PHONETIC AND MORPHOLOGICAL FEATURES OF OGHUZ DIALECT AT MU‘INU’L-MURID

Yıl 2012, Sayı: 32, 1 - 8, 20.06.2015

Bilâl Aktan

Öz

The developmental period of the literary language of Central Asian Turkish literature, from the period of 13th century in the lower parts of Khwarezm and Sirdeya, which is constructed by Karahanlı language under the influence of regional dialects of Oghuz and Kipchak language is called “Khwarezm Turkish”. The common feature of the greatest works of this period; Karahan (East), Oghuz-Turkmen and Kipchak Turkish language features that they moved together. That is to say, works of this period is a mixed-languages works. One of the works written in Turkish to Khwarezm in 713/1313 and was written by a mistic poet of İslam. Religious and mystical work that consists of 407 verse written by Islam is called Muinü’l-Mürid. The review and evaluation, no substantial extent so that the features were Oghuz work. MM in sound and shape of the striking features of this Oghuz dialects, verse and verse numbers in the text passed by granting studied

Anahtar Kelimeler

Khwarezm Turkish, Muînü'l-murid, features of Oghuz dialect, phonetic features, morphologic features

MU‘ÎNÜ’L-MÜRÎD’DE OĞUZCA SES VE ŞEKİL ÖZELLİKLERİ

Öz

XIII. yüzyıldan itibaren Harezm ve Sirderya’nın aşağı kesimlerinde, kısmen Oğuz (Türkmen) ve Kıpçak yerli ağızlarının etkisi altında Karahanlıcadan oluşan Orta Asya Türkçesi edebiyat dilinin gelişme dönemine “Harezm Türkçesi” denir. Bu dönem eserlerinin en büyük ortak özelliği; Karahanlı (Doğu), Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Türkçesi dil özelliklerini bir arada taşımış olmaları, yani bir bakıma karışık dil özelliklerine sahip olmalarıdır. Harezm Türkçesiyle yazılmış eserlerden biri de “İslâm” adlı mutasavvıf bir şair tarafından 713/1313 yılında yazılan, 407 dörtlükten oluşan, dinî ve tasavvufî nitelikteki Mu‘înü’l-Mürîd (MM) adlı manzum eserdir. MM üzerinde yaptığımız bu inceleme ve değerlendirmede, eserdeki Oğuzca özelliklerin hiç azımsanmayacak kadar çok olduğu görülmüştür. Bu makalede, MM adlı eserde yer alan Oğuzca ses ve şekil özellikleri incelenmiştir. MM’de dikkat çekici bu Oğuzca ses ve şekil özellikleri, metinde geçtiği dörtlük ve mısra numaraları verilmek suretiyle tanıklandırılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, Mu‘înü’l-Mürîd, Oğuzca özellikler, ses özellikleri, şekil özellikleri

Kaynakça

• ATALAY, Besim (1998-1999). Divanü Lugâti’t-Türk I-IV, Ankara: TDK Yay. 4. bs.
• ARGUNŞAH, Mustafa vd. (2010). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yay.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1968.) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: TDK Yay.
• ECKMANN, János (1998). “Harezm Türkçesi” Tarihî Türk Şiveleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., bs., s. 173-210.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2007). Türk Dili Tarihi, 4. bs., Ankara: Akçağ Yay.
• GABAİN, A. von (2007). Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay., 5. bs.
• GÜLSEVİN, Gürer - BOZ, Erdoğan (2004) Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• GÜLSEVİN, Gürer (1998). “Köktürk Bengü Taşlarındaki Oğuzca Özellikler”, Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi), 7: 12-18.
• GÜLSEVİN, Gürer (2010). “Oğuzca olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar ve Bunlara Teorik Bir
• Yaklaşım”, Turkish Studies, Volume: 5/1: 57-76. KAYMAZ, Zeki (2002). “Hoca Ahmet Yesevî’nin Hikmetlerindeki Oğuz Türkçesi Unsurları”, Türk Dünyası Araştırmaları, 139: 155-162.
• KORKMAZ, Zeynep (1995a). “Kaşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.1, Ankara: TDK Yay. 241-253.
• KORKMAZ, Zeynep (1995b). “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.1, Ankara: TDK Yay. 205-216.
• KORKMAZ, Zeynep (2010). “Oğuz Türkçesinin Tarihî Gelişme Süreçleri”, Turkish Studies, 5/1: 1-41.
• KORKMAZ, Zeynep (1999). “Oğuz Türkçesinin Tarihî Gelişme Süreçleri ve Divanu Lugâti’t-Türk”, Türk Dili, 570: 459-470.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2003), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ, 5. bs.
• ÖZKAN, Mustafa (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2. bs.
• (TOGAN), Zeki Velidi (1928). “Harezmde Yazılan Eski Türkçe Eserler”, Türkiyat Mecmuası c. II, 313-345.
• TOPARLI, Recep - ARGUNŞAH, Mustafa (2008). Mu′înü′l-Mürîd, Ankara: TDK Yay.