Sine’nin Performansının Peşinde: Rüya Ve Rüyet

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 174 - 197, 30.11.2019

Harun M. Töle

https://doi.org/10.33464/dorduncukuvvet.628411

Öz

Sinema ve edebiyat alanında yapıtlar üreten Derviş Zaim’in sanatsal üretiminin şimdilik son duraklarını Rüya (Dream, 2016) filmi ve Rüyet (2019) isimli roman oluşturmaktadır. Metinlerarası ilişkiye önem veren Derviş Zaim’in yapıtlarında, Doğu ve Batı’ya ait sanat türlerinin ve sanatçı karakterlerin sıklıkla kullanıldığını görmek mümkündür. Bu durum Rüya ve Rüyet’te de devam ederek kendisini göstermektedir. Kendi içlerinde birçok referanslar ve göndermelere sahip olan Rüya ve Rüyet, birbirleriyle bağlantılı olmaları nedeniyle kendi aralarında da konuşan bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada Rüya ve Rüyet’te mimar olmasının yanı sıra performans sanatıyla da ilgilenen başkarakter Sine’nin gerçekleştirmek istediği performansın peşinden giderek, film ve romanda performans sanatının ele alınışı ile Sine’nin kendini anlama, kendini arayış ve değişim sürecinin sanatsal üretimiyle olan ilişkisi incelenmiştir. Literatür taramasıyla birlikte, film ve romanda performans sanatıyla ilgili olan kısımların incelendiği çalışmada Sine’nin geçirmiş olduğu değişim süreciyle birlikte sanatsal projesinde görülen değişimin paralellikler gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rüya, Rüyet, Derviş Zaim, Performans Sanatı

In the Pursuit of Sine's Performance: Rüya and Rüyet

Öz

The film, Rüya (Dream, 2016) and his book, Rüyet (2019) form the latest examples of the Derviş Zaim’s artistic production who produces works in the field of cinema and literature. Putting emphasis on the intertextual relation in his works, it can be observed that Derviş Zaim frequently uses art genres and characters belonging to East and West revealing itself in Rüya and Rüyet. These two have a lot of references to each other, thus, they have structure spoking among themselves due to their connection.

 

This study examines the relation between the handling of performance art in film and novel and the artistic production of changing process of Sine’s self-understanding and pursuit by chasing the performance of which the main character, Sine, who is interested in performance art though being architecture both in Rüya and Rüyet, wants to realize. Besides the literature research, parts related to the performance art in film and novel were analyzed and it is concluded that Sine’s changing process and alteration in her artistic project were happened in the same vein.

