Ebū’l-Ḳāsım ez-Zehrāvī’nin Et-Taṣrīf Eserinde Çocukların Tedbiri

Yıl 2020, Sayı: 18, 111 - 129, 30.12.2020

Ahmet Acıduman Çağatay Aşkit

Öz

Gebelik ve doğum süreci, doğum sonrası anne ve bebek bakımı, beslenmesi için sütannenin seçiminden başlayarak çocukluk evresine geçene kadar bebeklerin sağlıklarının korunması tarih boyunca çok sayıda yazar tarafından ele alınmıştır. Bunlardan biri de İslam tıbbının altın çağı olarak adlandırılan dönemde yaşamış Ebū’l-Ḳāsım Ḫalef b. ʿAbbās ez-Zehrāvī (ö. 1013), Batı’da bilinen adıyla Albucasis’dir. Bu çalışmada Zehrāvī’nin Kitābu’t-taṣrīf li-men ʿaceze ani’t-teʾlīf adlı eserinde yer alan çocukların bakımıyla ilgili bölümlerin Türkçeye kazandırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla eserin 2004 yılında basılmış olan Et-Taṣrīf mevsūʿa ṭibbiyye mine’l-ḳarni’l-ʿāşiri’l-mīlādī başlıklı Arapça edisyonu ve 1519 yılında basılmış olan Liber Theoricae necnon Praticae Alsaharavii adlı Latince çevirisi kullanılmıştır. Her iki dilden de Türkçeye çeviriler yapılmış ve birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Eserin Arapça metni temel alınarak yapılan Türkçe çevirisi bulgular bölümünde sunulmuştur. Ardından Zehrāvī’nin verdiği bilgiler ile öncüllerinin eserlerinde yer alan bilgiler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zehrāvī, Albucasis, çocuk sağlığı ve bakımı, tıp tarihi

