Kültürel Sermaye Kavramına Bir Katkı: Memlük Entelektüel Çevrelerinde Muhtasarın Yeniden Üretimi

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 55, 61 - 90, 30.12.2023

Büşra S. Kaya

https://doi.org/10.20519/divan.1280689

Öz

Pierre Bourdieu'nün eğitim, kültürel alanlarda yeniden üretim, rekabet ve mücadeleden oluşan toplumsal yapı ve düzene dair görüşleri, son yıllarda Memlüklerin sosyo-entelektüel hayatının anlaşılmasında modern araştırmacıların oldukça dikkatini çekmektedir. Bourdieu'nün genellikle mevcut varsayımların eleştirisini içeren metodolojisi, her konuyu kendi bağlamı içinde incelemeye dayanmaktadır. Karmaşık sosyal ilişkiler arasında toplumsal düzeni belirlemeye yönelik açıklamaları, Memlük metinlerinde yer alan verilerin anlaşılmasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Bu çalışma, Memlüklerin sosyo-entelektüel hayatındaki bilgi üretimini anlamak için Bourdieu'nün kültürel sermaye ve yeniden üretim kavramlarından yararlanacak ve Memlüklerin entelektüel çevrelerindeki metinsel yeniden üretimi muhtasar metinler üzerinden temellendirmeye çalışacaktır.
Çalışma, Memlükler dönemindeki yüksek öğretim faaliyetlerin ana metinleri olduğu iddia edilen muhtasarlar için dörtlü bir kategorizasyon önermektedir. Buna göre, Memlük uleması tarafından üretilen muhtasarların bilginin aktarılması ve dönüştürülmesindeki etkisi, üzerinde durulan en önemli konular arasında yer almaktadır. Çalışmada ilk olarak, Memlük kültürel elitinin muhtasarlar üzerine yazdığı şerhlerin bilgi aktarımındaki önemi tartışılmaktadır. İkinci olarak, muhtasar metinler üzerine yapılan özetlemelerin bilginin yeniden üretimine katkısı ele alınmaktadır. Üçüncü olarak, Memlük entelektüel çevrelerinde dört mezhebe mensup ulemanın ortak bir metodoloji arayışı neticesinde ortaya koydukları muhtasarlar gözden geçirilmektedir. Son olarak da Memlükler döneminde üretilen müstakil muhtasar metinler tarihsel süreç içerisinde ele alınmaktadır. Muhtasarın Memlükler dönemindeki önemini tespit etmek amacıyla yapılan bu çalışmanın, dönemin yüksek öğretiminin kendi içindeki özelliklerini de göz ardı etmediğini belirtmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Kültürel Sermaye, Yeniden Üretim, Memlük, Yüksek Öğretim, Muhtasar

A Contribution to the Concept of Cultural Capital: Reproduction of Mukhtasars in the Intellectual Circles of the Mamluk

Öz

In recent years, Pierre Bourdieu’s views on social structure and order, consisting of reproduction, competition, and struggle in education and various cultural fields, attracted the attention of modern researchers in understanding the socio-intellectual life of the Mamluks. Bourdieu’s methodology, which usually involved criticisms of existing assumptions, was based on investigating each subject in its context. His explanations for determining the social order among complex social relations played an essential role in understanding the data in the Mamluk texts. This paper benefits from Bourdieu’s concepts of cultural capital and reproduction to understand the production of knowledge in the socio-intellectual life of the Mamluk and tries to base the textual reproduction in the intellectual circles of the Mamluk on the mukhtasar.
The study proposes a quadruple categorization of the mukhtasar, which are claimed to be the primary texts of the cultural activities in the Mamluk period. Accordingly, the effect of mukhtasars produced by the Mamluk ulama concerning the transfer and transformation of knowledge are among the most significant matters emphasized. Firstly, the study discusses the significance of the commentaries written by the Mamluk cultural elite on mukhtasars in the transfer of knowledge. Secondly, the contribution of the summarizations performed on mukhtasars to reproducing knowledge is examined. Thirdly, mukhtasars introduced by the ulama belonging to four madhhabs in Mamluk intellectual circles because of their search for a shared methodology are reviewed. Finally, independent mukhtasars produced during the Mamluk period are discussed within the historical process. It should be noted that this paper, which is conducted to determine the significance of mukhtasars during the Mamluk period, recognizes the characteristics of higher education in the period within itself.

Anahtar Kelimeler

Cultural Capital, Reproduction, Mamluk, Intellectual Environment, Mukhtasar.

