İyiyle Dönüşmek, İyiye Dönüşmek: Platon’da İyinin Yüksekliği Üzerine Bir İrdeleme

Yıl 2022, Sayı: 21, 67 - 87, 06.06.2022

Mehmet Fatih Elmas

Öz

Felsefede bilme faaliyeti genelde ‘İyi’nin ya da mutlak olanın bilgisine yöneliktir. Felsefe tarihinde birbirinden farklı çok sayıda “(en yüksek) İyi” formülasyonu geliştirilmiş ve çeşitli şekillerde içeriklendirilen bir form olarak “İyi”, başlıca ahlakî değer sayılmıştır. Geliştirdiği İyi formuyla seçkinleşen isimlerin başında Platon gelir. O bir yandan kosmosun ve kosmostaki şeylerin varoluş ilkesi olan İyi’yi mevcudiyetin ilkesi olarak belirlemiş ve diğer yandan bu ilkeyi -hüküm vermeyi olanaklı kılacak şekilde- ahlakın ölçütü kılmaya çalışmıştır. Her şeyin ölçüsünün insan olduğunu ileri süren Sofist argümana (homo mensura) karşı -her ne kadar bireysel ve toplumsal yanımızla ilgili görünse de- İyi’yi her bir insana göreli olmaktan kurtarmak amacıyla ide(al) alana taşıyarak, bütünsel bir gerçekliğe dönüştürmüş, ona mutlaklık kazandırmıştır. Bu manevrayla İyi artık salt bir sonuç değildir, fakat insanların kendisinden pay alarak, eylemleri esnasında kendisine yöneldikleri bir ilke ya da değer pozisyonuna konumlanıştır. Bir başka deyişle, Platon’un sisteminde İyi sırf kendisi için araştırılan, ulaşılmaya çalışılan, diğer her şeyin varlığını kendisine borçlu olduğu ya da her şeyin kendisiyle ilişkilendirilebildiği bir ide(al) olarak kavranılan en yüksek gerçekliğe sahip ilkedir; kendindeliğe sahip olması bakımından değerini kendinden alandır. Bu nedenle, ahlakî bir iyi etik değerini ancak bu ilkeden elde etmek durumundadır. Buna göre ilkenin seçim ve tercihlerimize bağlı olarak kişiselleştirileceği özel durumlar ya da ahlakî iyiler söz konusu olduğunda bir kimsenin erdemi bu ilkeyi gözeterek eylemde bulunmasına bağlıdır. Bu makale idealar ile şeyler arasında konumlandırılan bir kimsenin tüm insanların bir arada mutlu bir şekilde yaşayabileceği evrensel ilkeleri/değerleri kendi ruhunda açığa çıkararak, bu değerlerden hem kendisi için ve hem de birlikte yaşadığı başka insanlar için erdemler türetmeye, bir başka deyişle varoluşun ilkesi olan İyi'yi bireysel ve toplumsal düzeyde gerçekleştirmeye çalıştığı ideal bir düzeni konu edinmekte ve eylemlerimizi ahlakî kılanın ya da iyiye dönüşmenin biricik olanağının İyi'yle dönüşmek olduğuna dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Varlık, Değer, İyi, Eylem, Erdem

Kaynakça

• Arslan, A. (2011). İlkçağ Felsefe Tarihi: Aristoteles, 3. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Badiou, A. (2013). Etik: Kötülük Kavrayışı Üzerine Bir Deneme, (çev. T. Birkan), Metis Yayınları: İstanbul.
• Cevizci, A. (2012). İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Kitabevi: Bursa.
• Çıvgın, A. (2018). “Platon’un Adalet ve Filozof Kral Anlayışı,” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı: 1, ss. 212-229.
• Dürüşken, Ç. (2014). Antikçağ Felsefesi: Homeros’tan Augustinus’a Bir Düşünce Serüveni, Alfa Basım Yayım Dağ. San: İstanbul.
• Eflâtun (1997). Philebos, (çev. S.E. Siyavuşgil), MEB Yayınları: İstanbul.
• Eflâtun (1999). Mektuplar, (çev. İ. Şahinbaş), MEB Yayınları: İstanbul.
• Hadot, P. (2011). İlkçağ Felsefesi Nedir?, (çev. M. Cedden), Dost Kitabevi Yayınları: Ankara.
• Haşlakoğlu, O. (2005). “POLITEIA Diyalogunda Epistêmê Tasnifi Ve Dialektikê Methodos’un Anlamı”, Felsefe Tartışmaları, 34: 67-90.
• Haşlakoğlu, O. (2008). “Platon Düşüncesinde aletheia”, U. Ü. Fen- Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi: Kaygı, 11: 205-209.
• Kuçuradi, İ. (2003). İnsan ve Değerleri, TFK Yayınları, Ankara.
• Maclntyre, A. (2001). Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik’in Kısa Tarihi, (çev. H. Hünler ve S. Z. Hünler), Paradigma Yayınları: İstanbul.
• Özlem, D. (2017). Etik, Notos Kitap Yayınevi: İstanbul.
• Platon (1997). Gorgias, (çev. R. Erben), MEB Yayınları: İstanbul.
• Platon (1998). Yasalar, (çev. C. Şentuna-S. Babür), 1. Cilt, 2. Baskı, Kabalcı Yayınevi: İstanbul.
• Platon (1999a). “Protagoras”, Diyaloglar II, (M. Gökberk), Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Platon (1999b). “Theaitetos”, Diyaloglar II, (M. Gökberk), Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Platon (2000), Kratylos, (çev. C. Karakaya), Sosyal Yayınları: İstanbul.
• Platon (2007a). Menon, (çev. ve yor. A. Cevizci), Sentez Yayıncılık: Bursa.
• Platon (2007b). Symposion, (çev. E. Çoraklı), Kabalcı Yayınevi: İstanbul.
• Platon (2014). Devlet, (çev. S. Eyüpoğlu-M. Ali Cimcoz), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Platon (2015). Phaidon, (çev. F. Akderin), Say Yayınları: İstanbul.
• Platon (2016). Phaidros ya da Güzellik Üzerine, (çev. Birdal Akar), Bilgesu Yayınları: Ankara.
• Platon (2018). Timaios, (çev. F. Akderin), Say Yayınları: İstanbul.
• Weber, A. (1993). Felsefe Tarihi, (çev: H. V. Eralp), 5. Baskı, Sosyal Yayınlar: İstanbul.