Antik Hint ve Çin’de Panenteist Varlık Anlayışı ve Mitolojik Kökenleri

Yıl 2023, Sayı: 23, 47 - 74, 05.07.2023

Murat Sultan Özkan

Öz

Aryan kökenli olan Hintliler, Hindistan’a gelmeden önce doğalcı bir din anlayışına sahiptirler. Hintliler bu anlayışla doğal güçleri tanrılaştırmışlardır. İlk dönem Vedalarında politeist bir tanrı anlayışı hâkim olsa da monoteist öğelere de yer verilmiştir. Politeist anlatılar mitolojik unsurları da içermektedir. Bu mitolojik anlatılara göre tanrılar dünyayı kozmik bir kurbanın kalıntılarından veya ilksel bir maddeden inşa etmişlerdir. Upanishadlar ve Bhagavad-Gita’ da ise her türlü varlığın kaynağı ve ilkesi Brahman/Atman’dır. Evrensel Öz olan Brahman bireysel özlerin/ruhların da kaynağıdır. Her şey Brahman’da var olur, ancak Brahman değildir. Çünkü o bir yönüyle varlığa aşkın, bir yönüyle de içkindir. Taoizm de de var olan her şeyin kökeni kaynağı Tao’dur. Var olan her bir şey Tao’dan pay almıştır. Bu klasik metinlerde Te olarak ifade edilmektedir. Tao, değişmeyen yönüyle varlığa aşkınken Te aracılığı ile de her varlığa nüfuz etmiştir ve içkindir. Vedaların son döneminde ve Taoizm’de panenteist veya çift kutuplu bir tanrı anlayışı sergilenmiştir. Bu anlayışa göre “Her şey Tanrı’dadır.” ancak “Her şey Tanrı değildir”. Bu panenteist anlayış mistik düşünürler üzerinde de etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Panenteizm, Taoizm, Hinduizm, Tanrı, Varlık.

Panentheist Conception of Being and Mythological Origins in Ancient India and China

Öz

Indians who have Aryan origin had a naturalistic belief of religion before migrating to India. With this belief the Indians deified natural forces. In early ages, although a polytheistic belief of god was dominant in the early Vedas, monotheistic elements were also mentioned. Polytheist narratives also contain mythological elements. According to these mythological narratives, the gods built the world from the remains of a cosmic sacrifice or from primordial matter. In the Upanishads and the Bhagavad-Gita are the source and principle of all beings and also Brahman/Atman, too. Brahman, the Universal Essence, is also the source of individual essences/souls. Everything exists in Brahman, but it is not Brahman. Because in one aspect it is transcendent to existence and in another aspect it is immanent. The origin of all that exists in Taoism is Tao. Everything that exists has had its share of Tao. This is expressed as Te in classical texts. While Tao is transcendent to existence with its unchanging aspect, it permeates and is immanent in every being through Te. In the last period of the Vedas and in Taoism, a panentheist or bipolar understanding of god was exhibited. According to this belief “Everything is in God.” but “Everything is not God”. This panentheist belief was also effective on mystical thinkers

