Nişantaşı Ekranda: Kentsel Mekânda Kültürel Çatışmalar ve İdeolojik Temsiller

Yıl 2025, Sayı: 26, 1 - 21, 23.05.2025

Zeynep Ceylan Gezer Çatalbaş , İpek Akpınar

https://doi.org/10.26650/4boyut.2025.1618616

Öz

Mimarlık ve kent, yalnızca geometrik öğeleri vasıtasıyla algıladığımız yaşam alanları değil; tarihi referanslar sayesinde toplumsal, kişisel tecrübeler ile bireysel hafıza ile kurulan, duyularımız sayesinde öznel biçimde algılanan mekânlardır. Bu çerçevede kentin kavranışı, toplumla karşılıklı etkileşim halinde gelişip değişir; aynı şekilde, kentleri algılama biçimimiz de toplumsal bir tahayyül olarak ortaya çıkabilir. Bu yaklaşımı, Henri Lefebvre mekân kuramında; hayaller, simgeler, hafızayla ilişkilenen yaşanan mekân olarak tanımlar. Bu çalışma, Lefebvre’den ödünç alınan ‘yaşanan mekân’ kavramını, İstanbul’un Nişantaşı semtine odaklanarak ele almaktadır. Sinema kurduğu güçlü temsil diliyle toplumla iletişim kurar; böylece toplumsal süreçleri anlamak için araştırmada bir araç olarak kullanılabilir. 2000lerde Türkiye’de özel televizyon kanallarının yaygınlaşması sonrası, televizyon dizilerinin toplum üzerindeki etkisi artmıştır. Dizilerin içerikleri toplumsal bağlamla sıkı ilişki içindedir. Tam da bu çerçevede, TV dizilerinde Nişantaşı temsili ele alınarak, toplumsal yansımanın izi sürülmüştür. Mekânsal ya da söylem düzeyinde Nişantaşı’nı ‘sahne’ olarak kullanan ve toplumsal sınıf farkları temsili üreten 2000 sonrası dizilere odaklanılmış, bu dizilerde göstergebilim analiz yöntemi kullanılmıştır. Mekân, toplumsal ve kültürel çatışmaların yansıdığı bir sahne olarak ele alınmıştır. Bu çalışma, Nişantaşı semtinin toplumsal çağrışımlar ile ortaya çıkan mekân algısının Türkiye’deki toplumsal farklılaşmalar ile çapraz okumasını televizyon dizileri aracılığıyla yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nişantaşı , yaşanan mekân , televizyon dizileri , kentsel temsil , kültürel çatışmalar

Nişantaşı on Screen: Cultural Conflicts and Ideological Representations in Urban Space

Öz

Architecture and the city are not merely spaces perceived through geometric elements; they are places subjectively experienced through sensory perception, formed by historical references, societal and personal experiences, and individual memory. In this framework, the understanding of the city develops and changes in interaction with society; similarly, our way of perceiving cities can emerge as a social imagination. Henri Lefebvre defines this approach in his theory of space as a lived space associated with dreams, symbols, and memory. This study examines the lived space borrowed from Lefebvre, focusing on the Nişantaşı neighbourhood of Istanbul. Cinema communicates with society through its powerful representational language, making it a tool for understanding social processes. Following the 2000s, with the proliferation / acceleration of private television channels in Türkiye, the influence of television series on society increased. This paper analyzes the representation of Nişantaşı in TV series to trace its societal understanding within the framework of the close relationship between the content of these series and the social context. The study focuses on TV series after 2000 that use Nisantasi as a spatial or discursive stage, generating representations of social class differences, applying semiotic analysis. This study considers space as a stage reflecting social and cultural conflicts. This paper analyzes the spatial perception of the Nişantaşı neighbourhood, formed by societal connotations, in relation to social differentiation in Türkiye, through the lens of television series.

