlı/Türkiye tecrübesi merkezli olarak birbuçuk-
iki asırlık bir tecrübeyi siyasi düşünce, siyasi kurumlar
ve siyaset üslubu üzerinden ele almakta ve değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Siyasi Düşüncesi, Meşrutiyet, Hilafet, Adalet, Meşveret, İslam Devleti

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. “Tetimme.” Tarih-i İslâmiyet. Mısır: Matbaa-i İctihad, 1908.
• Adams, Charles J. “Mevdudi ve İslâm devleti.” Güçlenen İslâmın Yankıları, ed. John L. Esposito, 119-55. Çev. Erol Çatalbaşı. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1989.
• Ali Abdurrazık. El-İslâm ve Usûlü’l-Hükm-Bahs fi’l-Hılâfe ve’l-Hükûme fi’l-İslâm. Kahire: 1925.
• ---. İslâmiyet ve Hükümet. Çev. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Kitaphane-i Sûdî, 1927.
• Ahmed Kesrevî. Tarih-i Meşruta-i İran, 14. bas. Tahran: Müessese-i İntişarât-ı Emir-i Kebir, 1363.
• Ahmed Midhat Efendi. Üss-i İnkılab-Kısm-ı Evvel. İstanbul: Takvimhane-i Âmire, 1294.
• ---. Üss-i İnkılab-Kısm-ı Sâni (İstanbul: Takvim-i Vekâyi Matbaası, 1295).
• ---. “Tavzîh-i Kelâm ve Tasrih-i Meram.” Hilafet Risâleleri 1, haz. İsmail Kara. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Akçuraoğlu, Yusuf. Siyaset ve İktisat Hakkında Birkaç Hitabe ve Makale. İstanbul: Yeni Matbaa, 1340/1924.
• Aksekili, Ahmet Hamdi. Askere Din Dersleri. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1341/1344.
• ---. Dinî Dersler, 3. bas. İstanbul: Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 1920.
• Akyıldız, Ali. “Meclis-i Meşveret.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/meclis-i-mesveret (erş. trh. 01.11.2019).
• Algar, Hamid. “Humeynî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/humeyni (erş. trh. 01.11.2019).
• Ali Kemal. “Şeyhülislâm efendi hazretleri ne diyorlar?” Ali Kemal-Toplu Yazıları, haz. S. Kıranlar. İstanbul: İsis Yayınları, 2010), 1: 119.
• Ali Suavi. “El-Hâkimu huve’llah”tır.” Ulûm 1 (Paris, Temmuz 1869).
• ---. “Usul-i meşveret.” Muhbir 27/2 (20 Zilkade 1285/14 Mart 1868).
• Arif. “Hatime.” Hürriyet 100 (22 R.evvel 1287 / 22 Haziran 1870).
• Aydın, Cemil. “Osmanlı hilafetinin uluslararası siyasetinde kutsal ve sekülerin müphemliği.” Cogito 94 (2019): 31-57.
• Bayat, Asef. İslâmı Demokratikleştirmek-Toplumsal Hareketler ve Post-İslâmcı Dönüş. Çev. Ö. Gökmen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Bayart, Jean-François. Cumhuriyetçi İslâm-Ankara Tahran Dakar. Çev. E. Atuk. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Binder, Leonard. Liberal İslâm. Çev. Y. Kaplan. Kayseri: Rey Yayınları, 1996.
• Burckhardt, Titus. İslâm Sanatı-Dil ve Anlam. Çev. Turan Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Clayer, Nathalie. Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri-Avrupa'da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu. Çev. A. Berktay. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Çelik, Hüseyin. Ali Suavi ve Dönemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Çolak, Orhan M. “İstanbul kütüphanelerinde bulunan Siyasetnâmeler bibliyografyası.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (Türk Siyaset Tarihi-Tanzimat’a Kadar sayısı) 2 (2003): 339-78.
• Dilbaz, Mahmut. Askerî Modernleşmenin Dinî Müdafaası-Esad Efendi’nin Şerhli es-Sa‘yü’l-Mahmûd Tercümesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Erdem, Sami. “Cumhuriyet’e geçiş sürecinde hilafet teorisine alternatif yaklaşımlar: Seyyid Bey örneği (1922-1924).” Divan İlmî Araştırmalar 2 (1996): 119-46.
