Bellek ve Habitus Kavramları Bağlamında Mekânın Yaşam Biçimine Etkisi: Fikirtepe Örneği

Yıl 2025, Sayı: 26, 87 - 106, 23.05.2025

Dilan Kam , Özgür Kütükcü

https://doi.org/10.26650/4boyut.2025.1547794

Öz

Mekân, belleğin oluşturulmasında, sürdürülmesinde ve şekillenmesinde rol oynayan en önemli alandır. Mekân ve bellek arasındaki ilişkiden hareketle mekân dönüştükçe bellek de değişime uğrar. Özellikle riskli binaların yıkılıp yeniden yapılması şeklinde tanımlanan kentsel dönüşüm sürecinde fiziksel mekân değiştikçe orada yaşayanların mekân ile kurduğu ilişki biçimi ve mekân ile kurulan aidiyet de dönüşmeye başlar. İstanbul Kadıköy’deki Fikirtepe Mahallesi de bu bağlamda kentsel dönüşüm çalışmalarının en yoğun yaşandığı bölgelerden biridir. Fikirtepe’deki kentsel dönüşüm süreci mahallenin fiziki yapısında büyük değişikliklere yol açmıştır. Kentsel dönüşüm sürecinin sonrasında mahalledeki yaşam biçimi ve mahallenin sosyokültürel yapısı önemli oranda değişmiştir. Bu mekânsal dönüşüm süreç başlamadan önce mahallede yaşayanların yaşam biçimi üzerinde de etkili olmuş, mekân ve kimlik bağlamında birtakım uyumsuzluklar oluşmuştur. Mekânın oluşturduğu kültürel bellek de bu ölçüde şekillenmiştir. Bu çalışmada mekânın yaşam biçimine etkisi kentsel dönüşüm süreci başlamadan önce Fikirtepe’de yaşayanların belleği üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle katılımcılara kentsel dönüşüm sürecinde yaşadıkları, bunun hayatlarını nasıl değiştirdiğine yönelik sorular sorulmuş ve mekânın yaşam biçimine etkisi habitus yani bedene işleyen davranış biçimi ve bellek kavramları ışığında açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın temel problemini ise kentsel dönüşüm sürecine maruz kalan bireylerin bu süreçte bölge ile kurdukları ilişkinin ne şekilde dönüştüğüdür. Çalışmanın bu problem ve amaçlardan hareketle literatüre katkı sunması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bellek , habitus , mekân , kentsel dönüşüm , kimlik

The Impact of Space on Lıfestyle in the Context Of Memory and Habıtus: A Case of Fikirtepe

Öz

Space is the most significant realm in the formation, maintenance, and shaping of memory. As space transforms, memory also undergoes change, especially in the context of urban transformation defined by the demolition and reconstruction of risky buildings. In this process, the relationship residents have with their environment and their sense of belonging begin to evolve. Fikirtepe, located in Kadıköy, Istanbul, is an area most affected by urban transformation. This process has led to significant changes in the neighbourhood’s physical structure and has notably altered the lifestyle and sociocultural dynamics of the area. Before the spatial transformation began, the lifestyles of the residents were also impacted, creating certain inconsistencies in the context of space and identity, thereby shaping the cultural memory of the place. This study aims to explore the impact of space on lifestyle through the memories of Fikirtepe’s residents before the urban transformation process started. Using semi-structured interviews, participants were asked about their experiences during the urban transformation and how it changed their lives, with an emphasis on the concepts of habitus and memory. The main problem addressed in this study is how the relationship between individuals affected by urban transformation and their region evolves. The study aims to contribute to the literature based on this problem and its objectives.

