ADAPAZARI’NDA HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİ’NİN KURULUŞU VE FAALİYETLERİ (1914-1922)

Yıl 2015, Sayı: 45, 86 - 103, 04.08.2015

Bülent Cırık

Öz

Established in the last quarter of 19th century with humanitarian aims in line with the international developments, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Turkish Red Crescent) performed crucial services for soldiers and civilians both in the front line and in hinterland during the Balkan Wars and World War I. These services were sometimes health services and sometimes poor relief. During the same period, Adapazarı District, an administrative unit of the Ottoman State, also gave support to this establishment and shared its natural wealth and economic opportunities with people. Adapazarı and vicinity became one of the activity bases of Hilâl-i Ahmer Cemiyetiin 1914, when World War Istarted. In this study, regional organization and activities of Hilâl-i Ahmerin Adapazarı during1914-1922, when it was the most active during the years of war, are presented on the strength of archive documents and how welfare feelings occurred during times peace and war in Northwest Anatolia and social and economic state of Anatolian people are analysed around a society

Anahtar Kelimeler

Adapazarı, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, World War I, National Struggle, Welfare

ADAPAZARI’NDA HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİ’NİN KURULUŞU VE FAALİYETLERİ (1914-1922)

Öz

19. yüzyılın son çeyreğinde insani duygularla, uluslararası gelişmelere paralel olarak kurulan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Balkan Savaşlarında ve Birinci Dünya Savaşı’nda hem cephede hem de cephe gerisinde Osmanlı asker ve sivil vatandaşlarına önemli hizmetlerde bulunmuştur. Bu hizmetler daha çok sağlık alanında ve sosyal yardımlaşma şeklinde olmuştur. Aynı dönemde Adapazarı kazası da bu kuruma destek vererek, sahip olduğu doğal zenginliği ve ekonomik imkânları muhtaçlarla paylaşmıştır. Adapazarı ve çevresi Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı 1914 yılından itibaren Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyet merkezlerinden biri olmuştur. Bu makalede Hilâl-i Ahmer’in Adapazarı’nda en aktif çalıştığı 1914-1922 yılları arasındaki teşkilatlanması ve faaliyetleri arşiv belgeleri ışığında incelenecek, savaş ve barış zamanlarında yardımlaşma olgusunun Kuzeybatı Anadolu’da nasıl cereyan ettiği tartışılacak, Anadolu insanının belirtilen dönemdeki sosyal ve ekonomik durumu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adapazarı, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Birinci Dünya Savaşı, Milli Mücadele, Sosyal Yardımlaşma

