ORYANTALİZMDEN ANLAMAYA: İNGİLİZCE LİTERATÜRDE MECELLE ALGISI

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 48, 1 - 36, 01.10.2020

Sami Erdem

Öz

Mecelle, yayınlanmasından kısa süre sonra farklı dillere çevrilmiş,hakkında çeşitli dillerde şerhler yazılmıştır. İngilizce olarak Mecelle hakkında tanıtıcı bilgi ve değerlendirmeler içeren ilk metinler, XIX. yüzyıl sonlarından itibaren, bu kanunun uygulandığı Kıbrıs’taki mahkemelerde görev yapan İngiliz kökenli hukukçular tarafından kaleme alınmıştır. Avrupa-merkezci sömürgeci hukuk bakışının dar ve taraflı yaklaşımının baskın olduğu bu metinlerde Mecelle, bir kanun ve hukuk eseri olmaktan çok Osmanlı devleti tarafından ortaya konmuş, fıkha dayalı yerel ve eskinin devamı niteliğinde bir hukuki derleme olarak değerlendirilmiş, ileri ve üstün özelliklere sahip olduğu düşünülen Avrupa hukukları karşısında dini yönü de olan modası geçmiş bir hukuk anlayışının ürünü sayılmıştır. XX. yüzyılın ortalarına kadar İngilizce literatürde bu sınırlı değerlendirmelerin baskın olmasına karşılık, II. Dünya Savaşı sonrasında çok çeşitli siyasi ve dönemsel gelişmelerin etkisiyle Ortadoğu’ya artan ilgi ve Türkçede Mecelle üzerine oluşmaya başlayan yeni literatürün de etkisiyle Mecelle ve onunla bağlantılı konuların daha geniş ve objektif yaklaşımlara konu olmaya başladığı görülmektedir. Bu makalede, XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında İngiliz kökenli hukukçuların kaleme
aldığı ve literatürde yeterince yer almamış olan bazı yazılar ile The Encyclopaedia of Islam’ın ilk edisyonundaki ilgili maddede ortaya konan Mecelle tasvirleri incelenerek sonraki literatüre muhtemel etkileri üzerinde durulmaktadır. Ayrıca sömürgeci anlayışın Mecelle ile ilgili ortaya koyduğu tanımlamaların daha sonra gelişen literatür içinde hukuka ve tarihe yönelik yaklaşımları bakımından hangi noktalarda farklılaştığı, söz konusu ansiklopedinin ikinci versiyonunda
(1990) yayınlanan Mecelle maddesinin muhtevası merkeze
alınarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, Medeni Hukuk, Kanunlaştırma, Modernleşme ve İslam Hukuku, Hukuki Oryantalizm

FROM ORIENTALISM TO UNDERSTANDING: PERCEPTION OF THE MECELLE IN ENGLISH LANGUAGE WORKS

Öz

The Mecelle was translated into different languages and commentaries in different languages were written shortly after it was published in 1876. The first English-language publications that contained information on, and an exposition of, the Mecelle were penned, starting from the latenineteenth century, by the British jurists working at courts of Cyprus where this legal text was partly applied in law. Reflecting the dominant Euro-centric and orientalist legal perspective, these publications assumed the Mecelle to be an Ottoman official legal collection based on the old fiqh tradition and an extension of local customs, rather than a proper legal text and a true source of law. They thus presented it as a product of an outmoded religious conception of law locating it vis-à-vis the European laws assumed to have a progressive and superior nature. Although this subjective view was dominant in the English-language literature until the mid-twentieth century, the Mecelle and related topics began to be subjected to broader and more objective examinations following World War II with the impact of an increasing interest in the “Middle East” as a result of various developments, which were also increasingly influenced by the nascent Turkish-language literature on the Mecelle. This article critically examines some publications on the Mecelle made by British jurists during the late-nineteenth and earlytwentieth centuries, which have remained understudied in the literature, as well as the relevant article in the first edition of The Encyclopaedia of Islam (1936). It will focus on their framing of the Mecelle and its potential effects on the later literature. It will also explore the question of how the early Euro-centric perspective on the Mecelle diverged from the later literature in terms of their approach to law and history by focusing on the content of the article on the Mecelle in the second edition of the Encyclopaedia of Islam (1990).

Anahtar Kelimeler

Mecelle, civil law, Codification, Modernization and Islamic Law, Legal Orientalism

