Demokratik Gelişim Perspektifinden Türkiye’de Siyasal Partileşme Kültürü

Yıl 2023, , 121 - 191, 09.11.2023

Begüm Mutlu , Mehmet Can Tokmak

https://doi.org/10.26650/4boyut.2023.1362630

Öz

Bir ülkedeki demokratik ortamın sürdürülmesi için seçim kültürünün oluşturulması ve siyasal partileşmenin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Birbirinden farklı birçok ideolojiye, fikre ve bakış açısına sahip olan siyasal partiler, iktidar olarak toplumu yönetmek ve programlarına uygun olarak çalışmalar yapmayı amaçlamaktadırlar. Bu açıdan demokratikleşme sürecinde siyasi seçimlerde elde edilen sonuçlar büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu tarihten günümüze kadarki 100 yıllık süreçte kurulan siyasal partilerin hangi tarihte açıldığı, kapatıldıysa neden kapatıldığı, ideolojileri ve aktif siyasal partilerin üye sayıları gibi ülkenin siyasal partileşme refleksine ilişkin birçok sorgulama gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda elde edilen veriler, nitel bir araştırma tekniği olarak betimsel analize tabii tutulmuştur. Belirlenen bu 100 yıllık süreç, yaşanılan toplumsal ve siyasal koşullara uygun olarak beş farklı döneme ayrılmıştır. 1923-1945, 1945-1960, 1960-1980, 1980- 2000 ve 2000 sonrası dönem olarak kesitlenen bu süreçte, gerçekleştirilen seçimler ve toplumsal süreçleri detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Demokratik sürece zarar veren darbe dönemleri, bu darbeler öncesinde ve sonrasında yaşanılan siyasal süreç ve üretilen politikalar üzerinde özellikle durulmuştur. Siyasal partilerin ideolojik yaklaşımları incelendiğinde birçok farklı bakış açısına sahip oldukları görülmüştür. Elbette ilk bakışta bu durum halkın geniş bir şekilde temsili açısından büyük öneme sahiptir. İrdelenen 100 yıllık süreçte Türkiye’de 410 farklı siyasal partinin kurulduğu, günümüzde ise 132 siyasal partinin aktif olarak çalışmalar yürüttüğü tespit edilmiştir. İnceleme sonucunda bütüncül bakıldığında, ilk etapta siyasal partilerin ideolojik yaklaşımlarında tespit edilen çeşitlilik siyasal modernleşme açısından temsilde adaleti simgeler görülmüş, ancak bu durum işlevselliği açısından sorgulamaya tabi bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’de siyasal partileşme, seçim, demokrasi, ideoloji, politika

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

Teşekkür

Tez hocamız Sayın Prof. Dr. Emine Yavaşgel'e katkıları, yardımları ve destekleri için teşekkürlerimizi borç biliriz.

The Culture of Forming Political Parties in Turkey from the Perspective of Democratic Development

Öz

In order to maintain a democratic environment in a country, it is necessary to foster an election culture and establish political parties. Political parties, with their diverse ideologies, ideas, and perspectives, aim to govern society as a government and carry out activities in line with their programs. Consequently, the outcomes of political elections hold significant importance in terms of democratization. In this study, many data such as the political parties established in Turkey, the date they were opened, if they were closed, why they were closed, their ideologies and the number of members of active political parties in the 100-year period between 1923, when the Republic of Turkey was founded, and the present day in 2023, were extracted. This century-long period has been categorized into five distinct epochs in accordance with social and political conditions. During these periods – 1923-1945, 1945-1960, 1960 1980, 1980- 2000, and the post-2000 era – elections and social processes have been meticulously scrutinized. Specifically, this study delves into the impact of coup periods on the democratic process and the evolution of political perspectives before and after these coups. When the ideological approaches of political parties are examined, it is determined that they have many different perspectives, and this is of great importance in terms of broad representation of the public. It is evident that 410 different political parties were established in Turkey during this 100-year period, with 132 political parties currently active. The ideological diversity among these political parties is remarkable, highlighting the existence of parties with a wide range of ideologies.