• Esad Efendi. Hükümet-i Meşruta. İstanbul: Mihran Matbaası, 1876.
• Eşref Edip. “Âlem-i İslâm için pek büyük bir ziyâʽ-Prens Said Halim Paşa hazretlerinin şehadeti.” Sebilürreşad 392 / 19 (17 C.evvel 1340/16 K.sâni 1338.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İbnu’l-Annâbî ve es-Sa‘yu’l-Mahmûd fî Nizâmi-l-Cunûd adlı eseri?.” Divan İlmî Araştırmalar (1996/1): 165-74.
• Ferid Vecdi. “Sefiru’l-İslâm ilâ sairi’l-akvâm.” Çev. A. Cemal, SM 19 (7 Zilhicce 1326/18 K.evvel 1324).
• Gedikli, Fethi. Şura-yı Devlet-Belgeler Biyografik Bilgileri ve Örnek Kararlarıyla. İstanbul: Oniki Levha Yayınları, 2018.
• Guénon, René. “Yapı sembolizmi.” Çağ ve Hakikat-René Guénon’dan Seçme Makaleler ve Yorumlar. Çev. Mustafa Tahralı, 256-72. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2018.
• Hallaq, Wael B. İmkânsız Devlet-Modern Çağda Bir İslâm Devleti Neden Mümkün Değildir?. Çev. Aziz Hikmet. İstanbul: Babil Kitap, 2019.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. 5. bas. İstanbul: İrfan Yayınları, 1991.
• ---. İslâmda Devlet İdaresi. Çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1963.
• ---. İslâma Giriş. Çev. Kemal Kuşçu. 2. bas. İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1965.
• Hanioğlu, M. Şükrü. “Meşrutiyet.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mesrutiyet (erş. trh. 01.11.2019).
• Hilafetin Mahiyet-i Şer‘iyyesi. Ankara: TBMM Matbaası, 1924.
• Hoca Halil, Hoca İlyas Sami, ve Hoca Rasih. Hakimiyet-i Milliye ve Hilafet-i İslâmiye. Ankara: Yenigün Matbaası, 1923.
• Hourani, Albert. Çağdaş Arap Düşüncesi. Çev. L. Boyacı ve H. Yılmaz. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• İbn Hazım Ferid. “Siyaset-i şer‘iye-3.” BH 10 (13 Zilkade 1326 / 24 T.sâni 1324).
• İnayet, Hamid. Çağdaş İslâmi Siyasi Düşünce. Çev. Yusuf Ziya Cömert. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988).
• İsmail Hakkı Milaslı. Hakikat-ı İslâm. İstanbul: Hilal Matbaası, 1343-1341.
• Kâmil, Numan. “İslâmiyet ve Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Hakkında Doğru Bir Söz.” Hilafet Risâleleri 1, haz. İsmail Kara. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Kara, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• ---. “‘İslâm Dünyası’ fikri yeniden ne zaman ortaya çıktı?.” Derin Tarih 56 (Kasım 2016).
• ---. Müslüman Kalarak Avrupalı Olmak. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• ---. “Müsavat mı eşitsizlik mi?.” Mete Tunçay’a Armağan, haz. Tanıl Bora, Murat Koraltürk, Mehmet Ö. Alkan, 163-89. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• ---. İslâmcıların Siyasî Görüşleri 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• ---. İslâmcıların Siyasî Görüşleri 1-Hilafet ve Meşrutiyet. 2. bas. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul, İrfan Yayınları, 1974.
• Kavak, Özgür. Modern İslâm Hukuk Düşüncesi-Reşid Rıza Örneği. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Kavak, Özgür, ve Hızır Murat Köse, haz. İslâm Siyaset Düşüncesi Eserleri Kataloğu. isd.ilem.org.tr (erş. trh. 01. 12. 2019).
• Kayalı, Hasan. Jön Türkler ve Araplar-Osmanlıcılık Erken Arap Milliyetçiliği ve İslâmcılık (1908-1918). Çev. T. Yöney,. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2003.
• Kevakibî, Abdurrahman. El-A‘mâlü’l-Kâmile. Haz. Muhammed İmâre. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 2007.
• Kömbe, İlker. Adalet Dairesinin Teşekkülü ve Temel Kavramları. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Lewis, Bernard. La Langage Politique de l’Islam. Paris: Editions Gallimard, 1988.