Kaynakça

• Armstrong, K. (2014). Mitlerin Kısa Tarihi. Çev. Dilek Şendil. İstanbul: Alfa Basın Yayın Dağıtım San. ve Tic. Lti. Şti.
• Armstrong, K. (2017). Tanrı’nın Tarihi (2. bs.). Çev. O. Özel, H. Koyukan ve K. Emiroğlu. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Armstrong, K. (2019a). Büyük Dönüşüm Eksen Çağı ve Dinsel Geleneklerin Başlangıcı. Çev. Barış Baysal. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Armstrong, K. (2019b). Tanrı Savunusu Din Aslında Nedir. Çev. Şahika Tokel. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Arslan, A. (2018). İlkçağ Felsefesi Tarihi 1 Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi (9. bs.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bhagavad-Gita. (2001). Çev. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayınları. https://www.academia.edu/36858040/ (09.10.2022).
• Bıçak, A. (2014). Evren Tasavvuru Kendini Bilmek ya da Evreni Kurmak (2. bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bulfinch, T. (2015). Klasik Yunan ve Roma Mitolojisi (4. bs.). Çev. Özgür Umut Hoşafçı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ.
• Campbell, J. & Moyers, B. (1990). The Power of Myth. Ed. Betty Sue Flowers. New York: Anchor Books.
• Chenet, F. (2012). Hindistan’ın Kurucu Düşüncesi. Ed. J, Russ. Felsefe Tarihi I. Cilt Kurucu Düşünceler (2. bs.). Çev. İsmail Yerguz. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coomaraswamy, A. (2000). Hinduizm ve Budizm. Çev. İsmail Taşpınar. İstanbul: Kaknüs Yayınları.https://turuz.com/storage/her_konu-2019-7/6922/ (09.10.2022).
• Cornford, F. M. (2015). Sokrates Öncesi ve Sonrası (1. bs.). Çev. A.M. Celâl Şengör ve Senem Onan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demirci, K. (1991). Hinduizm’in Kutsal Metinleri Vedalar. İstanbul: İşaret Yayınları. https://www.academia.edu/14535190/
• Eliade, M. (1991) Images and Symbols Studies in Religious Symbolism. New Jersey: Princeton University Press.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Cilt: 1 Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalacı Yayınevi. https:// www.academia.edu/ 45657488/ (09.10.2022).
• Giles, H. A. (2017). Eski Çin’de Dinler. Çev. Deniz Uludağ. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hiriyanna, M. (2011). Hint Felsefesi Tarihi. Çev. Fuat Aydın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hooke, S. H. (2015). Ortadoğu Mitolojisi Mezopotamya, Mısır, Filistin, Hitit, Musevi, Hristiyan Mitosları. (5. bs.). Çev. Alâeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, K. (1990). “Vedaların Bilinmeyen Tanrısı Ka.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi [Çevrimiçi], (33), 1-2, 281-292, Web. 16 Ağu. 2022.
• Kaya, K. (1997). Hiranyagarbha. Hint Mitoloji Sözlüğü, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Küçük, A. ve Tümer, G. (1993). Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Lǎozǐ. (2020). Tao Te Ching (6. bs.). Çev. Sonya Özbey. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi. Çev. Koray Akten. Ankara: İmge Kitabevi. https://www.academia.edu/36207989/ (09.10.2022).
• Meinesz, A. (2010). Yaşam Nasıl Başladı Evrimin Üç Kökeni. Çev. Engin Tarhan. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Özbey, S. (2020). “Sunuş.” Tao Te Ching. Çev. Sonya Özbey. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özden, H. Ö. (2017). İslâm Felsefesi Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Özden, H. Ö. ve Elmalı, O. (2017). İlkçağ Felsefe Tarihi Metinlerle (1. bs.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Rigveda (2.bs.). (2021). Çev. Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şenel, A. (2013). Siyasal Düşünceler Tarihi Tarih Öncesinde İlkçağda, Ortaçağda ve Yeni Çağda Toplum ve Siyasal Dönüşüm (4. bs.). Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• Störing, H. J. (2015). İlkçağ Felsefesi Hint-Çin-Yunan (3. bs.). Çev. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayıncılık Dağ. Eğt. Dan. Ltd. Şti.
• Tanilli, S. (2015). Yüz Yılların Gerçeği ve Mirası I. Cilt İlkçağ: Doğu, Yunan, Roma (2. bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Turner, W. (1903). History of Philosophy. Boston: Ginn & Company Publishers. http://www.giuliotortello.it/clil/historyofphturner. (09.10.2022).
• Upanishadlar (6. bs.). (2022). Çev. Korhan Kaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yu-Lan, F. (2009). Çin Felsefesi Tarihi (1. bs.). Çev. Fuat Aydın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Zhuangzi/Chuang Tzu. (2020). Zhungzi Metineri. Çev. Giray Fidan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.