Türkiye’de Yutma Bozuklukları ile İlgili Yapılmış Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 77 - 103, 31.05.2019

Serkan Bengisu Evrim Gerçek

Öz

Amaç: İnsan beslenmesinin kaynağı olan besinlerin, sindirim sistemine geçişi yutma işlevi ile gerçekleşir.
Yutma işlevi oral hazırlık, oral, farengeal ve özofageal fazları içerir. Yutma için gerekli kaslardaki fizyolojik
değişiklikler sonucu yutma bozukluğu (disfaji) oluşur. Yutma bozukluğu bir hastalık olmamasına karşın birçok
nörolojik, nörodejeneratif hastalıklar ve baş-boyun kanserleri gibi birçok hastalık ya da durumun semptomu
olarak görülür. Özellikle geriatrik popülasyonda yaygınlığı daha fazladır. Yutma bozuklukları multifaktöriyel
olduğu için birçok sağlık disiplini tarafından çalışılmaktadır. Gelişmiş birçok ülkede işlev gösteren yutma
bozukluğu ekiplerinin üyelerinden biri de dil ve konuşma terapistleridir. Dil ve konuşma terapistleri yutma
ekibinde öncül bir rol oynamakta ve ekipteki diğer profesyoneller arasında da koordinasyonu sağlamaktadır. Bu
araştırmanın amacı, yutma bozuklukları alanında Türkiye’de yapılan lisansüstü tez çalışmalarının çeşitli
değişkenler açısından incelenmesidir. Araştırmanın bir diğer amacı yapılan bu inceleme sonrasında “Dil ve
Konuşma Terapisi” mesleği açısından durumun ortaya konmasıdır. Yöntem: Bu araştırmada nitel araştırma
yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma için veri toplama sürecinde
Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veri tabanı esas alınarak “yutma, disfaji, yutma bozukluğu” anahtar
kelimeleri ile arama gerçekleştirilmiştir. Bulgular: Bu incelemede 1979-2018 yılları arasında yapılmış 75
lisansüstü teze ulaşılmış, erişime açık olan 45 tez araştırmacı tarafından belirlenen 11 ölçüt üzerinden (tezin türü,
yapıldığı yıl, yapıldığı enstitü/üniversite/anabilim dalı, uygulama türü, katılımcı yaş grubu, katılımcı tanı grubu,
örneklem büyüklüğü, değerlendirme araçları, yutma fazı) değerlendirilmiştir. Türkiye’de yutma bozukluğu
alanında yapılan lisansüstü tezlerin büyük çoğunluğunu tıpta uzmanlık tezlerinin oluşturduğu, en fazla
çalışmanın Nöroloji ve Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dallarında yapıldığı, daha çok yetişkin
popülasyona yönelik ve değerlendirme uygulamasına yönelik çalışma yapıldığı tespit edilmiştir. DKT alanında
yapılan lisansüstü tezlerin tümünün yüksek lisans tezi olduğu, 4 tezin üçünün değerlendirmeye yönelik olduğu,
sadece bir tezde terapi uygulandığı, çalışmaların üçünün yetişkin popülasyona, birinin ise çocuk popülasyona yönelik olduğu belirlenmiştir. Sonuç: Dil ve konuşma terapistlerinin uğraşı alanlarından biri olan yutma
bozukluklarının değerlendirilmesi ve tedavisi alanında yapılan lisansüstü tezlerin önemli bir bölümünün diğer
disiplinler tarafından gerçekleştirildiği belirlenmiştir. Sayıları gün geçtikçe artan Dil ve Konuşma Terapisi
lisansüstü programlarında yutma bozukluğuna yönelik lisansüstü tez çalışmalarına ilginin artmasına ve terapi
uygulaması içeren çalışmaların artmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Ayrıca pediatrik yutma bozukluğuna
yönelik çalışmalara da ilginin artması gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yutma, disfaji, yutma bozukluğu, yutma güçlüğü, beslenme, çiğneme, yutma değerlendirmesi