Anahtar Kelimeler

Rüya, Rüyet, Derviş Zaim, Performance Art

Kaynakça

• Akçora, E. ve Yılmaz, M. (2015). Ortak Üslup Öğeleri Ekseninde Derviş Zaim Filmlerinin Karşılaştırmalı Analizi. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(13), 122-136, Erişim Tarihi: 07.09.2019, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273485
• Antmen, A. (2010). Sanatçılar, Yazılar ve Açıklamalarla 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Arapoğlu, F. (2011). Amemus’dan Sonra... Performans Sanatı. Genç Sanat, 190, 28-35.
• Atakan, N. (2008). Sanatta Alternatif Arayışlar. İzmir: Karakalem Kitabevi Basım Yayın.
• Aydemir, Ş. (2015). Hep Genç Kalan Ares!. Milliyet Kitap. Erişim Tarihi: 07.09.2019, http://www.milliyetsanat.com/kitap/kitap-tanitimlari/hep-genc-kalan-ares-/585
• Bayazıt, N. (1997). Performans. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: Yem Yayınları, C. 3, 1443-1444.
• Birincioğlu, Y. D. (2019). Derviş Zaim Sinemasını Tersten Okumak: Üç Perde Yapısına Sızan Metasinema. İlef Dergisi, 6(1), 61-93, Erişim Tarihi: 07.09.2019, http://ilefdergisi.org
• Bishop, C. (2016). İhale Edilmiş Performans I. Sahiciliği Taşeronlaştırmak. E-Skop. Erişim tarihi: 12.09.2019, https://www.e-skop.com/skopbulten/sanat-ve-emek-ihale-edilmis-performans-i-sahiciligi-taseronlastirmak/2778
• Bozkurt, Muammer (2005). Video Sanatı, Enstalasyon, Film, Performans. İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Carlson, M. (2013). Performans Eleştirel Bir Giriş. (Çev. Güçbilmez, B.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları (Eserin orjinali 1996 ve 2004’de yayımlandı).
• Clark, T. (2004). Sanat ve Propaganda Kitle Kültürü Çağında Politik İmge. (Çev. Hoşsucu, E.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Eserin orjinali 1997’de yayımlandı).
• Çavdar, A. (2019). Derviş Zaim: Mit, Ritüel ve Semboller Olmadan Derinleşemezsiniz. Gazete Duvar Kitap. Erişim tarihi: 14.09.2019, https://cdn3.andyayincilik.com/dergi/kitap_dergi_2019-60.pdf
• Demir, Y. (2019). Rüyet: Anlatının ‘Sine’si. Gazete Duvar Kitap. Erişim Tarihi: 07.09.2019, https://cdn3.andyayincilik.com/dergi/kitap_dergi_2019-60.pdf
• Demirkol, C. V. (2008). Batı Sanatında Modernizm ve Postmodernizm. İstanbul: Evrensel.
• Deniz, T. (2011). Derviş Zaim: “Yapmaya Çalıştığım Sinemada Değer Üretme Çabası Var”., Ayşe Pay (Haz.), Yönetmen Sineması Derviş Zaim içinde (89-108) (İkinci baskı). İstanbul: Küre Yayınları.
• Fischer-Lichte, E. (2016). Performatif Estetik. (Çev. Acil, T.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Eserin orjinali 2004’de yayımlandı).Germaner, S. (1996). 1960 Sonrasında Sanat Akımlar, Eğilimler, Gruplar, Sanatçılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Güner, D. (2012). Performans ve Edimsellik Olarak Mimarlık. Ege Mimarlık, 2 (81), 24-29. Erişim tarihi: 09.09.2019, http://egemimarlik.org/81/04_dosya02-5.pdf
• Kırel, S. (2010). Derviş Zaim’ler: Senaryo Yazarı Derviş Zaim ve Yönetmen Derviş Zaim., Aslıhan Doğan Topçu (Ed.), Derviş Zaim Sineması: Toplumsalın Eleştirisinden Geleneğin Estetiğine Yolculuk içinde (94-133). Ankara: De Ki Yayınları.
• Kırel, S. ve Duyal, A. Ç. (2011). Derviş Zaim. Adana: Altın Koza Yayınları.
• Kirazcı, A. (2010). Bir Nezaket Ekici Sergisi Bağlamında Performans Sanatına Genel Bakış. Sanat Tasarım Dergisi, 15-22. Erişim tarihi: 12.09.2019, http://dspace.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/1801/1756-3168-1-SM.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Martinez, E. H. V. ve Demiral, A. (2014). 20. ve 21. YY.da Sanatta Malzeme Olarak Beden; Performans Sanatı. Anadolu Üniversitesi Sanat ev Tasarım Dergisi, 6 (6), 180-201. Erişim tarihi: 12.09.2019, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/192486Nalbantoğlu, F. (2012). Performans Sanatı, Teknoloji ile İlişkisi ve Sahne Sanatları Eğitimindeki Rolü. ART-E Sanat Dergisi, 5(10), 199-207. Erişim tarihi: 09.09.2019, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/193416
• Özayten, N. (1997). Gösteri Sanatı. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: Yem Yayınları, C. 3, 700-701.
• Özçınar, M. (2018). Türk Sinemasının Felsefi Arka Planı Sinemayı Felsefeyle Düşünmek. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Parlar, D. (2019). “Rüyet”: Kalp Gözü ile Bakmak. Gazete Karınca. Erişim tarihi: 14.09.2019, http://gazetekarinca.com/2019/06/ruyet-kalp-gozu-ile-bakmak-demet-parlar/
