“VELHASIL BİR DOÇENTLİK TEZİ YAZDIM!” TURGUT CANSEVER’İN MODERN MİMARLIĞIN TEMEL MESELELERİ’NİN HİKAYESİ

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 48, 127 - 159, 01.10.2020

Faruk Deniz

Öz

Bu makalede, Mimar Turgut Cansever’in, 1960 yılında doçentlik tezi olarak kabul edilen Bugünkü [Modern] Mimarlığın Temel Meseleleri çalışmasının uzun ve ilginç hikayesi belgelere dayalı olarak ortaya konuyor. Cansever’in doçentlik meselesi tezin içeriğinden, Türkiye’deki fikir ve sanat hayatına ne kattığından ziyade nasıl geliştiği, hangi süreçlerden geçtiği uzun yıllar tartışılageldi. Cansever’in bu konuda bazı değinileri olmuştu. Onun dışında belli bir kesim tarafından yürütülen dedikodular vardı. Öyle bir tezin olmadığından, kabul edilmediğine veyahut hiçbir ilmi değeri olmadığına kadar farklı iddialar bulunuyordu. Bu makalede, hem Cansever’in doçentlik tezinin 60 yıl sonra ilk kez, yayına hazırlanış süreci hem de doçentlik tezi ile ilgili çarpıtılmış, eksik, doğru, yanlış veya yok sayılmış birçok bilgi ve iddianın eleştirisi ve analizi yapılıyor. Aynı zamanda, Cansever’in entelektüel mahrumiyetler içerisinde ve psikolojik bariyerlere karşı yürüttüğü bu çabanın Türkiye’deki modern mimarlık düşüncesine katkısı tartışılıyor. İlk kez ulaşılan birçok bilgi ve belge ile Cansever’in doçentlik meselesinin üzerindeki kalın örtülerin büyük ölçüde kalkması ümit ediliyor.

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, Mimarlık Düşüncesi, Türkiye'de Mimarlık Düşüncesi, Yükseköğretim Düşüncesi, Yükseköğretim Tarihi, Modern Mimarlık Tarihi

THE STORY OF TURGUT CANSEVER’S MAIN PROBLEMS OF MODERN ARCHITECTURE

Öz

This article presents a documentary analysis of the long and intriguing story of Turgut Cansever’s Main Problems of Modern Architecture, which he wrote as a thesis for promotion to associate professorship in 1960. Cansever’s academic promotion has for a long time been discussed in terms of how and through what processes it was realized, rather than the content of his thesis and its contributions to Turkey’s intellectual and aesthetic life. Cansever himself occasionally mentioned this; however, there have been some rumors in some academic circles based on different accusations ranging from the non-existence of this thesis to its alleged rejection or it having no scholarly value. This article aims to dispel the myths in this story and put an end to all these rumors by relaying, on the one hand, the process of how Cansever’s thesis has recently been prepared for publication sixty years after its production, and by critically analyzing, on the other hand, these accusations based on imperfect, misplaced, ignored or otherwise wrong information. The article also explores the implications of this story for contemporary architectural thinking in Turkey, to which Cansever tried to contribute despite the many intellectual and psychological barriers that he had to overcome. Much of the information and most documents analyzed in the article have been unearthed for the first time, which will hopefully lift the thick curtains covering the mystery of Cansever’s academic promotion. 

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, Architectural Thought, Architectural Thought in Turkey, History of Higher Education, History of Modern Architecture

