Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları

Yıl 2012, Sayı: 4 - Sayı: 4, 1 - 8, 13.07.2016

Nurettin Demir

Öz

Yerel varyantlarla ilgili çalışmalar Türk dili araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. Türkiye Türkolojisinin en güçlü olduğu metin neşriyle ilgili tartışmalar bir tarafa bırakılırsa, Türkiye kaynaklı Türk dili çalışmalarında yöntem konusu ihmal edilmiştir. Diyalektoloji alanında ise son yıllarda yöntemle ilgili birkaç araştırma yapılmıştır, ancak bunlarda dile getirilen haklı eleştiriler yeni yayınlarda dikkate alınmamaktadır. Bu nedenle, yönteme ilişkin daha önce üzerinde durulmamış sorunları göstermek, mevcut yayınlarda ele alınanları vurgulamak ve bu konuda duyarlılığı arttırmak için yöntem üzerinde daha fazla durulmalıdır. Bu yazıda, genel bir girişin ardından ağız araştırmalarının gerekliliğine değinilecektir. Ardından bir yöntem sorunu olarak yayınlarda görülen örnek ve inceleme dağılımındaki dengesizliğe işaret edilecektir. Sonra ikinci bir yöntem sorunu olarak ağız araştırmalarında eşzamanlı ve artzamanlı inceleme konusuna odaklanılacak ve ağız araştırmalarında önceliğin eşzamanlı incelemelere verilmesi gerektiği öne çıkarılacaktır. Son olarak ağızlarda standarttan sapan biçimlere köken aranması durumunda standart dilin kaynak alınamayacağı, yöntemle ilgili bir husus olarak gerekçeleriyle gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Diyalektoloji, Yöntem, Eşzamanlı İnceleme, Artzamanlı İnceleme, Türk Dili

Some Methodological Problems In Turkish Dialectology

Öz

Research on regional varieties has a distinguished place in Turcology. But methodology is often neglected in Turkish language studies, except fruitful discussion critical text editions which are quite common in Turkish Turcology. On the other hand, there are a few studies dealing with methodology in dialectology recently. But issues raised in these studies are ignored mostly. Therefore, it is indispensable to bring up methodological discussions in order to point out new approaches, mention previously discussed topics, and create awareness on the issue. In this paper, after a general introduction I will emphasize the importance of dialectology. Then I will discuss as basic problem a common tendency in Turkish dialectology to give many samples without sufficient analyses. Additionally I will point out the problems by using synchronic and diachronic analyses simultaneously in Turkish dialectology as a second methodological problem and emphasize the priority of synchrony in dialectology. Finally, it will be explained why non-standard forms occurred in dialects could not be originated from the standard language.

Anahtar Kelimeler

Dialectology, methodology, synchrony, diachrony, Turkish language

Kaynakça

•  AKAR, Ali (2006), “Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları”, Turkish Studies 1/2, s. 4153.
•  DEMİR, Nurettin (1999), “Alanya Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları”, İlmi Araştırmalar 7, s. 57 -64.
•  __________ (2007), “Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunu”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Bildiriler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, s. 63-72.
•  __________ (2009), “Ağız Dokümantasyonu Niçin Gereklidir?”, Türkiye Türkçesi Ağızları Çalıştayı Bildirileri, 25-30 Mart 2008, Ankara: TDK, s. 183-192.
•  __________ (2010a), “Yerel Sözvarlığının Belgelenmesi: Ankara Örneği”, Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kubbealtı, s. 416–424.
•  __________ (2010b), “Yabancı Kelimeler ve Yazım Sorunları, Tarihi Dönemler ve Günümüzdeki Durum Hakkında Gözlemler”, Türk Dil Kurumu 75. Dil Bayramı, Ankara: TDK, s. 218-228.
•  __________ (2010c), “1923-1938 Arasında Türk Dili”. Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü, Atatürk Dönemi. 1920-1938. Ed. Osman Horata vd. Cilt 2. Ankara: AKM: 871-896.
•  __________ (2011), “Ağızlar Nerelerde Kullanılır?” 38. ICANAS, 10-15 Eylül 2007Ankara/Türkiye. Bildiriler: Dil Bilimi, Dil Bilgisi, Dil Eğitimi, Ankara: AKDTYK, s. 2204-2211.
•  __________ (2012), Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi, TDK, Ankara, [baskıda]
•  GÜLSEVİN, Gürer (2010), Yaşayan ve Tarihî Türkiye Türkçesi Ağızları, İstanbul: Özel Kitaplar.
•  ÖÇALAN, Muharrem (2006), "Ağız Araştırmalarında Bilişim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri İçin Yenilik Önerileri", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20/1, s. 169-188.
•  JOHANSON, Lars (2009), “Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği”, Bilig 49, s. 93-100.