Kaynakça

• Acıduman, A. (2019). Ayaşlı Şa‘bân Şifâ’î ve Ünlü eseri Tedbīrü’l-Mevlûd-I: Kitabın Yazılma Nedeni ve Önsöz. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 62 (1-2), 31-48.
• Acıduman, A. ve Acıduman, G. (2020). ʿAlī b. Rabben eṭ-Ṭaberī’nin Firdevsu’l-Ḥikme fī’ṭ-Ṭıbb Adlı Eserinde Çocukların Tedbiri ve Sağlığın Korunması Üzerine. Lokman Hekim Dergisi (Yayın İçin Kabul Edilmiş Yazı; Geliş Tarihi -Received: 30 Mart 2020; Kabul Tarihi – Accepted: 05 Haziran 2020).
• Acıduman, A. ve Aşkit, Ç. (2019). Rāzī’nin Practica Puerorum adlı eseri Zehrāvī’nin Kitābu’t-Tasrīf’indeki çocuk hastalıkları bölümünün kaynağı olabilir mi? ya da Zehrāvī’nin Kitabu’t-Taṣrīf’indeki çocuk hastalıkları hakkındaki bölümün Arapça metni Rāzī’nin Practica Puerorum adlı eserinin kayıp Arapça metni hakkında fikir verir mi? (Basılmamış Bildiri) 8. Uluslararası İslam Tıp Tarihi ve Etiği Kongresi, İstanbul.s.40.
• Acıduman, A. ve Aşkit, Ç. (2017a). Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin Kitābu’l-Manṣūrī Adlı Ünlü Eserinde Gebelerin ve Çocukların Tedbiri Üzerine. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 7 (2), 110-136.
• Acıduman, A. ve Aşkit, Ç. (2017b). ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) Adlı Ünlü Eserinde Gebelerin ve Çocukların Tedbiri Üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 60 (2), 64-81.
• Acıduman, A. (2018). S̠ābit b. Ḳurra’nın Kitabu’ẕ-Ẕaḫīre fī ʿİlmi’ṭ-Ṭıbb Adlı Eserinde Çocukların Korunması Üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 61 (3-4), 86-91.
• Adıvar, A. Ebülkasım Zehrâvî. (1948). İslâm Ansiklopedisi: İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lûgati içinde (4. Cilt, s.87-90). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ağırakça, A. (2004). İslâm Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar]. İstanbul: Çağdaş Basın Yayın Ltd. Şti.
• Ammar S (1994). Ibn Al Jazzar & The Medical School of Kairouan. J. Kirkup (Trans.) Tunusia?: International Society of the History of Medicine?.
• Aşkit, Ç. (2019). Razi: Practica Puerorum. Dörtöge Felsefe ve Bilim Tarihi Yazıları, 8 (15), 47-74.
• Bayat, A.H. (2003). Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa.
• Bussemaker et Daremberg, Ch. (Ed.) (1851-1876). Oeuvres d’Oribase. (Cilt 3 ve 5). Paris: A L’Imprimerie Impériale.
• Castiglioni, A. (1947). A History of Medicine, 2nd Edition, Revised and Enlarged (Trans. Krumbhaar E.B.) New York: Alfred A. Knopf.
• Galen. (1951). De Sanitate Tuenda. A Translation of Galen’s Hygiene. R.M. Green (Trans). Springfield-Illinois: Charles C. Thomas. (Eser MS 2. yüzyılda yazılmıştır).
• Hippokrates. (2016). Aforizmalar. E. Çoraklı (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. (Eser MÖ 5.-4. yüzyılda yazılmıştır).
• İlgili, Ö. ve Acıduman, A. (2017). Aeginalı Paulus’un Epitome Adlı Eserinde Hamile Bakımı ve Pediyatri Üzerine. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 70 (1), 5-12.
• Kalaycıoğulları, S. (2016). Roma Yazınında Emzirme: Anne Sütünün Bebeğin Zihinsel ve Bedensel Gelişimine Etkisi. DTCF Dergisi, 56 (2), 319-331.
• Müderris, İİ. (1995). Kadın Hastalıkları ve Doğum (Sabit İbn Kurra’nın “ez-Zahire Fi’t-Tıb” adlı eserinden). Köker AH (ed). Harran Üniversitesi’nin Bilimsel Temelleri Harranlı Bilim Adamları “İnsanın Dili, Kalbini Her Zaman Yansıtmaz” içinde (s.61-67). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü.
• Radbill, S. (1971). The First Treatise on Pediatrics. American Journal of Diseases of Children, 122 (5), 369-376.
• Sarton, G. (1953). Introduction to the History of Science, Vol. 1, from Homer to Omar Khayyam. Baltimore: The Williams & Wilkins Company.
• Savage-Smith, E. Al-Zahrāwī. (2002). The Encyclopaedia of Islam içinde (New Edition. Volume XI. s.398-399). Leiden: Brill.
• Sezgin, F. (1970) Geschischte Des Arabischen Schriftums, Band III: Medizin-Pharmazie- Zoologie-Tierheilkunde. Leiden: Brill.
• Soranus. (1956) Gynaecology. O.Temkin (Trans.) Baltimore and London: John Hopkins University Press. (Eser MS 2.yüzyıl’da yazılmıştır).
• Ullmann, M (1975). Die Schrift des Rufus „De infantium curatione” und das Problem Autorenlemmata in den „Collectiones medicae” des Oreibasios. Medizinhistorisches Journal, 10 (3),165-190.
• Yaşar, N., Aşkit Ç., Acıduman A. (2018). Amidalı Aetius ve Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları üzerine bir Değerlendirme. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 61 (1-2), 27-50.
• Ez-Zehrāvī, Ebū’l-Ḳāsım Ḫalef b. ʿAbbās (2004). Et-Taṣrīf mevsūʿa ṭibbiyye mine’l-ḳarni’l-ʿāşiri’l-mīlādī. Ṣubhī Maḥmūd Ḥamāmī (Ed.). Kuveyt: Muʾessesetu’l-Kuveyt li’t-Teḳaddumi’l-ʿİlmī. (Eser MS 10. yüzyılda yazılmıştır).