Kaynakça

• Akkor, Mahmut, “I. Dünya Savaşı’nda Kocaeli’de İngiliz Esirleri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt: II, Editörler: Haluk Selvi-M. Bilal Çelik, KBB yay., Kocaeli, 2015, s.849-867
• Arslan, Nebahat Oran, I. Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Rus Savaş Esirleri ve Bunların İadeleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2003.
• Arslan, Nebahat Oran, “ Hilâl-iAhmer Cemiyeti’nin Çalışmalarından Bazı Kesitler”, Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, Cilt 4, Sayı 2 (2004).
• Atnur,İbrahim Ethem, “Rum ve Ermenilerin İzmit ve Adapazarı Bölgesinden Tehciri ve Yeniden İskânları”, I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998), Adapazarı, 1999, s.129
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.ŞFR., 98/318 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH. UMVM. 13/39 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 16-6/3-36. Atnur, “Rum ve Ermenilerin İzmit ve Adapazarı Bölgesinden Tehciri ve Yeniden İskânları”, I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998), Adapazarı, 1999, s.129).
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 155, Belge no:125; Hâkimiyet-i Milliye, 25 Eylül 1921 No: 303.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-3/1-19. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-3/1-46. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-3/1-13. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-2/1-34. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-2/1-54. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 93-4/1-32. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 89-10/1-13
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 89-10/1-14
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İ.UM., 59-/1-18
• Besim Ömer, Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dair Konferans, Hazırlayan: İsmail Hacıfettahoğlu, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2007.
• Çapa, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yay., Ankara, 2010.
• Erdemir, Lokman, “Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine: Sağlık Hizmetleri” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2012/1, Sayı:15.
• Hacıfettahoğlu, İsmail, Milli Mücadelede Hilâl-i Ahmer, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2007
• Hamit, Tahsin – Remzi, Saka, Sermaye Hareketi, Amedi Matbaası, İstanbul, 1930.
• Harp Mecmuası, Yıl:1, Sayı:14, Teşrinisani 1332(Kasım-Aralık 1916).
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1930-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2003
• Kaya, Erol, “Milli Mücadele Döneminde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Anadolu ve Yunanistan’daki Türk ve Yunan Esirlerine Yaptığı Yardımlar”, TurkishStudies International PeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 3/2 Winter 2008, s.465-486
• Kutluata, Münir, Sakarya’da Bankacılık ve Türk Ticaret Bankası, Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi yay., İstanbul 1972.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 1335 Senesinde Münakit Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umumisi Heyet-i Muhteremesine Takdim
• Edilen 1330- 1334 Senelerine Ait Merkez-i Umumi Raporu, İstanbul, Matbaa-i Orhaniye, 1335.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi 1329-1331, İstanbul, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Şirketi
• Özdemir, Nuray, “Milli Mücadele Döneminde Bolu Hilâl-İ Ahmer Cemiyeti”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2012, Cilt:12, Yıl:12, Sayı:2, s. 84
• Özel, Sabahattin, “Türk İktisat Tarihinde Adapazarı”, Sabahaddin Zaim’e Armağan İktisat Fakültesi Mecmuası, 1994/B-3, C: 1-4, İstanbul, 1996, 741-750.
• Özel, Sabahattin, Milli Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yay., İstanbul, 2009.
• Polat, Mehmet, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Teşkilatlanması, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Sakarya İli Tarihi, 2 cilt, Editör Prof. Dr Mehmet Alpargu, Sakarya, 2005.
• Salname-i Devlet-i Âli Osman, Altmış altıncı sene, Dersaadet, Selanik matbaası, 1327.
• Salname-i Devlet-i Âli Osman, Altmış sekizinci sene, Dersaadet, Hilâl matbaası, 1334.
• Salname-i Devlet-i Âli Osman, Altmış yedinci sene, Dersaadet, Selanik matbaası, 1328.
• Sarı, Mustafa – Narin, Resül, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Adapazarı İslam Ticaret Bankası”, I. Uluslar arası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu 20-22 Nisan 2006, Cilt II, KBB yay., Kocaeli, 2007, s.938-962.
• Sarı, Mustafa, “Milli Mücadele Dönemi’nde İzmit ve Çevresinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri (1919-1923)”,
• Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt: II, Editörler: Haluk Selvi-M. Bilal Çelik, KBB yay., Kocaeli, 2015, s.965-987.
• Seçil Karal Akgün- Murat Uluğtekin, Hilâl-i Ahmerden Kızılay’a, Kızılay Yayınları, Ankara, 2002.
• Selvi, Haluk, “II. Meşrutiyet Döneminde Adapazarı ve Çevresi (1908-1918), Sakarya İli Tarihi, c. I, Adapazarı, 2005, ss. 449-4
• Servet-i Fünun, sayı: 355, 18 Kânunuevvel 1313 (30 Aralık 1897).
• Sezer,Cemal, “Birinci Dünya Savaşı’nda Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Sağlık Alanındaki Faaliyetleri”, HistoryStudies, C. 4, Sayı:4, Kasım 2012.
• Sezer, Cemal- Metin Ömer, “Balkan Savaşlarından Milli Mücadeleye Hilâl-İ Ahmer Cemiyeti’nin Yardım Faaliyetleri (1912-1922)”, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü, Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD) 2013, Cilt: XXXII Sayı: 54 Ankara – 2013 / Eylül,Ss. 167-182.
• Şahin, Enis, Kronolojik Adapazarı Sakarya Tarihi 1923-2004, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü yay., Adapazarı, 2005
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1082, Belge no:49.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1198, Belge no:56.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:31.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:34.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:36.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:56.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:59.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1200, Belge no:62.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1236, Belge no:37.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1237, Belge no:115.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1429, Belge no:67.
• Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 1429, Belge no:68.
• Tanin, no:1759, 17 Zilhicce 1331 (17 Kasım 1913), s.1.
• Tepekaya,Muzaffer, Kaplan,Leyla, “Hilâl-i Ahmer Kadınlar Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 10, Konya 2003.
• Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Merkez-İ Umumisi Tarafından 1339 Senesi Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umumisine Takdim
• Edilen (1335-1337) Dört Senelik Devreye Ait Rapor, Ahmet İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul, 1339
• Uluğtekin, Murat - Uluğtekin M. Gül, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilâl-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Türk Kızılayı Yayınları, Ankara, 2013. EKLER
• Hilâl-i Ahmer’in hastabakıcı hanımları, (Serveti Fünun, Sayı 1350, 31 Mayıs 1333)
• Adapazarı’nda Hilâl-i Ahmer Sekizinci İmdad-ı Sıhhi Heyeti Binası 10 Temmuz 1917, Görülen lüzum üzerine Adapazarı’nda bir üsera garnizonu tesis edildiği hakkında Hilal-i Ahmer
• Cemiyeti’ne askeri makamlardan gönderilen yazı. (Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 282, Belge no: 214.) Adapazarı Hilal-i Ahmer Zer’iyyat İdaresinde 1915 yılı Kasım ayı memur değişiklik cetveli. (Türk Kızılayı Arşivi, Kutu no: 42, Belge no:14.)