Osmanlılar Dönemi’nde Bilim-Felsefe Birikimine Genel Bir Bakış

Yıl 2019, Sayı: 16, 1 - 17, 28.12.2019

Remzi Demir

Öz

Bu çalışmada Osmanlılar zamanındaki Bilim-Felsefe birikimi ya da Osmanlı Düşünce Tarihi, “Eski Felsefe Dönemi”, “Eski Felsefe ile Yeni Felsefe Arasındaki Dönem” ve “Yeni Felsefe Dönemi” olmak üzere üç dönemde ele alınmaktadır. Bu doğrultuda, XIV. ile XVI. yüzyıllar arasını kapsayan “Eski Felsefe Dönemi”, ilim bağlamında İslâm Düşünce Geleneği ile ilişkisi çerçevesinde değerlendirilmekte, XVII. ile XVIII. yüzyıllar arasını ihtiva eden “Eski Felsefe ile Yeni Felsefe Arasındaki Dönem”de, ilim ile birlikte Batı’nın da bilim ve teknolojisinden etkilenim süreci özellikle Kâtip Çelebi üzerinden kaynağından tahlil edilmekte, XIX. yüzyıl ile XX. yüzyılın Birinci Çeyreği’ni içeren “Yeni Felsefe Dönemi” ise materyalizm, evolüsyonizm, pozitivizm gibi bilimler etrafında dönen yoğun tartışmada Hoca Tahsin Efendi, Ahmed Midhat Efendi gibi isimlerin bilim ve dini tevhid girişimleri konu edilerek incelenmektedir. Böylece üç dönemi dikkatle ele aldığımızda bilim ve felsefe faaliyetlerinin dinden tam bağımsız bir biçimde icra edildiklerini söylemek mümkün görünmemektedir. Öyle ki ilk dönem ilim etrafında toplanan Gelenekçiler’in hakimiyetinde geçmiş, ikinci dönemde siyasi kriz, buhranlar gibi sebeplerle Batı’dan bilim ve teknoloji etkilenimleri gerçekleşse de Gelenekçi düşünce varlığını sürdürmüş ve nihayetinde üçüncü dönem ise Gelenekçiler ve ikinci dönemden itibaren şekillenmeye başlayan Yenilikçiler arasındaki tartışmaya sahne olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bilim, Felsefe

A General Outlook of Science and Philosophy accumulation in the Ottoman Era

Öz

In this work, Science and Philosophy accumulation in the Ottoman Era, or the Ottoman History of Thought, is discussed in three phases which are “Old Philosophy Period”, “The Period between Old and New Philosophies” and “New Philosophy Period”. In this sense, “Old Philosophy Period” which encompasses 14th to 16th centuries is evaluated within the framework of Islamic Thought Tradition in relation to the concept of ilim; in 17th and 18th centuries, which are called “The Period between Old and New Philosophies” are analysed as a process of influence from Western science and technology and the relation of such influence with ilim, mainly from Kâtip Çelebi sources. “New Philosophy Period”, which corresponds to 19th century and the first quarter of 20th century is studied within the course of hot discussion about sciences between figures such as Hoca Tahsin Efendi, Ahmed Mithat Efendi about materialism, evolutionism, positivism and their attempts on the unification of science and religion. Thereby, when we review the three periods carefully, we cannot say that the scientific and philosophical activities are carried out independent from religion. Such that the first period went out in the dominance of Traditionalist centred around ilim; in the second period there were some influence gained from Western science and technology, but Traditional thought remained because of many political crises; and finally, the third period witnessed the competition between Traditionalist and the Reformists who started to emerge in the second period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Science, Philosophy

Kaynakça

• Demir R. (2018), Philosophia Ottomanica (Osmanlı Felsefesi), İstanbul: Lotus Yayınları.