• Saydam, B. (2016). Rüya Zihin Açıcı Bir Deneme. Hayal Perdesi. Erişim tarihi: 12.09.2019, https://www.hayalperdesi.net/vizyon-kritik/342-zihin-acici-bir-deneme.aspx
• Schechner, R. (2015). Ritüelin Geleceği Kültür ve Performans Üzerine Yazılar. (Çev. Ertan, Z.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Soley, U. (2014). 60’lar Ruhundan 2000’ler Piyasasına Performans Sanatı. Sanatatak. Erişim Tarihi: 09.09.2019, http://www.sanatatak.com/view/60lar-ruhundan-2000ler-piyasasina-performans-sanati
• Şılar, O. (2013). Vicdan Kullanma Kılavuzu. Psikeart, 25, 64-68.Uçar Kartoğlu, N. (2019). Performans Sanatı. Teorik Bakış, 13, 199-216.Uçkan, Ö. (1996). Silinen Sınırlar, Karışan Diller: İnter-media/Performans Sanatının Dünü, Bugünü, deneyimler... Özgür Üçkan Kişisel İnternet Sitesi. Erişim tarihi: 09.09.2019,http://www.ozguruckan.com/kategori/sanat/22212/silinen-sinirlar-karisan-diller-inter-media-performans-sanatinin-dunu-bugunu-deneyimler
• Whitham, G. ve Pooke, G. (2018). Çağdaş Sanatı Anlamak. (Çev. Göbekçin, T.). İstanbul: Hayalperest Yayınevi (Eserin orjinali 2010’da yayımlandı).
• Yılmaz, A. (2016). Derviş Zaim: “Rüya, Aristocu Estetiğin Temeline Dinamit Koyan Bir Film”. Türk Sineması Araştırmaları. Erişim Tarihi: 08.09.2019, https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/298/dervis-zaim---ruya,-aristocu-estetigin-temeline-dinamit-koyan-bir-film-
• Zaim, D. (2004). Derviş Zaim: “Sanat Tarihi Belirli Tercihlerin Tarihidir.”, Göl, B., Okur, Y., ve Öperli, N. (Editörler). Sinema Söyleşileri Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2003 içinde (37-82). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Zaim, D. (2009). “İlk Filmimden Bu Yana Gelenekten Besleniyorum”. Ali Murat Güven (Röportaj). Yeni Şafak Pazar Eki. Erişim tarihi: 11.09.2019, https://www.yenisafak.com/yenisafakpazar/ilk-filmimden-bu-yana-gelenekten-besleniyorum-186533
• Zaim, D. (2011a). Derviş Zaim: “Yapmaya Çalıştığım Sinemada Değer Üretme Çabası Var”. Pay, A. (Haz.). Yönetmen Sineması Derviş Zaim içinde (89-107). İstanbul: Küre Yayınları.
• Zaim, D. (2011b). Derviş Zaim: “Karagöz Perdesi Bir Sonsuzluk Perdesidir”. Pay, A. (Haz.). Yönetmen Sineması Derviş Zaim içinde (109-122). İstanbul: Küre Yayınları.
• Zaim, D. (2012). Derviş Zaim: Devir Beni Değiştirdi. Serdar Akbıyık (Röportaj). Cinedergi içinde. Erişim tarihi: 07.09.2019, http://www.cinedergi.com/2012/07/04/dervis-zaim-devir-beni-degistirdi/
• Zaim, D. (2014). Yönetmen Görüşü. Derviş Zaim Kişisel İnternet Sitesi. Erişim tarihi: 07.09.2019, https://www.derviszaim.com/2014-balik/
• Zaim, D. (2016a). “Film Aslında Bir Paralel Evrenler Hikayesi Biçiminde İfade Edilebilir”. Merve Genç (Röportaj). XOXO Digital. Erişim tarihi: 07.09.2019, https://xoxodigital.com/post/9965/film-aslinda-bir-paralel-evrenler-hikayesi-biciminde-ifade-edilebilir
• Zaim, D. (2016b). Derviş Zaim: “Mimar Sinan’ı Sinemaya Nasıl Tercüme Edeceğimi Düşündüm”. Barış Saydam (Röportaj). Türk Sineması Araştırmaları. Erişim tarihi: 11.09.2019, https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/289/dervis-zaim---mimar-sinan’i-sinemaya-nasil-tercume-edecegimi-dusundum-
• Zaim, D. (2018). “Türkler Yapı Bozumunun Ustalarıdır”. TRT AKADEMİ, 3(5), 363-372. Erişim tarihi: 11.09.2019, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/424448
• Zaim, D. (2019a). Rüyet Filmlerimle Akraba. Merve Akbaş (Röportaj). Yeni Şafak Pazar Eki. Erişim tarihi: 14.09.2019, https://www.yenisafak.com/hayat/ruyet-filmlerimleakraba-3471507
• Zaim, D. (2019b). Derviş Zaim: Mit, Ritüel ve Semboller Olmadan Derinleşemezsiniz. Adalet Çavdar (Röportaj). Gazete Duvar Kitap. Erişim Tarihi: 14.09.2019, https://cdn3.andyayincilik.com/dergi/kitap_dergi_2019-60.pdf
• Zaim, D. (2019c). Derviş Zaim Rüyet’i Anlatıyor. TRT2 Hayat Sanat, 14.09.2019, https://www.youtube.com/watch?v=sIBfiR0bUt0
• Zaim, D. (2019d). Rüya’dan Sonra Rüyet. Samet Karagöz (Röportaj). Lacivert Dergi. Erişim tarihi: 14.09.2019, http://www.lacivertdergi.com/kultur/2019/05/29/ruyadan-sonra-ruyet
• Zaim, D. (2019e). Yekta Kopan’la Yazar Söyleşileri – Derviş Zaim. HepsiTV, 14.09.2019, https://www.youtube.com/watch?v=uqwiQf8zQEU
• Zaim, D. (2019f). Rüyet. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.