Baş Hoca İshak Efendi’de Kantar Bahsi

Yıl 2020, Sayı: 17, 59 - 70, 30.06.2020

İrem Aslan Seyhan Melek Dosay Gökdoğan

Öz

Kantar, çeşitli ağırlıklardaki yükleri tartmak için kullanılan bir araçtır. Kaldıraç prensibine göre çalışmaktadır. Ticaretle uğraşan hemen her toplumda kantar kullanılmıştır. Ancak işin fiziği ve geometrisiyle ilgilenmek farklı bir tutumdur. Anadolu’da çok eski zamanlardan beri kullanılan kantar, Osmanlı döneminde de çarşı ve pazarlarda bir tartı aleti olarak kullanılmıştır. Kantarın fiziğini bir ders konusu olarak işleyen ilk isim İshak Efendi’dir. Mühendishâne-i Berri Hümayun’un baş hocası İshak Efendi, modern bilimleri tanıttığı Mecmua-i Ulûm-u Riyâziyye adlı dört ciltlik muazzam eserinin fizik ile ilgili olan üçüncü cildinde basit makineleri incelemiştir. Üçüncü cildin 205-207. sayfalarında “kantar” aletine de yer vermiştir. Bu yazı, İshak Efendi’nin “kantar” bahsinin sadeleştirilmiş metninden ve konunun tarihsel değerlendirmesinden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kantar tarihi, Kaldıraç tarihi, Mecmua-i Ulûm-u Riyâziyye, Baş hoca İshak Efendi.

Kaynakça

• Al-Hassan, A. Y. ve Hill, D. R. (1986). Islamic Technology: An Illustrated History. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bass, G. F. ve Van Doorninck, F. H. (1982). Yassı Ada: Seventh-Century Byzantine Shipwreck. Texas: Texas A&M University Press.
• Beydilli, K. (1995). Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane ve Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). Istanbul: Eren Yayıncılık.
• Bowser, E. A. (1893). An Elementary Treatise on Analytic Mechanics: With Numerous Examples. New York: D. Van Nostrand. Ceccarelli, M. (2006). “Early TMM in Le Mecaniche by Galileo Galilei in 1593.” Mechanism and Machine Theory, (41). 1401-1406. Elsevier Ltd.
• Ceccarelli, M. (2014). “Contributions of Archimedes on Mechanics and Design of Mechanisms.” Mechanism and Machine Theory. (72). 86-93. Elsevier Ltd.
• Chomdros, T. G. (2007). “Archimedes”, Distinguished Figures in Mechanism and Machine Science. Dordrecht-Hollanda: Springer- Verlag. 1-30.
• Heath, T. L. (1897). The Works of Archimedes. Londra: Cambridge University Press.
• İhsanoğlu, E. (1989). Başhoca İshak Efendi (Türkiye'de Modern Bilimin Öncüsü). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İshak Efendi. (1845). Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziye, C. 3. Kahire: Bulak Matbaası.
• Johnston, R.A. (2011). All Things Medieval, C.1, Santa Barbara: ABC-CLIO LLC.
• Kallek, C. (2001). “Kantar”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yanınları. 317-320.
• Meriçboyu, Y. ve Atasoy, S. (1983). Büst Şeklinde Kantar Ağırlıkları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Parkinson, S. (1874). An Elementary Treatise on Mechanics: For The Use of The Junior Classes at The University and The Higher Classes in School, With a Collection of Examples. Londra: MacMillan and Co.
• Redhouse, S. J. (2013). Redhouse Osmanlıca- İngilizce Sözlüğü. İstanbul: Ayhan Matbaası.
• Robens, E., Jayaweera S. A. ve Kiefer, S. (2014). Balances: Instruments Manifacturers, History. Berlin Heidelberg: Springer- Verlag.
• Ünlüler, Y. (2018) “Niğde Müzesi’ndeki Bizans Dönemine Ait Ağırlık Örnekleri”. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, (3/1). Nevşehir.
• Elektronik Kaynaklar:
• Museum of Applied Arts and Science Koleksiyonu. https://collection.maas.museum/object/238713. (18. 06.2020) tarihinde bakıldı.
• Minessota Historical Society Koleksiyonu. http://discussions.mnhs.org/collections/2010/11/steelyard/ (18.06.2020) tarihinde bakıldı.
• National Museum & Galeries of Wales’in Kolleksiyonu. https://museum.wales/collections/online/field0=string&value0=steelyard&field 1=with_images&value1=1. (18.06.2020) tarihinde bakıldı.
• Pera Müzesi Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri Koleksiyon Sergisi. https://www.peramuzesi.org.tr/Images/pdf/ogretmen-kitapcik/anadolu-agirlik-ve-olculeri.pdf. (19.06.2020) tarihinde bakıldı.