Twitter’da Ekonomi Hakkında Paylaşılan Sahte İçerikler Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Sayı: 24, 65 - 91, 21.05.2024

Mehmet Sinan Tam , Serap Bereketoğlu , Nazan Şanlı

https://doi.org/10.26650/4boyut.2024.1417862

Öz

Son yıllarda hemen her konuda olduğu gibi ekonomi alanında sahte içerikler üretilebilmektedir. Bu üretimin ana odağında milyonlarca kullanıcısı bulunan X/ Twitter da aracılık edebilmektedir. Bu araştırmada, Türkiye özelinde ekonomi hakkında X’de dezenformasyon ve misenformasyon içerikli paylaşımların ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda 1-31 Ocak 2023 tarihleri arasında ekonomi gündemindeki anahtar kelimelerden hareketle (dolar, borsa, altın vb) MAXQDA programı üzerinden X’den veri toplanmıştır. 197.106 tweetin paylaşıldığı bu konuda söz konusu paylaşımlar içerik analizi yöntemiyle aynı programda kodlanmış ve analizleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda; kullanıcıların yanlış bilginin yayılımında kullanılan bir yöntem olan parodi içeriklerle daha çok dezenformasyona yönelik paylaşımlar yaptığı tespit edilmiştir. Burada kullanıcıların mizah ve alaya alma amacıyla ekonomi hakkında paylaşımlar yaptıkları fakat bu içeriklerin kullanıcıları yönlendirici bir role sahip olacak şekilde sahte paylaşımlarla desteklendiği saptanmıştır. Ekonomi ile ilgili sahte içeriklerin paylaşıldığı X’de; ekonomi ile ilgili terimler (dolar, borsa altın vb.), ülke ekonomisinde öne çıkan gündemler (EYT), politikacılar (Cumhurbaşkanı, Ekonomi ve Maliye Bakanı), akademisyenler ve uzmanların (Prof. Dr. Özgür Demirtaş, İslam Memiş) sıklıkla referans alındığı belirlenmiştir. Çalışmanın sonucunda; dezenformatik içeriklerle karşılaşan sosyal medya kullanıcılarının bu içerikleri teyit edebilecekleri merkezlerin ön plana çıkartılması ve konu hakkında bu tarz içerikleri paylaşanların yasal yollarla engellenmesi noktasında önlemler alınması gerektiği ileri sürülmüştür. Öte yandan sadece mecra bağlamında denetimlerin yapılmasıyla konunun nihai çözüme kavuşmayacağı, burada bireylerin finansal okuryazarlık seviyesinin de artırılması yönelik çalışmaların yapılması, önerisinde de bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dezenformasyon, Ekonomi, X/Twitter, Sahte Haber, Türkiye

Destekleyen Kurum

TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU (TÜBİTAK)

Proje Numarası

1919B012202841

Teşekkür

Çalışmaya verdikleri destekten dolayı TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

Research on Fake Content Shared on Twitter About the Economy

Öz

In recent years, fake content has been produced in the field of economics, as in almost every subject. As the main focus of this production, X, previously known as Twitter, has millions of users and can also mediate the problem. This research specifically aims to reveal posts containing disinformation and misinformation about the economy in Türkiye. In this context, the study has collected relevant data involving 197,106 share tweets before coding these shares and analyzing them in the MAXQDA program, using the content analysis method. As a result of the analysis, the study has determined that users mostly share disinformation using parody content, which is one method used to spread false information. Users were also discovered to share postings on the economy for the aim of amusement and scorn, but these contents were supported by bogus posts in such a way that they served as a guide for users. X is where fake content about the economy is shared and has been determined to frequently reference terms related to the economy (e.g., dollar, stock market, gold), prominent agendas in the Türkiye’s economy (e.g., retirement age victims), politicians (e.g., President, Minister of Economy and Finance), academicians, and experts (e.g., Prof. Dr. Özgür Demirtaş, İslam Memiş). As a result, the study suggests that measures should be taken to highlight the centers where social media users who encounter content containing disinformation can verify these contents and to legally block users who share such content on the subject. Meanwhile, the study also suggests that issue will not be resolved simply by conducting audits in the context of the media and that studies should be carried out to increase individuals’ financial literacy levels.