Kaynakça

• Ali, G. N., Wallace, K. L., Schwartz, R., Decarle, D. J., Zagami, A. S. & Cook, I. J. (1996). Mechanisms of oralpharyngeal dysphagia in patients with Parkinson’s disease. Gastroenterology, 110, 383-92. doi: 10.1053/gast.1996.v110.pm8566584.
• Alpaydın, S. (2013). Amyotrofik lateral skleroz tanılı hastalarda orofaringiyal yutma ve solunum ilişkisinin elektrofizyolojik yöntemlerle incelenmesi, patofizyolojiye elektrofizyolojik bakış, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Akçil, M. (2015). Pnömoni öyküsü olan yaşlılarda yutma fonksiyonunun değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Akın, M. M. (2013). Nazofarenks kanserlerinde farklı radyoterapi tekniklerinde normal doku dozlarının yaşam kalitesine etkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Aktaş, Ö. (2011). Koroziv madde içilmesi sonucu özofagus hasarı gelişen çocuklarda özofagus motilitesinin değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Osmangazi Üniversitesi.
• Akyıldız, S. (1995). Parsiyel ve rekonstrüktif larenjektomilerde yutma reedükasyonu, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Arıkan, F. (2015). Wallenberg sendromunda yutma ve solunum işlevinin elektrofizyolojik özelliklerinin retrospektif olarak değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• ASHA (2002). http1: https://www.asha.org/policy/KS2002-00069/, ASHA (2016). (Erişim tarihi: 10.05.2019).
• Ayaz-Taş, S. (2014). Kuadriparetik serebral palsili bireylerde salya ve beslenmenin büyüme ile ilişkisinin araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Bağlam, N. (2014). Nörolojik disfajisi olan çocuklarda malnütrisyon ve beslenme durumunun saptanması, yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Barczi, S. R., Sullivan, P. A. & Robbins, J. (2000). How should dysphagia care of older adults differ? Establishing optimal practice patterns, Seminers in Speech and Language, 21, 347-61.
• Bayram, H. (2016). Yutma bozukluğu olan yaşlı bireylerde beslenme durumu ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi, Yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Binbir, İ. (2010). Disfajili hemiplejik hastalarda nöromusküler elektrik stimülasyonu; klinik, radyolojik ve sintigrafik değerlendirme, Tıpta Uzmanlık Tezi, Kocaeli Üniversitesi.
• Bülbül, N. (2015). İskemik beyin sapı infarktı olgularında orofaringiyal disfajinin elektrofizyolojik olarak değerlendirilmesi, Tıpta uzmanlık tezi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi.
• Clarke, C. E., Gullaksen, E., Macdonald, S. & Lowe, F. (1998). Referral criteria for speech and language therapy assessment of dysphagia caused by idiopathic Parkinson’s disease. Acta Neurologica Scandinavica, 97, 27-35.
• Clavé, P., Terre, R. D., De Kraa, M. & Serra, M. (2004). Approaching oropharyngeal dysphagia. Revista Espanola de Enfermedades Digestivas, 96(2), 119-131.
• Cerah, S. (2006) Aspirasyon riskli olguların yutma bozukluğu tarama kontrol listesi ile değerlendirilmeleri, Yüksek lisans tezi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi.
• Coates, C. & Bakheit, A.M.O. (1997). Dysphagia in Parkinson’s disease. Eur Neurol. V. 38, 49-52. doi: 10.1159/000112902
• Cunningham, E. T., Donner, M. W., Jones, B. & Point, S. M. (1991). Anatomical and physiological overview. B. Jones ve M.W. Donner (Ed), Normal and Abnormal Swallowing içinde (s. 11-34). New York: SpringerVerlag New York.
• Çetin, Z. (2014). Parsiyel larenjektomili hastalarda farklı operasyon tiplerinin yutma fonksiyonlarına ve hayat kalitesine etkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Demir, N. (2008). Nörojenik yutma güçlüklerinde fizyoterapinin etkinliği, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Durmuş, H. (2010). Klinik ve genetik olarak özgün bir miyopati: Okülofaringodistal miyopati (47 Türk hastanın değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Elekberova, V. (2015). Nörolojik hasarlı çocuklarda gastrostomi ve antireflü cerrahinin yeri: retrospektif değerlendirme, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir. Ege Üniversitesi.
• Erdem, N. (2013). Amyotrofik lateral skleroz hastalarında solunum ve yutma fonksiyon bozukluklarının ilişkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Akdeniz Üniversitesi.
• Etges, C.L., Scheeren, B., Gomes, E. & Barbosa, L.R. (2014). Screening tools for dysphagia: a systematic review. CODAS, 26 (5), 343-349.
• Groher, M.E. & Puntil-Sheltman J. (2016). Dysphagia Unplugged. M. E. Groher, M. A. Crary (Ed.), Dysphagia: Management in Adults and Children (2. Baskı) (s. 1-20). Elsevier Inc.
• Güngör, V. (2012). Disfajili pediatrik hastalarda videofloroskopik yutma değerlendirme çalışması ve fiberoptikendoskopik yutma değerlendirme çalışmasının bulgularının karşılaştırılması, Tıpta Uzmanlık Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Gülyurt, M. (1979). Nötr oklüzyonlu ve klas ıı divizyon ı maloklüzyonlu çocuklarda masseter ve orbicularis oris kaslarının istirahat, çiğneme ve yutma anındaki aktivitelerinin EMG ile tetkiki, diş ve iskeletsel yapı ile ilgisi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Güven, S. (2005). Total larinjektomi sonrası yutma fonksiyonlarının sintigrafik yöntemle değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, Sağlık Bakanlığı Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi.