Kaynakça

• Ayalon, David. “Aspects of the Mamluk Phenomenon: Ayyubids, Kurds, and Turks.” Der Islam 54 (1977): 1-32.
• Bardakoğlu, Ali. “Cemʻu’l-cevâmiʻ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 7: 343-344.
• Berkey, Jonathan P. “Mamluk Religious Policy.” Mamluk Studies Review 13/2 (2009): 7-22.
• Berkey, Jonathan P. The Transmission of Knowledge in Medieval Cairo: A Social History of Islamic Education. Princeton: Princeton Univ. Press, 1992.
• Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahiresi’nde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. Trans. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Bourdieu, Pierre. Language and Symbolic Power. Cambridge: Harvard Univ. Press, 1999.
• Bourdieu, Pierre. The Field of Cultural Production. Ed. Randal Johnson. Cambridge, 2004.
• Bourdieu, Pierre. “The New Capital: Social Space and Field of Power.” Practical Reason on the Theory of Action. Cambridge: Polity Series, 1998.
• Broadbridge, Anne F. “Academic Rivalry and the Patronage System in Fifteenth-Century Egypt: al-Aynī, al-Maqrīzī, and Ibn Hajar al-Asqalanī.” Mamluk Studies Review 3 (1999): 85-107.
• Chamberlain, Michael. Knowledge and Social Practice in Medieval Damascus, 1190-1350. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1994.
• Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da Bilgi ve Sosyal Pratik: Şam 1190-1350. Trans. Büşra Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Clifford, W. W. “Ubi Sumus? Mamluk History and Social Theory.” Mamluk Studies Review 1 (1997): 45-62.
• Çeğin, Güney and Emrah Göker, Alim Arlı, Ümit Tatlıcan. Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. İletişim Yayınları. İstanbul, 2007.
• Dhahabi, Abu Abd Allah Shams al-Din. Tadhkira al-huffaz. Beirut: Daru İhya-i Turath al-Arabi, 1956.
• Durmuş, İsmail. “Kazvînî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 25: 156-157.
• Durmuş, İsmail. “Sekkâkî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 36: 332-334.
• Durmuş, İsmail. “Tabakât.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 39: 288.
• Ephrat, Daphna. A Learned Society in a Period of Transition: The Sunni ‘Ulama’ of Eleventh Century of Baghdat. State University of New York Press, 2000.
• Erünsal, İsmail E. “Kütüphane.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 27: 11-32.
• Fadel, Mohammad. “The Social Logic of Taqlid and the Rise of the Mukhtasar.” Islamic Law and Society. E. Leiden: J. Brill, 3/2 (1996): 215-233.
• Haarmann, Ulrich. “Arabic in Speech, Turkish in Lineage: Mamluks and Their Sons in the Intellectual Life of Fourteenth-Century Egypt and Syria.” Journal of Semitic Studies 33 (1988): 81-114.
• Herzog, Thomas. “Social Milieus and Worldviews in Mamluk Adab-Encyclopedias: The Example of Poverty and Wealth.” History and Society during the Mamluk Period (1250-1517), ed. Stephan Conermann, 61-81. Goettingen Bonn Univ. Press, 2013.
• Ibn Hajar, Abu’l-Fadl al-ʿAsqalanī (d. 855/1449). al-Durar al-kāmina fī āyān al-mīa al-thāmina. Cairo: 1966-1967.
• Ibn Hajar, Abu’l-Fadl al-ʿAsqalānī (d. 855/1449). Sharh al-Nuhba al-fikar. Damascus, 1992.
• Ibn ʻIyās, Abu al-Baraqāt (d. 930/1524). Badāiʻ al-dhuhūr fī waqāiʻ al-dhuhūr. Cairo: al-Hay’at al-Misriyya, 1982.
• Ibn Qādi Shuhba, Taki al-Dīn (d. 851/1448). Tabaqāt al-Shāfiiyya. Beirut: ʻAlam al-Kutub. 1986.
• Ibn al-Salāh, Abu ʻAmr Taki al-Dīn (d. 643/1245). Muqaddimatu Ibn al-Salāh wa mahāsin al-istilah, ed. Aisha Abd al-Rahman. Cairo: Dar al-Maaref, 1989.