Anahtar Kelimeler

disinformation, economy, Twitter, fake news, Türkiye

Proje Numarası

1919B012202841

Kaynakça

• Açıkalın, Ş. N., & Canbey, M. (2022). Post-Truth bağlamında sosyal medya. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (52), 1-11. google scholar
• Agbedo, C. U., & Krisagbedo, E. C. (2014). Lying honestly for government: Linguistic manipulation as disinformation strategy in Nigeria. Innovare Journal of Social Sciences, 2(4), 16-27. google scholar
• Akyüz, S. S. (2020). Yanlış bilgi salgını: COVID-19 salgını döneminde Türkiye’de dolaşıma giren sahte haberler. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (34), 422-444. google scholar
• Arkan, Z. N. (2022). “Post-Truth” kavramı üzerine Türkçe karşılık denemesi. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 3(2), 2717-9737. google scholar
• Arslan, Ş. (2022). Sosyal medya ve dezenformasyon tehdidinde gazetecilik. Aksaray İletişim Dergisi, 2(4), 107-134. https://doi.org/10.47771/aid.1102392 google scholar
• Avşar, Z. (2022). İnternete erişim hakkı ve devletlerin yükümlülükleri. İletişim ve Diplomasi, (9), 147161. https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1197706 google scholar
• Aydınbaş, Y. E. (2022). Ekonomik dezenformasyon ve demokratik ekonomi. Mayıs 5, 2023 tarihinde https://islamiktisadi.net/2022/09/30/demokratik-iktisat/ adresinden edinilmiştir. google scholar
• Babacan, K., & Tam M. S. (2022). The information warfare role of social media: Fake news in the Russia - Ukraine war. Erciyes İletişim Dergisi, (3), 75-92. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1137903 google scholar
• Bağcı, E., & Kaymakçı, T. (2021). Stratejik yönetim uygulamalarının çalışan memnuniyeti üzerinden örgüt performansına etkileri: İstanbul’da lise ve ortaokul eğitimi veren özel kurumlar üzerine bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(4), 2335-2354. google scholar
• Bahar, A. (2020). Polislik perspektifinden dijital misenformasyon ve dezenformasyon: Covid-19 örnek olayı bağlamında bir analiz. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(30), 2760-2794. https://doi.org/10.26466/opus.783266 google scholar
• Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2022, 18 Ekim). Resmî Gazete (Sayı: 31987). Retrieved Mayıs 31, 2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2022/10/20221018-1.htm adresinden edinilmiştir. google scholar
• Bârgâoanu, A., & Radu L. (2018). Fake news or disinformation 2.0? Some insights into Romanians’ digital behaviour. Romanian Journal of European Affairs, 18(24), 24- 38. google scholar
• Büyükafşar, M. (2022). Sağlık mezenformasyonu: Çevrimiçi kanallardan yayılan yanlış bilgi salgını. Öneri Dergisi, 17(57), 73-101. google scholar
• Cengiz, M. F., & Patan, İ. (2021). Haberde gerçeklik: Sosyal medyada gerçeklik algısı üzerine bir analiz. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 235-259. google scholar
• Çakmak, F. (2019). Medyada dezenformasyon sorunsalı ve manipülasyonun gücü: İdeoloji ve söylem açısından seçim haberlerinin iletişimdeki rolü. Selçuk İletişim Dergisi, 12(2), 1127-1154. https://doi. org/10.18094/josc.596861 google scholar
• Çalışır, G., & Aksoy, F., (2018). Sahte haberler hakkında izleyici perspektifi: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma, Çukurova I. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi, 13-16 Aralık, İKSAD Yayınevi, Adana, 290-301. google scholar
• Çavuş, S., & Ede, N. (2021). Tık odaklı habercilik: Türk internet haber medyası üzerine bir içerik analizi. Selçuk İletişim Dergisi, 14(1), 23-54. https://doi.org/10.18094/JOSC.811590 google scholar
• Çaycı, A. E., Çaycı, B., & Eken, G. (2021). Gündemi twitlemek: Twitter‘da enformasyon güvenilirliği üzerine bir araştırma. İNİF E- Dergi, 6(2), 124-140. google scholar
• Çelikel, E. (2023). Sosyal medya ve yönlendirici iletişim: Manipülasyon ve dezenformasyon bağlamında Instagram’da mülteciler ve göçmenlerle ilgili paylaşımların analizi [Yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Çerçi, Ü. Ö., Canöz, N., & Canöz, K. (2020). Covid-19 krizi döneminde bilgilenme aracı olarak sosyal medya kullanımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (44), 184-198. google scholar
