OSMANLININ ÜÇÜNCÜ POPÜLER BİLİM DERGİSİ MİR’ÂT

Yıl 2022, Sayı: 21, 1 - 38, 06.06.2022

Bilal Yurtoğlu

Öz

Osmanlılarda Haziran 1862 (Muharrem 1279) tarihli Mecmua-i Fünûn, Aralık 1862 (Receb 1279) tarihli Mecmua-i İber-i İntibâh ya da sekizinci sayıdan sonraki adıyla Mecmua-i İbretnüma’nın ardından Şubat 1863’da (Ramazan 1279) yayınına başlanan üçüncü bilimsel-felsefî dergi Mir’ât’tır. Osmanlılarda çıkarılan ilk resimli dergi olarak bilinen Mir’ât’ın yayımcısı Namık Kemal’in çevresindeki gençlerden biri olan Refîk Bey’dir. İstanbul’da yaşayan litograf Mandouce tarafından basıldığı bildirilen dergideki resimlerin büyük çoğunluğu, 1863’te açılan Osmanlı Genel Sergisi (Sergî-i Umûmî-i Osmânî) ve burada teşhir edilen bazı tarım makinalarına ilişkindir. Bazılarının kullanımı açıklanan bu tarım araçları İngiliz Ransome & Sims Şirketi tarafından üretilip sergiye gönderilmiştir. Dergide, buhar makinalarının mekanizmasıyla 3 Haziran 1863’te İstanbul’da gerçekleşecek Ay tutulması dolayısıyla, Ay ve Güneş tutulmalarının nasıl oluştuğunun anlatıldığı, dönemin müneccimbaşısı Osman Sâib Efendi tarafından kontrol edilmiştir denilen, bilimsel yazılar ve şekiller de bulunmaktadır. Namık Kemal’in Montesquieu’dan yapmaya başladığı tercüme-tefrika ile sergi dolayısıyla ekonomik zenginlik elde etmeyi amaçlayan bir toplum ve devletin hangi kurallara dikkat etmesi gerektiğini anlatan tefrika-yazı, Mecmua-i Fünûn editörü denilebilecek Münif Efendi ile girdiği polemik sonucu kapanan derginin diğer önemli makaleleridir.

Anahtar Kelimeler

Mir’ât, Refîk Bey, Münif Efendi, Mecmûai Fünûn, Sergî-i Umûmî-i Osmânî, Namık Kemâl, Montesquieu, Osman Sâib Efendi, Nicolas Mandouce

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

THE THİRD POPULAR SCIENTIFIC JOURNAL OF THE OTTOMAN MİR’ÂT

Öz

The third scientific-philosophical journal in the Ottomans was Mir'at, which was started to be published in February 1863 (Ramadan 1279). Mir'at is the first illustrated magazine published in the Ottomans. The publisher of Mir'at is Refik Bey, one of the young people around Namık Kemal. The illustrations in the magazine are related to the Ottoman General Exhibition opened in 1863 and some of the agricultural machinery exhibited here. It is reported that these agricultural machines were produced and sent to the exhibition by the British Ransome & Sims Company. The pictures in the magazine were printed by French lithographer Mandouce, who lives in Istanbul. The journal contains scientific articles and figures explaining how the lunar and solar eclipses happen due to the lunar eclipse that will take place in Istanbul on June 3, 1863, with the mechanism of steam engines. It is stated that the writings and figures related to astronomy were controlled by Osman Sâib Efendi, the chief astrologer of the period. One of the important articles in the magazine is the translation article that Namık Kemal started to make from Montesquieu. In another important article written for the exhibition, it is explained which economic rules societies can prosper by following. Mir'at had to end its publication after its third issue, at the end of a polemic with Münif Efendi, who can be called the editor of Mecmua-i Fünûn.

Anahtar Kelimeler

Mir, Refik Bey, Münif Efendi, Mecmûai Fünûn, Ottoman General Exhibition, Namık Kemal, Montesquieu, Osman Sâib Efendi, Nicolas Mandouce, Ransome & Sims Company