• Ibn Taghrībirdī, Abu al-Mahāsīn (d. 874/1470). al-Manhal al-sāfī wa-al-mustawfā baʻda al-wāfī, ed. Fahim Muhammad Shaltut. Mecca: Jamiat Umm al-Qura, 1980.
• Ibn Taghrībirdī, Abu al-Mahāsin (d. 874/1470). al-Nujūm al-zāhirah fī mulūk Miṣr wa-al-Qāhirah. Cairo: Wezāra al-Thakāfah wa al-Irshād. 1929.
• Igarashi, Daisuke. “Madrasahs, they're Shaykhs, and the Civilian Founder: the Bāsitiyah Madrasahs in the Mamluk era.” Orient: Report of the Society for Near Eastern Studies in Japan 48 (2013):79-94.
• Kallek, Cengiz. “el-Hidaye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 17: 471-473.
• Kandemir, M. Yaşar. “Mukaddimetü İbnü’s-Salah.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 121-124.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33: 47.
• Kaya, Eyyüp Said. “Muhtasar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 61-62.
• Kılıç, Hulusi. “İbnü’l-Hâcib.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21: 55-58.
• Koca, Ferhat. “Muhtasar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 64-66.
• Kutubi. Fawât al-wafayât. Ed. Salah al-Din Mohammad b. Shakir b. Ahmed (d. 764/1363). Beirut: Dar al-Sadir, 1973.
• Leiser, Gary P. “The Madrasa and the Islamization of the Middle East: The Case of Egypt.” Journal of the American Research Center in Egypt 22 (1985): 29-47.
• Lev, Yaacov. “Symbiotic Relations: Ulamā and the Mamluk Sultans.” Mamluk Studies Review 13/1 (2009):1-26. Little, Donald P. “Notes on Mamluk Madrasahs.” Mamluk Studies Review 6 (2002): 9-20.
• Naulin, Jourdain, and Anne-Sidane. Pierre Bourdieu’nun Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. Trans. Öykü Elitez. İletişim Yayınları, 2016.
• al-Nawawī, Abu Zakariyya (d. 676/1277). Minhāj al-tālibīn. Cairo: Dār al-Kutub al-Arabiyya, 1328.
• Nice, Richard (trans.). The Logic of Practice. Cambridge Polity Press, 1999.
• Özen, Şükrü. “Hırakî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 17: 322-323.
• Rapoport, Yossef. “New Directions in the Social History of the Mamluk Era.” History and Society during the Mamluk Period (1250-1517). ed. Stephan Connermann. 143-155. Goettingen: Bonn Univ Press., 2014.
• Sakhāwī, Abu al-Khayr Shams al-Dīn (d. 902/1497). al-Daw’ al-lāmîʻ li ahl qarn al-tāsiʻ. Beirut: Dār al-Maktaba al-Hayat, n.d.
• Sakhawi, Abu al-Khayr Shams al-Dīn (d. 902/1497). I’lân bi al-tawbih li-man thamma ahl al-tarikh. ed. Franz Rosenthal. Beirut n.d..
• es-Seyyid, Seyyid Muhammed. “Evlâdü’n-nâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 11: 525-526.
• Steenbergen, Jo Van, Jo Van Steenbergen. Order Out of Chaos: Patronage, Conflict and Mamluk Socio-political Culture, 1341-1382. Leiden: Brill, 2006.
• Subki, Taj al-Din (d. 771/1370). Jamʻ al-Jawamiʻ fî ilm usul al-fiqh. Ed. Akile Huseyn. Beirut, 2011.
• Subkī, Abu Nasr Tāj al-Dīn (d. 771/1370). Tabaqāt al-Shāfiiyya. Cairo: Matbaat ʻIsā, 1964.
• Suyūti, Abu al-Fazl Jalāl al-Dīn (d. 911/1505). Bughyah al-wuât. Cairo, 1326.
• Suyūti, Abu al-Fazl Jalāl al-Dīn (d. 911/1505). Nazm al-ikyān fī ā’yān al-ā’yān. Beirut: Maktaba al-ʻIlmiyya, n.d..
• Suyūti, Abu al-Fazl Jalāl al-Dīn (d. 911/1505). Minhāj al-sāwī ilā tarcama al-Imām al-Nawawī. Beirut, 1988.
• Suyūti, Abu al-Fazl Jalāl al-Dīn (d. 911/1505). al-Shamarih fi ʻilm al-târikh. ed. Anwar Mahmood- Mohammad Salim. Cairo, 2009.
• Şulul, Kasım. Kafiyeci’de Tarih Usulü. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Minhâcü’t-tâlibîn.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 111-112.