Anahtar Kelimeler

Nişantaşı , lived space , TV series , urban representations , cultural conflicts

Kaynakça

• Acemi, M. (Senarist), Bilgin, A. (Yönetmen) ve Yorulmazer, D. (Yönetmen). (2018). Bölüm 11 ve 12 [Televizyon dizisi bölümü]. A. Ay (Yapımcı), Ufak Tefek Cinayetler içinde. Ay Yapım. google scholar
• Adriaens, F., Van Damme, E. (2017). Generation #Netflix: Streaming media’s impact on television fiction and audiences. Media and Communication, 5(3), 22-30. https://doi.org/l0.17645/mac.v5i3.1017 google scholar
• Akıner, N., Birol, M. (2016). Türk eğlence endüstrisinde toplumsal kimlik temsilleri:“Yalan dünya” Dizisi. Eğlence Endüstrisi, 112. google scholar
• Aksu, B., & Tutar, C. (2021). Neoliberal toplumsal dinamikler ekseninde kentsel mekânların kurgusu: Karaköy örneği. Mimarlık ve Kent Çalışmaları Dergisi, 5(2), 112-130. google scholar
• Aliefendioğlu, Y., & Güneş, P. (2023). Mekân algısı ile kentsel kimlik: Pazar ilçesi örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. google scholar
• Anderson, P. (1988). Gramsci, Hegemonya, Doğu-Batı Sorunu ve Strateji. İstanbul: Alan Yayıncılık. google scholar
• Arat-Koç, S. (2007). (Some) Turkish Transnationalism(s) in an Age of Capitalist Globalization and Empire: “White Türk” Discourse, the New Geopolitics, and Implications for Feminist Transnationalism. Journal of Middle East Women's Studies 3(l): 35-57. google scholar
• Ay, A. (Yapımcı). (24 Ekim 2017-11 Aralık 2018). Ufak Tefek Cinayetler [Televizyon dizisi]. Ay Yapım. google scholar
• Aytaç, Ö. (2013). Kent mekânları ve kimlik/farklılık sorunu. Planlama Dergisi, 23(i), 75-92. google scholar
• Bali, R. N (2002). Tarz-ı Hayat’tan Life Style’a. İletişim. google scholar
• Barthes, R. (1972). Mythologies (A. Lavers, Trans.). Hill and Wang. (Original work published 1957). google scholar
• Bartu Candan, A., ve Kolluoğlu, B. (2008). Emerging Spaces of Neoliberalism: A Gated Town and a Public Housing Project in İstanbul. New Perspectives on Turkey, 39, 5-46. doi:10.1017/S0896634600005057 google scholar
• Bilginer Erdoğan, Ş. (2022). Teşhir toplumunda medyatik varoluş. Kaygı: Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21 (1), 374-412. https://doi.org/l0.2098l/kaygi.1066505 google scholar
• Birkiye, A. (1984). Yapısalcılığın Eleştirisine Doğru. İstanbul: Varlık Yayınları. google scholar
• Birsel, G. (Senarist) ve Algül, H. (Yönetmen). (2004). 3. ve 25. Bölüm [Televizyon dizisi bölümü]. S. Çetin (Yapımcı), Avrupa Yakası içinde. İstanbul: Plato Stüdyoları. google scholar
• Birsel, G. (Senarist) ve Atabey, J. (Yönetmen). (2005). Bölüm 62 [Televizyon dizisi bölümü]. S. Çetin (Yapımcı), Avrupa Yakası içinde. İstanbul: Plato Stüdyoları. google scholar
• Birsel, G. (Senarist) ve Atabey, J. (Yönetmen). (2007). Bölüm 125 ve 143 [Televizyon dizisi bölümü]. S. Çetin (Yapımcı), Avrupa Yakası içinde. İstanbul: Plato Stüdyoları. google scholar
• Birsel, G. (Senarist) ve Atabey, J. (Yönetmen). (2008). 178. Bölüm [Televizyon dizisi bölümü]. S. Çetin (Yapımcı), Avrupa Yakası içinde. İstanbul: Plato Stüdyoları. google scholar
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının toplumsal Eleştirisi.Ankara: Heretik Yayınları. google scholar
• Bourdieu, P., Wacquant, L. (2012). Düşünümsel Sosyolojiye Davet. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Civelek, M. (Senarist), Gür, Z. (Senarist) ve Kırvavaç, H. (Yönetmen). (2023). Bölüm 19, 32 ve 40 [Televizyon dizisi bölümü]. F. Turgut (Yapımcı), Kızılcık Şerbeti içinde. Gold Film. google scholar
• Çakır, E. (2022). Sözlü tarih ve kültürel değişim: "Televizyona merhaba". Millî Folklor, 136, 79-93. google scholar
• Çetin, S. (Yapımcı). (2004-2009). Avrupa Yakası [Televizyon dizisi]. İstanbul: Plato Stüdyoları. google scholar
• Çelenk, S. (2005). Televizyon Temsil Kültür: 90’lı Yıllarda Sosyokültürel İklim ve Televizyon İçerikleri. Ankara: Ütopya Yayınevi. google scholar
• Çelik Sözer, S. (2010). Gülmecede modern-geleneksel karşıtlığının kullanımı:" Avrupa yakası" örneği (Master's thesis, Ankara Univer-sitesi). google scholar
• Champeau, J. S. (2015). Symbolic politics and dominant party durability: The case of the AKP in Turkey. California State University. https:// scholarworks.calstate.edu/downloads/9s1617925 google scholar