Anahtar Kelimeler

Memory , habitus , space , urban transformation , identity

Kaynakça

• Akın, B.B., Türkün, A. (2019). Dar Gelirli Konut Alanlarının Dönüşümünde Sosyal Karma Politikası: Fikirtepe Örneği. Megaron, 14. google scholar
• Assmann, J. (2015): Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, google scholar
• Bilgin, N. (2011): Sosyal Düşüncede Kent Kimliği, İdeal Kent, Kent Araştırmaları Derneği, Sayı:3 google scholar
• Bilgin, N. (2013): Canlı Bellek-Resmi Bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. google scholar
• Bilgin, N. (2013): Tarih ve Kolektif bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. google scholar
• Bourdieu, P. (2006): Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine, Çev: Hülya Uğur Tanrıöver, İstanbul: Hil Yayınları google scholar
• Bourdieu, P. (2015): Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. (Çev. Derya Fırat Şannan-Ayşe Günce Berkkurt). Ankara: Heretik Yayıncılık google scholar
• Çeker, A., Belge, R., (2015), İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Kapsamında Gerçekleşen Bir Olgu: Soylulaştırma, Türk Coğrafya Dergisi, 65(2015), syf. 77-86, Çev. Ayşe Tekin, Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Connerton, P. (2014): Toplumlar Nasıl Anımsar?, Çev. Alaeddin Şenel, Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Demez, G. (2009).: Sınıfsal ve Bireysel Kimlik Oluşumunda Beden Sorunu: Habitus, Toplumbilim, 17.sayı google scholar
• Halbwachs, M. (2016): Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Çev. Büşra Uçar, Heretik Yayınları google scholar
• Halbwachs, M. (2017): Kolektif Hafıza, Çev: Banu Barış, Heretik Yayınları google scholar
• Harvey, D. (2016): Sosyal Adalet ve Şehir, Metis Yayınları google scholar
• Işık, S. (2012): Foucault’da İktidar, Özgürlük ve Direniş, EKEV Akademi Dergisi google scholar
• Keleş, R. (2008), Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Kentsel Strateji (2016). Fikirtepe: Projeyi Yeniden Düşünmek, Sosyal Etki Değerlendirmesi Raporu, Erişim Adresi: https://kentselstrateji .com/wp-content/uploads/Fikirtepe-sed.pdf google scholar
• Köseoğlu, F. G, & Özdemir Sönmez, N (2022). Fikirtepe Kentsel Dönüşüm Projesi Kente Karşı İşlenmiş Bir Suç Mudur?. İDEALKENT, 13(37), 1963-1980 google scholar
• Kuyucu, T. (2018). Türkiye’de Kentsel Dönüşümün Dönüşümü: Kurumsal Bir Açıklama Denemesi. İDEALKENT, 9(24), 364-386 google scholar
• Lefebvre, H. (2016): Mekânın Üretimi, Çev. Işık Ergüden, Sel Yayıncılık, 2016. google scholar
• Nora, P. (2006): Hafıza Mekânları, Çev. Mehmet Emin Özcan, Dost Kitabevi Yayınları google scholar
• Özdemir, D., Aydın, A. G. (2016). Fikirtepe’de ‘piyasanın görünmez eli’ne Kamu Sektörünün Görünür Müdahalesi. Mimarlık Dergisi, 389. google scholar
• Özkul, O ve Aydın, T (2019). Kent ve Mahalle Kültürü Arasındaki Fikirtepe, Kent Akademisi, Cilt 12 (36), 82-103. google scholar
• Pösteki, N. (2012): Sinema Salonlarının Dönüşümünde Bellek ve Mekân İlişkisi, 2nd Communication and Media Studies in Progress of Social and Cultural Interaction Symposium, Bişkek, Kırgızistan google scholar
• Ricoeur, P. (2004). Memory, History, Forgetting (K. Blamey ve D. Pellauer, Çev.). University of Chicago Press. google scholar
• Ricoeur, P. (2012): Hafıza, Tarih, Unutuş, Çev. M. Emin Özcan, Metis Yayınları google scholar
• Schudson, M. (2007) “Kolektif Bellekte Çarpıtma Dinamikleri”, Cogito. Bellek: Öncesiz, Sonrasız (50), s. 179-199. google scholar
• Smith, N. (2002) : “New globalism, new urbanism: gentrification as global urban strategy”, Antipode, Cilt 34, No:3, s. 427-450 google scholar
• Soja, W., E., 1989. Postmodern geographies: the reassertion of space in critical social theory, Verso, London. google scholar
• Urry J. (2015): Mekânları Tüketmek, çev. Rahmi G. Öğdül. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Uysal, Ü., E. (2006), Soylulaştırma Kuramlarının İstanbul’da Uygulanabilirliği: Cihangir Örneği, Planlama, 2006 / 2, 20.11.2018 tarihinde Şehir Plancıları Odası google scholar
• Yalçın, H. (2022). Bir araştırma deseni olarak fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 213-232. google scholar