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. “Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümünün Kuruluşunun Otuzuncu Yıldönümü.” Sanat Tarihi Yıllığı 6 (1974-75): 1-22.
• ––––. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tezleri, 1920-1946. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları, 2004.
• Bayrak, Sevince. Bir Meydan Öyküsü Beyazıt (1914-1964). İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2019.
• “Beyazıt meydanı.” Mimarlık ve Sanat 2 (1961): 55-56.
• “Beyazıt’ın kati şekli 7 martta belli olacak.” Cumhuriyet, 26 Şubat 1961.
• Bozkurt, Orhan. Bir Mekân Anlayışı, Konferans. İstanbul: Teknik Üniversite Matbaası, 1962.
• Cansever, Turgut. “Beşiktaş’da Belediye Binası Projesi.” Arkitekt 167-168 (1945): 252.
• ––––. “Beyazıt Meydanı Meselesinin İçyüzü.” Milliyet, 22 Mart 1964.
• ––––. “Beyazıt Meydanı Meselesinin İçyüzü.” Milliyet, 22 Mart 1964.
• ––––. “Beyazıt Meydanı.” Sanat ve Mimarlık 2 (1961): 74-78.
• ––––. “Çukurçeşme Hanı Restorasyon Projesi Vesilesiyle.” Akademi: Mimarlık ve Sanat 3-4 (Haziran 1965): 72-75.
• ––––. “Karatepe Saçakları.” Sanat ve Mimarlık 1 (1961): 28-30.
• ––––. “Rıfat Yalman Evi.” Arkitekt 249-252 (1952): 107-109.
• ––––. “Sedad Hakkı Eldem Kimdir?: S. H. Eldem, İnandıklarıyla Değil, Virtüözlüğüyle Öne Çıkmayı Tercih Etmiştir.” Arredamento Dekorasyon 18 (Eylül 1990): 86-88.
• ––––. “Şehir Planlamamızın Durumu.” Forum 198 (1 Temmuz 1962): 12-13.
• ––––. “Şehirlerimizin Meseleleri.” Forum 196 (1 Haziran 1962): 15-16.
• ––––. “Toplum, Şehir ve Yapı Sorunları.” Yeni Ufuklar 133/12 (1961): 3-13.
• ––––. “Türk Sanatı.” Arkivi 1 (1947/2): 251-59.
• ––––. “Türkiye’de Eski Eserlerin Korunması ile İlgili Çalışmalar Hakkında Rapor.” Arkitekt 309 (1962): 173.
• ––––. “U.I.A. (Union İnternationale Des Arehitectes) Şehircilik Komisyonunun İstanbul’daki Toplantısı Münasebetiyle.” Arkitekt 294 (1959): 30-32.
• ––––. “U.İ.A. Şehircilik Komitesi Başkanı A. Gutton’un Konuşmaları Hakkında.” Arkitekt 296 (1959): 110-11.
• ––––. İstanbul’u Anlamak. Haz. Mustafa Armağan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• ––––. Kubbeyi Yere Koymamak, 2. bas. Haz. Mustafa Armağan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• ––––. Sonsuz Mekanın Peşinde Osmanlı ve Selçukluda Sütun Başlıkları. Haz. Faruk Deniz. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Cansever, Turgut, ve Abdurrahman Hancı. “Anadolu Klübü Binası (Büyükada).” Arkitekt 295 (1959): 45-52.
• Deniz, Faruk. “Sanat Tarihine Mimarlıktan Bakmak: Turgut Cansever ve Doktora Tezi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13 (2009): 435-60.
• Doğanay, Aziz, ve Yunus Uğur, haz. “Oktay Aslanapa ile Sanat Tarihi Eğitimi Üzerine.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14 (2009): 335-46.
• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi 4: İstanbul Üniversitesi (1933-1946). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Düzenli, Halil İbrahim. “Türkiye’de Bir Meydanın Uzun Yaşanmış, Kısa Yazılmış Hikâyesi: Beyazıt Meydanı ve Turgut Cansever.” Hendese 9 (Mayıs 2020): 14-31.
• ––––. İdrak ve İnşa Turgut Cansever Mimarlığının İki Düzlemi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Eldem, Sedad Hakkı. “Bayezit-hürriyet Meydanına ait Y. Mimar Turgut Cansever imzalı 1:500 ölçekli proje hakkında görüşlerim.” Sedad H. Eldem Arşivi, SALT Araştırma.
• Erdem, Selim Efe, haz. Semavi Eyice Kitabı: İstanbul’un Yaşayan Efsanesi, 2. bas. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• “Frank Lloyd Wright (İnsana Dönüş).” Arkitekt 298 (1960): 38.
• “Hürriyet meydanının yeniden tanzimi için dün karara varıldı.” Cumhuriyet, 8 Mart 1961.
• İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kürsü ve Enstitüsünün Öğretim ve Araştırma Çalışmaları (1943-1962). İstanbul: Gün Matbaası, 1962.
• Nalbantoğlu, Hasan Ünal. “Turgut Cansever’in Mimarlığı Üzerine Bir Sorgulama.” Mimarlık Dergisi 358 (Mart-Nisan 2011): 18-21.
• “Nâzım Plan ve Beyazıt (Hürriyet) Meydanı Projesi Konusunda Fevkalâde Umumî Heyet Toplantısı.” Cumhuriyet, 16 Nisan 1961.
• Ödekan, Ayla. Türkiye’de 50 yılda yayımlanmış arkeoloji sanat tarihi ve mimarlık sanat tarihi ve mimarlık tarihi ile ilgili yayımlar bibliyografyası (1923-1973). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 1974?.
• Önen, Yekta Ragıp. “Mimarlar Odasında Hürriyet Meydanı projesi tartışıldı.” Dünya, 27 Şubat 1961.
• Paz, Octavio. Yay ve Lir Şiir Nedir?. Çev. Ömer Saruhanlıoğlu. İstanbul: Era Yayınları, 1995.
• Sayâr, Zeki. “Beyazıt (Hürriyet) Meydanı!.” Arkitekt 302 (1961): 3. Sedad H. Eldem Arşivi, SALT Araştırma.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y. “Bir meydana dair.” Cumhuriyet, 12 Nisan 1961.
• Tanyeli, Uğur. Turgut Cansever. İstanbul: Boyut Yayınları, 2001.
• Tanyeli, Uğur, ve Atilla Yücel. Turgut Cansever: Düşünce Adamı ve Mimar. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2007.
• Tekeli, Doğan. Mimarlık: Zor Sanat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Tuluk, İskender. “Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Dergileri ve Mimarlık Tarihi Yazıları Bibliyografyası.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13 (2009): 485-556.
• Vanlı, Şevki. Frank Lloyd Wright: İnsana Dönüş. Ankara: Dost Yayınları, 1960.