• Demiröz, D., Öncü, A. (2005). Türkiye’de piyasa toplumunun oluşumunda hegemonyanın rolü: Bir gerçeklik projesi olarak Beyaz Türklük. A. Öncü ve O. Tekelioğlu (Ed.), Şerif Mardin'e armağan içinde (pp. 171-199). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Dener, A. (1995). Yazında Mekân. Kuram, 7, 73-79 google scholar
• Doğan, E., Doğan, E. (2018). Kent ve Anti-Gösteri: İstanbul'un Sine-Masal İmgeleri. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 9(2), 111-130. google scholar
• Erdoğan, N., Kaya, D. (2002). Institutional intervention in the distribution and exhibition of Turkish films. Historical Journal of Film, Radio and Television, 22(i), 47-59. https://doi.org/l0.1080/01439680220120279 google scholar
• Erdönmez, E., & Çelik, F. Ç. (2016). Kentsel mekânda kamusal alan ilişkileri. ideal Kent Dergisi, 7(16), 35-56. google scholar
• Ergin, M. (2008). ‘Is the Turk a white man?' Towards a theoretical framework for race in the making of Turkishness. Middle Eastern Studies 44(6): 827-850. google scholar
• Foucault, M. (2000). Özne ve İktidar ( I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Gençkal Eroler, E. (2017). Türkiye'de Eğitim Politikalarında Ulus ve Vatandaş İnşası (2002-2016). Yayımlanmış Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi. google scholar
• Ghulyan, H. (2021). 1923’ten Günümüze Türkiye’de Kentsel Toplumsal Mekân. Ankara Üniversitesi Yayınları: 720. google scholar
• Göle, N. (1998). Batı-Dışı Modernlik Üzerine Bir İlk Desen. Doğu-Batı Dergisi. Yıl:1, Sayı:2. ŞubatMart-Nisan 1998, 55-62. google scholar
• Güventam, O. (Yapımcı). (3 Mart 2017-31 Mayıs 2019). İstanbullu Gelin [Televizyon dizisi]. 03 Medya. google scholar
• Hall, S. (1997). The Work of Representation. S. Hall (der.). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices içinde. Open University, 13-74. google scholar
• Hall, S. (2005). Anlamlandırma, Temsil, İdeoloji: Althusser ve Post- Yapısalcı Tartışmalar. Mutlu, E. (der.). Kitle İletişim Kuramları içinde. Ütopya, 359-394. google scholar
• Kandemir, S. (2022). Kültürel çalışmaların baş aktörü “temsil: kültürel temsiller ve anlamlandırma uygulamaları” [S. Hall'ın “Temsil: kültürel temsiller ve anlamlandırma uygulamaları” adlı eserinin değerlendirmesi]. 4. Boyut Journal of Media and Cultural Studies - 4. Boyut Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 21, 111-118. https://doi.org/l0.26650/4boyut.2022.1213030 google scholar
• Hazır, I. K. (2014). Boundaries of Middle-Class Identities in Turkey. The Sociological Review, 62(4), 675-697. https://doi.org/10.1111/1467-954X.12114 (Original work published 2014) google scholar
• Karakaş, M. (2020). Modernlik Küreselleşme ve Türkiye’nin Kimlikler Evreni, 2. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları, 2020, s.205. google scholar
• Karakaş, M. (2022) “Türk Modernleşmesi Üzerine Değerlendirmeler”, Sosyologca, 24(2022), 109-120. google scholar
• Kaya, M. (2016). Geç osmanlı döneminde öykünmeci modernitenin boyutları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 267-277. google scholar
• Keyder, Ç. (1996). Ulusal Kalkınmacılığın İflası, Ankara: Metis Yayınları, s.116 google scholar
• Keyder, Ç. (2005). Globalization and Social Exclusion in İstanbul. International Journal of Urban & Regional Research, 29(l): 124-134. google scholar
• Korkun, E. (2020). MerkezDÇevre Ayrımından BeyazDZenci Türk Ayrımına Türk Siyasal Hayatında Sosyal Bölünme. Akademik İzdüşüm Dergisi, 5(2): 250D265. google scholar
• Kurtuluş, H. (2011). İstanbul'daki yeni üst ve orta sınıfların temsili olarak kapalı siteler. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(i), 45-68. google scholar
• Lefebvre, H. (2019). Mehânın Üretimi (İ. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1974 yılında yayımlanmıştır). google scholar
• Lewis, B. (2002). What Went Wrong?: The Clash Between Islam and Modernity in the Middle East. Oxford University Press. google scholar
• Mango, A. (2006). Religion and culture in Turkey. Middle Eastern Studies, 42(6), 997-1032. https://doi.org/l0.1080/00263200600923559 google scholar
