İBN ÂBİDÎN’İN REDDÜ’L-MUHTÂR İSİMLİ ESERİNDE DEVLET BAŞKANI TASAVVURU

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 56, 19 - 42, 04.07.2024

Emrullah Aygün

https://doi.org/10.20519/divan.1460160

Öz

İslam siyaset düşüncesinin temel kaynaklarının başında fıkıh eserleri bulunmaktadır. Nitekim fürû-ı fıkıh eserleri ve fıkıh literatürünün diğer türlerinden olan ahkâm-ı sultâniyye, harâc, emvâl, siyaset-i şer‘iyye gibi eserlerde başlı başına bir siyaset düşüncesi ve dolayısıyla devlet başkanı tasavvuru ortaya koyulmaktadır. Esasında şer‘î hitaba dayanan fıkıh ilmi devlet kontrolünden bağımsız olarak, bir yasa oluşturma kaygısı olmaksızın sivil hukukçular (fukahâ) tarafından ele alınarak geliştirilmiştir. Fıkhın bu hususi teşekkül biçiminden dolayı fıkıh eserlerinde siyaset ve devlet tasavvurunun gelişmediği şeklinde yanlış bir kanaat ortaya çıkmıştır. Bu kanaatin yanlışlığını gösteren olgu ise hemen tüm fıkıh eserlerinin birçok bölümünün satır aralarında siyaset düşüncesi ve devlet başkanlığına dair anlatımların bulunması ve çoğu fıkhî meselenin devlet başkanıyla ilintili olarak ele alınmasıdır. Bu çalışmanın amacı, son dönemin önemli hanefî fakihlerinden İbn Âbidîn’in (ö. 1836) fıkıh faaliyeti içerisinde değindiği devlet başkanı tasavvurunu, onun en önemli eserlerinden biri olan Reddü’l-muhtâr çerçevesinde ele almaktır. Bu minvalde çalışmamızın ana temasını Reddü’l-muhtâr bağlamında fürû fıkıh eserlerinde devlet başkanı tasavvuru oluşturmaktadır. Çalışmamızda, Reddü’l-muhtâr’da daha tafsilatlı değerlendirmelere konu olabilecek İslam siyaset düşüncesine dair hususlardan bir kısmı, sınırlı bir katkı olması amacıyla ele alınacaktır. Böylece ahkâm-ı sultaniye literatürü dışındaki fürû fıkıh eserlerinin de İslam siyaset düşüncesinin önemli birer kaynağı olduğu iddiası temellendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Siyaset, Devlet Başkanı, İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr

THE PERCEPTION OF THE HEAD OF STATE IN IBN ÂBIDÎN'S REDD AL-MUKHTÂR

Öz

Although fiqh is fundamentally based on nass, it is an institution developed not by an official legislative body but by civilian jurists (fuqaha) independent of state control. Due to this unique way of development and formation of fiqh, it has become a widespread belief that public law and political thought are not developed in fiqh works. Nevertheless, in almost all fiqh works, between the lines of various chapters, there are discussions about Islamic political thought and the head of state, and many fiqh issues, including those related to worship, are directly or indirectly related to the head of state. However, this does not mean that fiqh is under the sway of the state administration. The aim of this study is to examine Ibn Ābidīn's (d. 1836) conception of the head of state within the framework of one of his most important works, Redd al-muhtār. In this respect, the main theme of our study is the perception of the head of state in the works of jurisprudence in the context of Redd al-muhtār. In our study, some of the issues related to Islamic political thought in Redd al-muhtār, which could be subject to more detailed evaluations, will be discussed in order to make a limited contribution. In this way, the claim that the works of jurisprudence other than ahkām al-sultaniyya literature are themselves sources of Islamic political thought will be justified.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Politics, Head of State, Ibn Âbidîn, Redd al-mukhtâr.

Kaynakça

• Baytar, Abdürrezzâk. Hilyetü’l-beşer fî târîhi’l-karni’s-sâlis aşr. Beyrut: Dâru Sadr, 2. Basım, 1993.
• Ferfûr, Muhammed Abdüllatif Salih. İbn Âbidîn ve eseruhû fi’l-fıkhi’l-İslâmî : dirâse mukârene bi’l-kânûn. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 2. Basım, ts.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslâm Kamu Hukuku ve Siyasi Düşüncesinde Veliahd Tayini ve İstihlaf (Kaynak ve Tarihî Süreç Eleştirisi).” Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 7 (1997): 231-266.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetu Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr : Şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Kahire: Şerike ve Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 2. Basım, 1966.
• Karacan, Murat. “Fıkıh’ta Devlet Başkanına Tanınan Yetkiler Necmuddin et-Tarsûsî’nin Tuhfetü’t-Türk’ünde Hanefî ve Şafiî Mezheplerinin Kamu Otoritesine Tanıdıkları Yetkilere Dair Mukayeseli Bir Değerlendirme = By Fiqh Recognized Authorization of the Head of State: A Comparative Study of Legally Acknowledged Power of the Public Authority by Hanafis and Shafis in Najm ad-Din’s Tuhfat al-Turk.” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi VI/12 (2019): 379-406.
• Kavak, Özgür. “Hal’, İstifa ve İhtilal: İslam Devletlerinde İktidarın El Değiştirmesi Üzerine Bazı Tespitler”. Dîvân (Dergi) XXIV/47 (Şubat 2019): 141-196.
• Kavak, Özgür. “İslam Siyaset Düşüncesi Kaynağı Olarak Füru-ı Fıkıh Metinleri.” İslam Siyaset Düşüncesi; Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan, ed. Lütfi Sunar - Özgür Kavak. Ankara: İLEM, 1. Basım, 2018.
• Kavak, Özgür. İslam Siyaset Düşüncesinin Fıkhi Temelleri - Siyasi - Fıkhi Hükümlere Dair İncelemeler. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Kaya, Eyyüp Said. “Batılı Gözüyle Modernleşme Arifesinde Tecdid”. İslâm Araştırmaları Dergisi 25 (2011): 27-50.
• Koşum, Adnan. “İslâm Kamu Hukuku Alanına İlişkin Klasik Literatürün Azlığı Üzerine Mülahazalar.” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunûn İlahiyat] 18 (2008): 123-131.
• Yaman, Ahmet. “Siyaset-Hukuk İlişkisi Bağlamında Ebû Hanîfe Dönemi.” İslami Araştırmalar Dergisi 15/1-2 (Ebû Hanîfe Özel Sayısı) (2002): 273-281.