• March, Andrew. “İnsanları oldukları gibi kabul etmek: Seyyid Kutub’un siyaset teorisinde ‘realist bir ütopya’ olarak İslâm.” Seyyid Kutub-Siyasal Teoloji Fıkıh ve Tarihsellik, haz. Yasin Aktay, 139-98. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul, İletişim Yayınları, 1996.
• Mehmed Fahreddin. “İkinci hata.” SM 138 / 6. 27 R.ahir 1326-24 Nisan 1326.
• Melikzâde, Mehdi. Tarih-i İnkılab-ı Meşrutiyet-i İran. 2. bas. Tahran: İntişarât-ı İlmî, 1363.
• Mert, Nuray. İslâm ve Demokrasi-Bir Kurt Masalı. İstanbul: İz Yayınları, 1998.
• Midilli, Muharrem. Klasik Osmanlı Ceza Hukukunda Şeriat Kanun Ayrımı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Mustafa Kemal Atatürk. Nutuk. Ankara: 1927.
• Namık Kemal. “Devlet-i Aliyye’yi bulunduğu hal-i hatar-nâkten halâsın esbâbı.” Hürriyet 9 (24 Ağustos 1868).
• ---. “Hubbu’l-vatan mine’l-iman.” Hürriyet 1 (29 Haziran 1868).
• ---. Makalât-ı Siyasiye ve Edebiye. İstanbul: Selanik Matbaası, 1868.
• Ne¬ci¬poğ¬lu, Gül¬ru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı-Mimari Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Özel, İsmet. “Halifesiz bir hilafetin zorlukları” ve “Bir demokratlaşma önerisi olarak hilafet.” Cuma Mektupları 5. İstanbul: Çıdam Yayınları, 1992.
• Özel, Mustafa. “İslâmî liberalizm, BOP ve tarih bilinci.” Anlayış 25 (2005): 22-25.
• Reşid Rıza. El-Hılâfe [evi’l-İmâmetü’l-Uzmâ]. Kahire: Zehra li-İ‘lâmi’l-Arabî, 1408-1988)
• ---. “Hilafet yahut İmamet-i Uzmâ.” Çev. M. Suat Mertoğlu. Hilafet Risâleleri. Haz. İsmail Kara. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Said Halim Pasha, “The Reform of Muslim Society.” Islamic Culture 1 (1927): 111-35.
• Salman Sayyid. Hilafeti Hatırlamak. Çev. M. Murat Şahin. İstanbul: Vadi Yayınları, 2017.
• Sanhoury, Α. Le Califat-Son Évolution vers une Société des Nations Orientales. Paris: Geuthner, 1926.
• Sayyid, Salman. Fundamentalizm Korkusu-Avrupamerkezcilik ve İslâmcılığın Doğuşu. Çev. Ebubekir Ceylan, Nuh Yılmaz, Şükrü Atsızelti, 2. bas. İstanbul: Açılım Kitap Yayınları, 2017.
• Takvim-i Vekâyi (29 Nisan 1284/18 Muharrem 1285).
• Tan¬suğ, Se¬zer. Şen¬lik¬na¬me Dü¬ze¬ni, 2. bas. İs¬tan¬bul: Yapı Kredi Yayınları, 1993).
• Tibi, Bessam. Arap Milliyetçiliği. Çev. T. Temiz. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998.
• Tunaya, Tarık Zafer. “İlk Osmanlı Anayasa Kitabı: Hükûmet-i Meşruta.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1983.
• Tunuslu Hayreddin Paşa. Akvemü’l-Mesâlik. Çev. Abdurrahman Efendi. İstanbul: Cevâib Matbaası, 1296.
• Türköne, Mümtazer. Siyasî İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Ünal, Yusuf. “Seyyid Kutub İran’da: İslâm Cumhuriyeti’nde İslâmcı bir ideoloğu tercüme etmek.” Seyyid Kutub-Siyasal Teoloji Fıkıh ve Tarihsellik. Yasin Aktay, ed., 411-49. İstanbul: Pınar Yayınları, 2018.
• Yörük, Ali Adem. Müderris ve Hukukçu Rizeli Kasım Varlı Efendi-II. Meşrutiyet Dönemi Hukuk Eğitiminde Üslup Arayışları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Zeine, N. Zeine. Türk-Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu. Çev. E. Akbaş,. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2003.