Anahtar Kelimeler

Political party formation in Turkey, election, democracy, ideology, politics

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A. (1995). Milliyetçi Hareket Partisi. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2111-2119). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Ahmad, F. (1995). Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (1-7, ss. 1991-1998). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Ahmad, F., & Ahmad, B. T. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi. Ankara Bilgi Yayınevi. google scholar
• Aydemir, R. (2023). Tek Parti Döneminde Parti Kurma Girişimleri ve Kurulan Siyasi Partiler (19231945). ETÜT Dergisi, (6), 20-39. google scholar
• Aydoğdu, Y. (2015). Seçim Sistemlerinin Siyasal Sonuçları. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 0(6), 41-62. google scholar
• Aygün, Y. (2022). İstanbul, Ankara, Gaziantep: Türkiye’de Son 10 Yılda Meydana Gelen Büyük Terör Saldırıları. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://listelist.com/turkiyede-son-on-yilda-gerceklesen-teror-saldirilari/ google scholar
• BBC. Dokuz soruda Ergenekon davası. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://www.bbc.com/turkce/ ozeldosyalar/2013/02/130217_rengin_ergenekon google scholar
• BBC. Gezi Parkı eylemlerinin 8. yılı: Protestolarda neler yaşandı?. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44304326 google scholar
• BBC. İYİ Parti hakkında bilinmesi gerekenler. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://www.bbc.com/turkce/ haberler-turkiye-41750673 google scholar
• BBC. Seçim sonuçları: 2023 Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinde oy oranları. Erişim Tarihi: 07.09.2023, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-65576557 google scholar
• Belge, M. (1995). Türkiye İşçi Partisi. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 21202131). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Cole, A. (2011). Comparative political parties: Systems and organizations. İçinde J. T. Ishiyama & M. Breuning (Ed.), 21st century political science: A reference handbook (ss. 150-158). London: Sage Publications. google scholar
• Çavdar, T. (1995a). Adalet Partisi. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2089-2101). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çavdar, T. (1995b). Cumhuriyet Halk Partisi (1950-1980). İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2025-2036). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çavdar, T. (1995c). Serbest Fırka. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2052-2059). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çavdar, T. (1995d). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Çavdar, T. (1996). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Çavuşoğlu, H. (2022). 1983 Genel Seçimleri ve Anavatan Partisi. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(1), 77-86. google scholar
• Duverger, M. (1974). Siyasi Partiler (E. Özbudun, Çev.). İstanbul: Bilgi Yayınevi. google scholar
• Ekmen, S. E. & Fırat, M. S. (2017). Seçim Sistemlerinin Hükümetlere Etkisi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 461-474. google scholar
• Emrence, C. (2006). Serbest Cumhuriyet Fırkası 99 Günlük Muhalefet. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Ertem, B. (2012). 12 Mart 1971 Askerî Müdahalesi Sonrası Ara Rejim ve Türkiye Siyasetine Etkileri (1971-1974). OPUS International Journal of Society Researches, 8(14), 655-676. google scholar
• Haberalternatif. 0 Üyeli Partiler, Erişim Tarihi: 08.09.2023. https://haberalternatif.com/0-uyeli-partiler/ google scholar
• Hamsici, M. (2018). 1983 yılında Türkiye: 12 Eylül darbesi sonrası ilk seçim. Erişim Tarihi: 08.09.2023. google scholar
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-43995073 google scholar
• Kahraman, M., & Çalışkan, Z. (2007). Türkiye’de Siyasal Partilerin Hukuksal Statüsü ve Siyasal Partilerin Kapatılması Rejimi. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 5(3), 122-131. google scholar
• Kaynar, M. K. (2007). Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri (1923-2006), (Der. Kaynar, M. K.). Ankara: İmge Kitapevi. google scholar