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Açaoğlu, S., Yavaş. D. (2019). Osmanlı Padişah Portreciliğinde Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud İle Değişen Gelenek. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 7 (19), 35-53.
• Akün, Ö. F. (1989). Ahmed Vefîk Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, (cilt. 2, ss. 143-157). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aydoğdu, N. (2018). Türk Basın Tarihinde İlk Resimli Dergi: Mirat. Türk Basın Tarihi içinde (yay. haz. M. Uğur. 2: 913-944). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Aydüz, S. (2008). Osman Saib Efendi. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi içinde, (cilt. 2, ss. 415-416). İstanbul, YKY.
• Baysal, J. (2010). Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar 1729-1875, (yay. haz. H. S. Keseroğlu, İ. Mengülerek). İstanbul: Hiperlink yayınları.
• Berkes, N. (2002. Türkiye’de Çağdaşlaşma. (yay. haz. A. Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi yayınları.
• Budak, A. (2004). Münif Paşa. İstanbul: Kitabevi.
• Demir, K. (2018). Sergi-i Umumi-i Osmani’nin (1863) Açılışı ve Sergi’nin Duyurulmasında Gazetelerin Rolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 155-169.
• Diderot/D’Alembert. (2000) Ansiklopedi Ya Da Bilimler Sanatlar Zanaatlar Açıklamalı Sözlüğü (Seçilmiş Maddeler). (Çev. S. Hilav). İstanbul: YKY.
• Duman, H. (1986). İstanbul Kütüphanelerinde Arap Harfli Süreli Yayınlar Kataloğu 1828-1928. İstanbul: IRCICA.
• Durmuş, İ. (2000). İnşâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde ( cilt. 22, ss. 334-337). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebuzziya. Tevfik. (2006). Yeni Osmanlılar İmparatorluğun son dönemindeki Genç Türkler (yay. haz. Ş. Kutlu). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Erginöz, G. Ş. (2008). Aylık Türkçe Bilim Dergisi Mecmua-i Fünun, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X/1, 186-192.
• Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi (Çev. A. Çavuşoğlu. 5 cilt). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gür, A. (1998). Ebüzziya Tevfik Hayatı Dil Edebiyat Basın Yayın ve Matbaacılığa Katkıları. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı.
• İbrahim Edhem Paşa. (2019). Jeolojiye Giriş (Medhal-i İlm-i Jeoloji). (yay. haz. B. Yurtoğlu). İstanbul: Hiperlink.
• İpşirli, M. (1997). Halil Efendi, Çerkez. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 15, ss. 312). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Keskin, İ. (2017). 1831-1920 Yılları Arasında İstanbul’da Litografi (Taş Baskı) Sanatı. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi, 38, 9-20.
• Kutlar, F. S. (2020). Mustafa Sâmî Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 31, ss. 354-356). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Mecmua-i İber-i İntibâh, sayı 2 (Şevvâl 1279 / Mart-Nisan 1863).
• Mecmua-i Fünûn, sayı 2 (Safer 1279 / Temmuz-Ağustos 1862); sayı 3 (Rebiulevvel 1279 / Ağustos-Eylül 1862); sayı 6 (Cemaziyelahir 1279 / Kasım-Aralık 1862); sayı 7 (Receb 1279 / Aralık-Ocak 1862-1863); sayı 8 (Şaban 1279 / Ocak-Şubat 1863); sayı 9 (Ramazan 1279 / Şubat-Mart 1863); sayı 10 (Şevvâl 1279 / Mart-Nisan 1863).
• Mir’ât, sayı 1 (Ramazân 1279 / Şubat 1863); sayı 2 (Şevvâl 1279 / Mart 1863); sayı 3 ( Zilkade 1279 / Nisan 1863)
• Mutluay, R. (1988). 100 Soruda Tanzimat ve Servet-i Fünûn Edebiyatı (XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatı). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Nazır, B. (2009). Dersaadet Ticaret Odası ve Uluslararası Sergiler. History Studies, 1 (1), 180-196.
• Pakalın, M. Z. (2004) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (3 cilt). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Russ, J. (2014). Avrupa Düşüncesinin Serüveni. (Çev. Ö. Doğan) Ankara: Doğu Batı.
• Soydaş, H. (2019). Namık Kemal’in Tilmizlerinden Mustafa Refîk Bey’in Edebiyat Tarihimizdeki Yeri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 19 (7), 121-136.
• Tahir-ül Mevlevî. (1994). Edebiyat Lügatı (yay. haz. K. E. Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tanpınar, A. H. (2003). 19uncu Asır Türk Edebiyat Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Toprak, Z. (1984). Fikir Dergiciliğinin Yüz Yılı. Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1983) içinde 13-54. İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Uçman, A. (1989). Âkif Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (c. 2, ss. 261-262). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ulusoy, B. N. (2013). Türkçe Dergiciliğinin Sancılı Başlangıcı. Dergicilik Üzerine, (editör: A. Y. Gönenç, içinde 7-39). İstanbul: Koyu Kitap.
• Yurtoğlu, B. (2016). Mecmuai-Fünûn’da Modern Doğa Bilimleri. Kutadgubilig 29, 241-278.
• Yurtoğlu, B. (2020). İbrahim Edhem Paşa’nın Medhal-i İlm-i Jeoloji Başlıklı Makalesi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 21, 1, 101-149.
• Yurtoğlu, B. (2022). Mecmua-i İber-i İntibah ve Osmanlı Popüler Bilim Dergileri Arasında İlk Polemikler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 23, 1, 103-125.
• Mandouce Nicolas. Dictionnaire des imprimeurs-lithographes du XXe siecle içinde. 22 Mart 2022 tarihinde http://elec.enc.sorbonne.fr/imprimeurs/node/22771 adresinden erişildi.
• Considération sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence. (2022). 2 Nisan 2022 tarihinde https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8613371v/f8.item.r=.langEN adresinden erişildi.
• Selçuk, B. (2022 17 Mart). Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). 17 Mart 2022 tarihinde http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/pertev-pasa-seyyid-mehmed-said adresinden erişildi.
• Considerations on the Causes of the Greatness of the Romans and their Decline. Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 2 Nisan 2022 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Considerations_on_the_Causes_of_the_Greatness_of_the_Romans_and_their_Decline adresinden erişildi.
• Ransomes, Sim & Jefferies. Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 22 Mart 2022 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Ransomes,_Sims_%26_Jefferies adresinden erişildi.