• Dezenformasyonla Mücadele Merkezi (2020, 27-28 Mart). Ev kiralarına il il limit getiriliyor İddiası. T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. Mart 15, 2023 tarihinde https://www.iletisim.gov.tr/images/ uploads/dosyalar/27-28-mart-bulten.pdf adresinden edinilmiştir. google scholar
• Dezenformasyonla Mücadele Merkezi (2020, 6-7 Nisan). “Türkiye Varlık Fonu’nun yüzde 40’ı Katar’a satıldı” iddiası. T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. Nisan 24, 2023 tarihinde https://www. iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/6-7-Nisan-Bulten.pdf adresinden edinilmiştir. google scholar
• Eren, B. (2015). Twitter ve siyasal iletişim. S. Ersöz Karakulakoğlu ve Ö. Uğurlu (Ed.), İletişim çalışmalarında dijital yaklaşımlar: TWİTTER (s. 17-32) içinde. Ankara: Heretik Basın Yayın. google scholar
• Ertem, Y. E. (2019). Sosyal medyada dezenformasyon. [Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Erpehlivan, A. H. (2022), Cumhurbaşkanı İletişim Başkanı Altun dün nasıl ki medya vesayeti bertaraf edilmişse bugün de bertaraf edilecektir. Şubat 25, 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/gundem/ cumhurbaskanligi-iletisim-baskani-altun-dun-nasil-ki-medya-vesayeti-bertaraf-edilmisse-bugun-de-bertaraf-edilecektir/2496635 adresinden edinilmiştir. google scholar
• Evren Berk, M., Hasdemir, A. (2023). Dezenformasyon’un dönüşümü: Sahte içerikler. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 9(2), 33- 48. google scholar
• Gazel, S. (2021). Twitter bazlı belirsizlik endeksi Kripto Paraların volatilitesini etkiler mi?. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, (6), 207-224. google scholar
• Güven, A. (2020). Hakikatin yitimi olarak Post-Truth: Bir kavramsallaştırma denemesi. İnsan & İnsan Dergisi, 7(23), 20-36. google scholar
• Vanwynsberghe, H., Boudry, E., & Verdegem, P. (2012). The development of a conceptual framework of social media literacy. Etmaal van de Communicatiewetenschappen, Proceedings. Etmaa van de communicatiewetenschappen 2012. google scholar
• İnce, M. (2018). İnternet haberciliğinde çok tıklanma beklentisi ve tuzak başlıklar. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 298-313. google scholar
• İşleyen, A. (2021). Türkiye’de ekonomi temalı yayın yapan televizyon kanallarının Borsa İstanbul’da işlem gören şirket hisselerinin gündemini belirlemesine yönelik bir inceleme. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (6), 57-80. google scholar
• Kara, İ. E., & Kuğu, T. D. (2015). Determining advanced and basic financial literacy relations and overconfidence, and informative social media association of university students in Turkey. Educational Sciences; Theory & Practice, 16(6), 1865-1891. google scholar
• Keskinkaya, E. (2021). Gerçekliğin yeniden inşasında sosyal medya ve hakikat ötesi düşüncenin simbiyotik ilişkisi. Yeni Medya Dergisi, (11), 1-17. google scholar
• Kiraz, E. (2020). Sosyal medyada sahte haberin yayılmasında kullanıcı faktörü. İNİF E- Dergi, 5(1), 9-24. google scholar
• Küçükvardar, M. (2023). Tık odaklı habercilik çerçevesinde ekonomi haberlerinin incelenmesi. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 42, 145-168. https://doi.org/10.17829/turcom.1194831 google scholar
• Kürkçü, D. (2017). Haber tweetleri üzerinden kullanıcı etkileşiminin analizi. Erciyes İletişim Dergisi, 5(1), 314-324. google scholar
• Lazer, D. M. J., Baum, M., Benkler, Y., Berinsky, A. J., Greenhill, K. M., & Menczer, F. (2018). The Science of Fake News. Science, 359(6380), 1094-1096. google scholar
• Narmanlıoğlu, H. (2016). İnternet haber sitelerinde eşik bekçiliği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 153-168. google scholar
• Newman, N. (2022). Devalüasyonun enflasyonu 20 yılın en yüksek seviyesine getirmesiyle, Türk medyası önemli ticari baskılarla karşı karşıya. Halihazırda zor siyasi koşullar altında çalışan bağımsız gazeteciler de mali güvenlikleri konusunda giderek daha fazla endişe duyuyor. Reuters Institute. (Haziran 10, 2023). https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/turkey adresinden edinilmiştir. google scholar