• Kaynar, M. K. (2015). Türkiye’nin Koalisyonlar Dönemi ve Dördüncü Koalisyon Dönemi Üzerine, Erişim Tarihi: 09.09.2023. https://blog.milliyet.com.tr/-turkiye-nin-koalisyonlar-donemleri-ve--dorduncu-koalisyon-donemi--uzerine-/Blog/?BlogNo=511965 google scholar
• Koçak, C. (2012). İktidar ve Demokratlar—Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (19451950) (C. 2). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Koçak, C. (2016). Tek parti: cumhuriyet ve şefler. İstanbul: Timaş. google scholar
• Kotil, A. (1995). Dünyada ve Türkiye’de Siyasal Partiler. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2005-2009). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Köker, İ. (2018). ABD gizli diplomatik belgelerinde 12 Eylül darbesi: ‘Askeri liderleri iyi tanıyoruz, endişelenmek için neden yok’, Erişim Tarihi: 08.09.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45486144 google scholar
• Köker, L. (2006). Seçim Sistemleri ve Siyasî Çoğulculuk, Anayasa Yargısı, 22(1), 10-21. google scholar
• Köksal, D. (2004). Art and power in Turkey: Culture, aesthetics and nationalism during the single party era. New perspectives on Turkey, 31, 91-119. google scholar
• Metin, B. & Çelik, A. (2021). Türkiye Cumhuriyeti’nde 1991 Genel Seçimleri ve Erdal İnönü’nün Başbakan Yardımcılığı Görevi Sırasındaki Siyasi Faaliyetleri. YAZIT Kültür Bilimleri Dergisi, 1(1), 80-102. google scholar
• Mevzuat. Siyasi Partiler Kanunu. Erişim Tarihi: 08.09.2023. https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2820.pdf google scholar
• Milliyet, AK Parti kapatılmasın’ kararı çıktı. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://www.milliyet.com.tr/ siyaset/ak-parti-kapatilmasin-karari-cikti-972729 google scholar
• Özbudun, E. (1964). M. Duverger’in “Siyasal Partiler’i ve Siyasal Partilerin İncelenmesinde Bazı Metodolojik Problemler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(1), 23-51. google scholar
• Özdemir, E., & Atılgan, G. (2018). Siyasal partiler. İçinde G. Atılgan & A. Aytekin (Ed.), Siyaset bilimi: google scholar
• Kavramlar, ideolojiler, disiplinler (ss. 239-251). İstanbul: Yordam. google scholar
• Özdemir, Y. , Şimşek, U. & Aktaş, E. (2006). Demokrasi Üzerine. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(14), 259-269. google scholar
• Öztoprak, İ. (2023). Terrakiperver Cumhuriyet Fırkası. Erişim Tarihi: 28.08.2023. https:// ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/terakkiperver-cumhuriyet-firkasi/?pdf=3335 google scholar
• Pusula Haber. Vali’den Güven Partisi’ne yapılan kumar baskını için isyan etti. Erişim Tarihi: 08.09.2023. https://www.pusulahaber.com.tr/validen-guven-partisine-yapilan-kumar-baskini-icin-isyan-etti-134529h.htm google scholar
• Sezgin, Ö., & Şaylan, G. (1995). Terrakiperver Cumhuriyet Fırkası. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2043-2051). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Sırıklı, A. & Kılıç, B. (2017). 17-25 Aralık’tan 15 Temmuz’a FETÖ. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// www.aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/17-25-araliktan-15-temmuza-feto-/861258# google scholar
• Sunay, R. (1995). Siyasal Demokrasi ve Anayasamız. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Halil Cin’e Selçuk Üniversitesinde 10. Hizmet Yılı Armağanı Özel Sayı, 253-270. google scholar
• Şahin, H. (2018). Türkiye’nin en karanlık ve kanlı gecesinde yaşananlar. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://www.aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/turkiyenin-en-karanlik-ve-kanli-gecesinde-yasananlar/1530628 google scholar
• Teziç, E. (1976). 100 soruda siyasi partiler: Partilerin hukukî rejimi ve Türkiye’de siyasi partiler. İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Tamer, M. (2017). 367 krizi, kaset istifaları, çözüm süreci; 2007’den bu yana Türkiye’nin referandumları, seçimleri... Erişim Tarihi: 07.09.2023. https://t24.çom.tr/haber/367-krizi-kaset-istifalari-çozum-sureçi-2007den-bu-yana-turkiyenin-referandumlari-seçimleri,399159 google scholar
• Timur, T. (1991). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Toprak, B. (1995). Milli Selamet Partisi. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 21042110). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Tunçer, E. (2007). 22 Temmuz 2007 Seçimleri: Genel Bir Değerlendirme. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 1(1), 135-146. google scholar
• Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Ankara: Yurt Yayınları. google scholar
• Tunçay, M. (1995a). Adalet Partisi. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, s. 2096). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Tunçay, M. (1995b). Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1950). İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 8, ss. 2019-2024). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Tunçay, M. (1995ç). Siyasal Gelişmenin Evreleri. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (C. 7, ss. 1967-1990). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (2021). Cumhuriyet Döneminde Kurulan Ve Kapanan Siyasi Partiler, Erişim Tarihi: 28.08.2023. http://www.tesav.org.tr/wp-çontent/ uploads/2021/06/1923tengunumuzekadarkurulanvekapanansiyasipartiler17062021.pdf google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 1987 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 08.09.2023. https:// turkiyeraporu.çom/arastirma/haritalarla-seçimler-turkiyede-1987-seçimleri-12695/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 1991 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 09.09.2023. https:// turkiyeraporu.çom/arastirma/12799-12799/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 1995 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 09.09.2023. https:// turkiyeraporu.çom/arastirma/haritalarla-seçimler-turkiyede-1995-genel-seçimleri-12873/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 1999 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 09.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-1999-genel-secimleri-13027/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 2002 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 06.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-2002-genel-secimleri-13196/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 2007 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 06.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-2007-genel-secimleri-13411/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 2011 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-2011-genel-secimleri-13667/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 2015 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-2015-genel-secimleri-13970/ google scholar
• Türkiye Raporu. Haritalarla Seçimler: 2018 Genel Seçimleri. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// turkiyeraporu.com/arastirma/haritalarla-secimler-2018-genel-secimleri-14387/ google scholar
• Uyar, H. (2012). Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi. Boyut. google scholar
• Uyar, H. (2023). Cumhuriyet Halk Fırkası (1923-1938). Erişim Tarihi: 28.08.2023. https:// ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cumhuriyet-halk-firkasi-1923-1938/?pdf=3714 google scholar
• Uzun, H. (2010). Tek parti döneminde yapılan Cumhuriyet Halk Partisi kongreleri temelinde değişmez genel başkanlık, kemalizm ve milli şef kavramları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 233-271. google scholar
• Ünal, S. (2015). Türkiye’de 1923-1960 Yılları Arasında Kapatılan Siyasi Partiler. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 100-156. google scholar
• Yavaşgel, E. (2004). Temsilde Adalet ve Siyasal İstikrar Açısından Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum. İstanbul: Nobel Yayınları. google scholar
• Yeni Akit. Tarihte bugün: 16 Ekim 1981 12 Eylül Darbecileri Tarafından Siyasi Partilerin Feshedilmesi. Erişim Tarihi: 08.09.2023. https://www.yeniakit.com.tr/haber/tarihte-bugun-16-ekim-1981-12-eylul-darbecileri-tarafindan-siyasi-partilerin-feshedilmesi-1585365.html google scholar
• Yeni Şafak. Cumhurbaşkanlığı sistemi: 2017 anayasa referandumu. Erişim Tarihi: 07.09.2023. https:// www.yenisafak.com/secim-referandum-2017 google scholar
• YSK. Milletvekili Genel Seçim Arşivi. Erişim Tarihi: 06.09.2023. https://www.ysk.gov.tr/tr/milletvekili-genel-secim-arsivi/2644 google scholar
• Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (Y. Gönen, Çev.). İletişim Yayınları. google scholar