• Hoşver, E. (2010). Özofagus yanığına bağlı darlığın önlenmesinde kitozanın etkinliğinin epidermal büyüme faktörü (EGF) ile karşılaştırılması, Tıpta Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi.
• Kaymaz, N. (2011). Yutma disfonksiyonu şüphesi olan çocuk hastalarda tanısal videofloroskopik değerlendirme sonuçları ve pnömoni ilişkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Ankara Hacettepe Üniversitesi.
• Kılıç, İ. (2016). Spinoserebellar ataksilerde yutma işlevinin elektrofizyolojik olarak değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Kıran-Gerçek, E. (2004). Serebral palsili çocuklarda çiğneme becerisinin geliştirilmesinde oral motor terapinin etkililiği, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Koç, G. (2011). Disfajisi olan hastalarda yüksek çözünürlüklü manometri'nin tanısal etkinliği. Tıpta Uzmanlık Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Kublay, S. (2007). Nörogelişimsel bozukluğu olan çocuklarda oral motor terapi sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kurnaz, M. (1998). Yutma ve devinime ilişkin potansiyaller, Uzmanlık Tezi, Akdeniz Üniversitesi.
• Kürtül, M. (2018). Serebral palsili hastalarda hospitalizasyon gerektiren solunum yolu problemleri, nedenler ve çözümler, Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Logemann, J. (1998). Evaluation And Treatment Of Swallowing Disorders. (2. Baskı). ABD: Pro-Ed.
• Macit, R. (2018). Parkinson hastalarında yutma kaygısının anksiyeteve depresyonla olan ilişkisi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Necati, Y.E. (2011). Duchenne Musküler Distrofi'li çocuklarda oromotor fonksiyonların değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Özkurt, S. (2015). Erken evre glottik larinks kanserli hastalarda yoğunluk ayarlı radyoterapi ile yutma işlevinde yer alan kasların korunması, Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Pehlivan, M. (1998). Sıvı sıcaklığının yutma üzerine etkileri, Dokora Tezi, İzmir: Ege Üiversitesi-Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Polat, B. (2014). Globus farengeus şikayeti ile başvuran hastalarda kullanılan tanı yöntemlerinin etkinlik değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA).
• Serel, S. (2011). Baş boyun kanserli hastalarda radyoterapinin yutma fonksiyonuna etkisinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Topbaş, S. (2004). Nörojenik Yutkunma Bozuklukları. H. Oğuz, E. Dursun, & N. Dursun (Ed.). Tıbbi Rehabilitasyon içinde. (2. Baskı). İstanbul: Nobel Kitabevi.
• Ugış, A. (2011). Disfajili hastalarda eozinofilik özofajit görülme sıklığı, Tıpta Uzmanlık Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Yılmaz, Y. Ş. (2011). Zihinsel engelli çocuklarda salya kontrolünün sağlanmasında oral-motor terapinin etkililiği, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi.
• Seikel, J. A., King, D. W. & Drumright, D. G. (2009). Anatomy & physiology for speech, language, and hearing (4. Baskı). Clifton Park: Cengage Learning.
• Sertpolat, Y. A. (2013). Parkinson hastalığında gastrointestinal sistem disfonksiyonu, Tıpta Uzmanlık Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Savcı, C. (2016). İnmeli hastalarda yutma izlemi ve eğitiminin yutma güçlüğüne ilişkin komplikasyonlara etkisi, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Şansal, E. (2015). Yutma sorunu olan hastalarda ses analizlerinin değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Şahnalı, V. (2017). Mekanik kökenli yutma güçlüğü olan hastalarda yutma bozukluklarının yaşam kalitesine etkilerinin değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Şipal, M. (2014). Serebral palsili çocuklarda salya kontrolünün ve (hiper) salivasyonun incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Tekin, E. (2016). İnmeli hastalarda yutma disfonksiyonunda elektrik stimülasyonunun etkinliği, Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul: GATA.
• Toksal, A. (2018). Serebral palsili çocuklarda üst ekstremite fonksiyonları ile oral motor fonksiyonlar arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi
• Türkkan, G. (2016). Radyoterapi uygulanan baş boyun kanserli hastalarda yutma fonksiyonunun klinik ve dozimetrik parametrelerle değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, Trakya Üniversitesi.
• Roden, D. F. & Altman, K. W. (2013). Causes of dysphagia among different age groups: a systematic review of the literatüre. Otolaryngologic Clinics of North America, 46(6), 965-987.
• Takizawa, C., Gemmell, E., Kentworthy, J. & Speyer, R. (2016). A Systematic Review of the Prevalence of Oropharyngeal Dysphagia in Stroke, Parkinson’s Disease, Alzheimer’s Disease, Head Injury, and Pneumonia. Dysphagia, DOI 10.1007/s00455-016-9695-9.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Yılmaz, A. (2018). Serebral palsili hastalarda ve sağlıklı bireylerde yutmanın oral fazının ultrason ile karşılaştırmalı değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Zadeh, N. (2015). Sjögren sendromlu olgularda yutma ve tat duyusunun elektrofizyolojik olarak değerlendirilmesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, İzmir: Katip Çelebi Üniversitesi.