• Mutlu, E. (2003). İletişim Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. google scholar
• Öncü, A. (1999). İdealinizdeki Ev' Mitolojisi Kültürel Sınırları Aşarak İstanbul'a Ulaştı, Birihim, Temmuz 123, 26-46. google scholar
• Öncü, A. (2000). The banal and the subversive: Turkish TV series between secularism and Islamism. European Journal of Cultural Studies, 3(3), 305-326. https://doi.org/10.1177/136754940000300304 google scholar
• Öngören, H., Göksu, N. F. ve Yavaşgel, E., (2018). The Impact of Turkish Series on the Perception of Turkey (Kuwait Investigation). Journal of Strategic Research in Social Science , vol.4, no.2, 37-54. google scholar
• Paksoy, A. F. (2018). Beyaz Türkler: Medyanın Ürettiği ve Dönüştürdüğü Bir Kavram. Ahdeniz Üniversitesi İletişim Fahültesi Dergisi, (29), 35-53. google scholar
• Roberts, L. (2012). Film, mobility and urban space: A cinematic geography of Liverpool. Liverpool University Press. google scholar
• Safa, P. (1995). Fatih Harbiye. Ötüken Neşriyat AŞ. (Orijinal Çalışma 1931 yılında yayınlanmıştır). google scholar
• Serim, I. B. (2011). Sinetopya deney[im]sel kes[iş]me-ler. Antalya Uluslararası Mimarlık Bienali 26-27-28-29, Genç Mimarlar Buluşması 50. Sayı Özel I KESİŞMELER Ekim. google scholar
• Sezer, B. (1996). “Batıcılaşma ve Türkiye'de Siyaset Üzerine Notlar”, Yeni Türhiye, 9 (1996). google scholar
• Sezer, B. (2017). Türh Sosyolojisinin Ana Sorunları. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2017, S.174. google scholar
• Sırma, E. (2019). 24 Haziran seçimleri özelinde popülizm ve demohrasi ilişhisi (Master's thesis, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). google scholar
• Temel, K. (2024). Bursa'da Mekânsal Ayrım. İDEALKENT, 16(46), 1966-1998. https://doi.org/10.31198/idealkent.1480632 google scholar
• Teşrik-i Mesai (Senarist), Günay, Z. (Yönetmen) ve Akçay Katıksız, D. (Yönetmen). (2018). Bölüm 55, 56, 57 ve 58 [Televizyon dizisi bölümü]. google scholar
• O. Güventam (Yapımcı), İstanbullu Gelin içinde. O3 Medya. google scholar
• Turgut, F. (Yapımcı). (28 Ekim 2022 - günümüz). Kızılcıh Şerbeti [Televizyon dizisi]. Gold Film. google scholar
• URL-1: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/lukus-hayat-kapali-gise-29639 google scholar
• Akpınar, İ. (2014). The rebuilding of Istanbul: The role of foreign experts in the urban modernization in the early Republican years. New Perspectives on Turhey, 50, 59-92. https://doi.org/101017/S0896634600006763 google scholar
• Tekin, İ., Akpınar, İ. (2014). Betonarmenin anonimlesmesi: Türkiye'de ikinci dünya savası sonrası yapılı cevrenin insası. Mimarlıh Dergisi, (377). http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=391&RecID=3404. google scholar
• Gezer, Z. C., Akpınar, İ. (2021). Türkiye Kentlilesme Sürecinde Konut: İstanbul-Nisantasi Üzerinden Tarihsel Bir Okuma. 21. yüzyılda halhinmaya yeniden bahis. içinde F. Caki vd. (Editör), Nobel, Ankara. google scholar
• Gezer Catalbas, Z. C., & Akpınar, İ. (2024). A transformation process in Istanbul after 2000s: Tesvikiye. Mekansal Arastırmalar Dergisi, 2(2), 103-122. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maddergi/issue/88117/1531163. google scholar
• Yıldızhan, M. D. (2023). Doksanli yillarin konut iç mekaninin televizyon programlari araciliğiyla okunmasi: gerçek kesit. Tasarım Mimarlıh Ve Mühendislih Dergisi, 3(2), 107-119. google scholar
• Yılmaz, K. (2009). The emergence and rise of conservative elite in Turhey. Insight Turhey, 11 (2), 113-129. google scholar
• Yuncu, B., Tuna Ultav, Z. ve Öner, A. C. (2022). Analyzing Literary Space through ‘The Spatial Triad' by Henri Lefebvre in Orhan Pamuk's ‘The Museum of Innocence'. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 237-252. https://doi.org/10.32600/huefd.958012 google scholar
• Yüceşahin, M. M., & Tüysüz, S. (2011). Ankara kentinde sosyo-mekânsal farklılaşmanın örüntüleri: Ampirik bir analiz. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 1-20. google scholar
• Zürcher, E. J. (1992). The Qttoman Legacy of the Turkish Republic: An Attempt at a New Periodization. Die Welt Des Islams, 32(2), 237-253. https://doi.org/10.2307/1570835 google scholar