• Nuran, M. B. (2015). Geleneksel medya ve yeni medya Gezi Parkı gösterileri bağlamında incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Onayemi, A. (2010). Medyanın gündem belirleme gücü ve Mart 2009 yerel seçimleri; Trabzon Merkez örneklemi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Onursoy, S., Turan, E.M., Yeşilyurt, S., & Astam, S.K., (2020). Yalan habere karşı tutum ve davranışlar: Üç üniversite örneğinde durum araştırması. Türk Kütüphaneciliği, 34(3), 485-508. https://doi. org/10.24146/tk.75901 google scholar
• Oymak, H. (2022). Kamuoyunda Dezenformasyon Yasası olarak bilinen, 7418 Sayılı “Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un getirdikleri. Yeni Medya Dergisi, (13), 504-515. google scholar
• Öztürk, E. (2022). “Dezenformasyon Yasası” ekseninde internet paylaşımlarının etki ve sınırları. Yeni Medya Dergisi, (13), 501-503. google scholar
• Özyal, B. (2016). Tık odaklı habercilik: Tık odaklı haberciliğin Türk dijital gazetelerindeki kullanım biçimleri. Global Media Journal TR Edition, 6(12), 273-301. google scholar
• Posetti, J., & Matthews, A. (2018). A short guide to the history of ‘fake news’ and disinformation. International Center For Journalists, 7(2018), 1-19. google scholar
• Sarıtaş, İ. ve Koçak, U. (2024). Sinemanın ideolojik yüzü: Hollywood filmi Wag the Dog üzerinden medya manipülasyonu ve dezenformasyon gerçeği. TRT Akademi, 9(20), 298-315. google scholar
• Sayımer, İ. (2014). Yeni medya ortamlarında ağlar oluşturan toplumsal hareket deneyimleri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi, (2), 97-112. google scholar
• Saygın, A. U. (2024). Gazetecilik etik ilkeleri çerçevesinde deprem dönemlerinde uygulanması gereken doğru gazetecilik pratikleri. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1), 455-484. google scholar
• Shu, K., Sliva, A., Wang, S., Tang, J., & Liu, H. (2017). Fake news detection on social media: A data mining perspective. ACM SIGKDD Explorations Newsletter, 19(1), 22-36. google scholar
• Şahin, M., & Görgülü Aydoğdu, A. (2020). Twitter gazeteciliği ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Etkileşim Dergisi, (6), 10-35. google scholar
• Şirzad, N. (2022). Kovid-19 sürecinde aşı kararsızlığı: Aşı karşıtı tweetlere ilişkin bir analiz. TRT Akademi, 7(14), 58-81. google scholar
• Taş, O. ve Taş, T. (2018). Post-hakikat çağında sosyal medyada yalan haber ve Suriyeleri mülteciler sorunu. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (29), 183-207. google scholar
• TDK. (2023). Dezenformasyon. Mart 25, 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir. google scholar
• Tekeş, A. F. (2023). Videonun Gazze sınırını geçen paraşütçüleri gösterdiği iddiası. Ekim 9, 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/teyithatti/aktuel/videonun-gazze-sinirini-gecen-parasutculeri-gosterdigi-iddiasi-/1816666 adresinden edinilmiştir. google scholar
• Tonga, H. (2023). Post-truth çağda yalan haberler: 2021 yılı orman yangınları haberleri üzerine inceleme. Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları Dergisi, (6), 200-216. google scholar
• Toraman, E. (2019). Bir kamusal alan olarak sosyal medyanın haber etiği bağlamında incelenmesi. Yeni Medya Elektronik Dergi, 3(3), 192-199. google scholar
• Tunçer, S., & Tam, M. S. (2022). The COVID-19 İnfodemic: Misinformation about health on social media in İstanbul. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (40), 340-358. google scholar
• Turan, C. (2015). Açıklığın yanılsaması: Dezenformasyon çağımızın kitle imha silahı mı?, 17. Akademik Bilişim Konferansı, 4-6 Şubat, Eskişehir, 109-115. google scholar
• Uzunoğlu, S., & Karaca, H.S. (2022). Türkiye’de ekonomi gazeteciliği: Mevcut manzara ve problemlere genel bakış. Temmuz 1, 2023 tarihinde https://www.newslabturkey.org/wp-content/uploads/2022/09/ RH-16.pdf adresinden edinilmiştir. google scholar
• Uzunyol, Z. İ. (2020). Gazetecilik mesleğinde sosyal medya kullanım kurallarının analizi: Anadolu Ajansı örneği. Atatürk Üniversitesi İletişim Dergisi, (20), 103-119. google scholar
• Yıldırım, A., & Balkaroğlu, D. (2023). Türkiye’de dijital okuryazarlık: Ekonomik, güvenlik ve dezenformatif hususlara ilişkin perspektifler. Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi, Temmuz 27, 2023 tarihinde https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2023/03/Dijital-Okur-Yazarlik.-TR.pdf adresinden edinilmiştir. google scholar