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Tezakir. Haz. Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1953.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28: 231-35.
• Belgesay, Mustafa Reşit. “Mecelle’nin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk.” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 12 (1946): 561-608.
• Bertram, Anton. “Legal System of Turkey.” Law Quarterly Review XCVII (1909): 24-43.
• D’Ohsson, Ignatius Mouradgea. Tableau général de l’Empire Othoman. Paris: De l’imprimerie de Monsieur, 1788-1820.
• Ebu’l-Ula Mardin. “Mecelle.” İslam Ansiklopedisi, 7: 433-36.
• ––––. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa (1822-1895) Ölümünün 50inci Yıldönümü Vesilesile. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1946.
• Eisenman, Robert H. Islamic Law in Palestine and Israel. Leiden: Brill, 1978.
• Erdem, Sami. “Mecelle Tadil Tartışmaları Bağlamında II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din, Hukuk ve Modernleşme.” 100. Yılında II. Meşrutiyet: Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, 249-61. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2009.
• ––––. “Mecelle.” Encyclopedia of the Ottoman Empire, ed. Gabor Agoston ve Bruce Masters. New York: Facts on File, 2009.
• ––––. “Türkçe’de Mecelle Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (2005): 673-722.
• Findley, Carter Vaughn. “Medjelle.” The Encyclopaedia of Islam (new edition) 6: 971-72.
• ––––. Turkey, Islam: Nationalism and Modernity. New Haven: Yale University Press, 2010.
• Goadby, Frederic M. “The Moslem Law of Civil Delict as Illustrated by the Mejelle.” Journal of Comparative Legislation and International Law 21 (1939): 62-74.
• ––––. International and Inter Religious Private Law in Palestine. Jerusalem: Hamadpis Press, 1926.
• ––––. Introduction to the Study of Law: A Handbook for the Use of Law Students in Egypt and Palestine. London: Butterworth & Co., 1921.
• Goadby, Frederic M. ve Dukhan, M. J. The Land Law of Palestine. Tel-Aviv: Shoshany’s Printing Co. Ltd., 1935.
• Görgün, Hilal. “Kramers, Johannes Heindrik.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 26: 287-88.
• Grigsby, W. E. “Cyprus Law and its Administration.” The Law Quarterly Review XLV (1896): 67-75.
• ––––. The Medjellè or Ottoman Civil Law. London: Stevens and Sons, Limited, 1895.
• Gürler, Sercan ve Vahdet İşsevenler. “Hukuki Şarkiyatçılık: Bir Söylem Olarak Hukuk, Bir İnsan Olarak Şarklı.” Uluslararası Katılımlı 7. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, ed. Muammer Tuna, 231-32. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2013.
• H[afız] M[ehmed] Ziyâeddin (Kale-i Sultaniyeli Türkzâde). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Şerhi. Dersaadet: Kasbar Matbaası, 1312. Kaşıkçı, Osman. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1997.
• Kaya, Eyyüp Said. “Amerikan Üniversitelerinde İslam Hukukunun Kurumsal Varlığı.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 4 (2004): 414-15.
• Kenanoğlu, M. Macit. “Sava Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 36: 183-84.
• Khadduri, Majid ve Herbert Liebesny, ed. Law in the Middle East Vol I: Origin and Development of Islamic Law. Washington, DC: The Middle East Institute, 1955.
• Kramers, J. H. “Medjelle.” The Encyclopaedia of Islam, 3: 449.
• Liebesny, Herbert. “Religious Law in Moslem Near East and Westernization.” The American Journal of Comparative Law 4 (1953): 492-504.
• Marquardt, Donald E. “Law in the Middle East. Vol. I: Origin and Development of Islamic Law by Majid Khadduri, Herbert Liebesny.” Harvard Law Review 69 (1956): 1350-51.
• Nasr, Seyyed Hossein. “Origins and Development of Islamic Studies in the U.S.: A Historical Overview of Trends and Institutions.” Observing the Observer: The State of Islamic Studies in American Universities, ed. Mumtaz Ahmad, Zahid Bukhari ve Suleyman Nyang, 12-27. London-Washington: The International Institute of Islamic Thought, 2012.
• Okawara, Tomoki, ve Satoe Horii, ed. Osuman minpoten (mejerre) no kenkyu, baibaihen. Tokyo: TBIAS, 2016, https://bit.ly/2vVT29o (eriş. tar. Eylül 2020).
• Okawara, Tomoki, Satoe Horii ve Ken’ichi Isogai, ed. Osuman minpoten (mejerre) kenkyu josetsu. Tokyo: TBIAS, 2011.
• Onar, Sıddık Sami. “The Majalla.” Law in the Middle East, ed. Majid Khadduri ve Herbert Liebesny, 292-308. Washington, DC: The Middle East Institute, 1955.
• Rubin, Avi. “British Perceptions of Ottoman Judicial Reform in the Late Nineteenth Century: Some Preliminary Insights.” Law & Social Inquiry 37 (2012): 991-1012.
• Sava Paşa. İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd. Çev. Baha Arıkan. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1955-1956.
• Savvas Pacha. Etude sur la théorie du droit musulman. Paris: Marchal et Billard, 1892.
• Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. Oxford: Oxford University Press, 1964.
• Strawson, John. “Islamic Law and English Texts.” Law and Critique 6 (1995): 21-38.
• ––––. “Orientalism and Legal Education in the Middle East: Reading Frederic Goadby’s Introduction to the Study of Law.” Legal Studies 21 (2001): 663-78.
• ––––. “Revisiting Islamic Law: Marginal Notes from Colonial History.” Griffith Law Review 12 (2003): 362-83.
• Süssheim, K. “Ahmed Djewdet Pasha.” The Encyclopaedia of Islam 1: 197-98. Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Wilson, Roland. K. “Modern Ottoman Law.” Journal of the Society of Comparative Legislation 8 (1907): 41-50.
• [Velidedeoğlu], Hıfzı Veldet. “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat.” Tanzimat I, 61-79. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Young, G. Corps de droit ottoman. Oxford: Clarendon Press, 1905-1906.