Maârif Salnâmelerine Göre Urfa Sancağı’nda Eğitim ve Öğretim (H.1316-1321/M.1898-1904)

Yıl 2020, Sayı: 65, 211 - 231, 24.07.2020

Büşra Elçiçeği

Öz

Bu çalışmada Maârif Salnâmeleri’nde yer alan veriler doğrultusunda Urfa Sancağı’nda eğitim-öğretim faaliyetleri ele alınmıştır. Araştırma nitel araştırma yönteminde tasarlanmış olup doküman incelemesi tekniği kullanılarak ulaşılan veriler betimsel analiz yöntemi ile değerlendirilmişir. Bu amaçla H.1316-1321/M.1898-1904 (H.1320/M.1902-1903 tarihli Maârif Salnâmesi günümüze kadar tesadüf edilemediği için hariç) tarihli salnâmeler incelenip Urfa Sancağı’nda mevcut okullar, bu okullardaki idareciler, öğretmenler, okutulan dersler, öğrenci ve hademe sayıları ele alınmıştır. Aynı zamanda Urfa’da bulunan medreseler, bulundukları yerler, medreselerde görevli müderrisler, talebe sayısı, medresenin kurucusu hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Gayrimüslim azınlık okullarının ne zaman açıldıkları, adlarına ruhsat verilip verilmediği üzerinde durulmuştur. Üstelik Urfa’da açılan kütüphaneler incelenerek ne zaman kuruldukları ve kaç adet kitaba sahip oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfa Sancağı, medrese, kütüphane, Gayrimüslim okulları, eğitim

Education and Instruction in Urfa Sanjak According to Education Yearsbooks (H.1316-1321/ M. 1898-1904)

Öz

İn this study, the education and training activities at Urfa Sanjak has been approached in the line of date taking part in Yearsbooks. The research was designed in qualitative research method and the data obtained by using document analysis technique was evaluated with descriptive analysis method. İn this purpose H.1316-1321/M.1898-1904 (H.1320/M.1902-1903 excep as couldn’t reach today) after analyzing these yearsbooks and then existing schools, managers working there, teachers, the lessons that are thought there, srudents and jonitors numbers are handled. Also some information about Medresas existing in Urfa, their places, Mudarrises working at those medresas, students and prampter’s numbers are given. Also, some information about whwn non-muslim schools are founded and whether they had certificate of approval or not are painted. On the top of all as analyzing the libraries which were opened in Urfa, we can make firm when they established and how many boks they have got.
Keywords: Urfa Sanjak- Education- Medresas- Library- Non-muslim Schools.

Anahtar Kelimeler

Urfa Sanjak- Education- Medresas- Library- Non-muslim Schools

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1997). Türk eğitim tarihi (başlangıçtan 1997’ye)(6. Baskı). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Akyüz, Y. (2006). Türk eğitim tarihi (M.Ö.1000-M.S.2006) (8. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Arıbaş, S. (2000). Başlangıçtan II. Meşrutiyete kadar Osmanlılarda sıbyan mektepleri [Özel sayı]. Yeni Türkiye, 32, 711-716.
• Aytaç, K. (1972). Avrupa eğitim tarihi antik çağdan XIX. yüzyıl sonlarına kadar. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Babuçoğlu, M., Eroğlu, C., & Köçer, M. (2007). Osmanlı vilâyet salnâmelerinde Halep. Ankara: Kozan Ofset.
• Baltacı, C. (2002). Osmanlı devletinde eğitim ve öğretim, Türkler içinde (C.11, s.456-462). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Berker, A. (1945). Türkiye’de ilköğretim 1839-1908. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Binbaşıoğlu, C. (2009). Başlanğıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Boy, A. (2017). Medreselerin kısa bir geçmişi ve Kayseri medreseleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 57-73.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Cuinet, V. (1891). La Turquie D’Asie. Geographie Administrative, II, Paris.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezâkir 21-39 (III). (C. Baysun, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Demirkent, I. (1990). Urfa haçlı kontluğu tarihi (1098-1118) (C.1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Demirkent, I. (2001). Ortaçağ’da Urfa uygarlıklar kapısı Urfa. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, No: 1732.
• Demirel, M. (2002). Türk eğitiminin modernleşmesinde rüşdiye mektepleri. Türkler içinde (C.15, s.44). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Duman, H. (1982). Osmanlı yıllıkları (salnâmeler ve nevsaller). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• Ekiz, D. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (yaklaşım, yöntem ve yeknikler). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi (C.1-2). İstanbul: Eser Matbaası.
• Ertuğrul, H. (2005). Kültürümüzü etkiyen okullar. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1996). Osmanlı devletinde gayrimüslim tebanın yönetimi (2. Baskı). İstanbul: Risale Yayınları.
• Esat, M. (1930). Osmanlı’da ekalliyetler. Maarif Vekaleti Mecmuası, Sayı:18, Ankara.
• Güler, A. (2007). Osmanlı’dan cumhuriyete azınlıklar (2. Baskı). Ankara: Araştırma Dizisi TÜRKAR.
• Güler, S. (2002). Eskiçağ’dan kurtuluş savaşına kadar Urfa tarihi. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 6, 3-26.
• Güven, İ. (2013). Türk eğitim tarihi. Edirne: Akademi Yayınları.
• Güzel, A. (2012). 1927 tarihli Urfa salnamesinin tarihi coğrafya özellikleri bakımından değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 231-262.
• Haydaroğlu, İ. P. (1993). Osmanlı imparatorluğunda yabancı okullar. Ankara: Ocak Yayınları. Hayta, S. (1995). 1869 Maârif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk eğitimine katkıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Honigmann, E. (1986). Urfa. İslam Ansiklopedisi içinde (C.13, s.336-337). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İpşirli, M. (2003). Medrese. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 28, s.327-333). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kansu, A.N. (2015). Türkiye eğitim tarihi (2. Baskı). Ankara: Maya Akdemi Yayınları. Kaya, Ö. (2004). Tanzimat’tan Lozan’a azınlıklar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Karakaş, M. (1995). Cumhuriyet öncesi Şanlıurfa’da kültür ve eğitim. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Kodaman, B. (1980). Abdülhamit devri eğitim sistemi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kürkçüoğlu, A. C. (2000b). Vakfiyelerde adı geçen Şanlıurfa mimari eserleri, Edessa KültürDergisi, 1, 8-13.
• Kürkçüoğlu, A. C. (2002a). Şanlıurfa’da yapılan arkeolojik araştırmalar, kazılar ve il sınırları içindeki sit alanları. Şanlıurfa uygarlığın doğduğu şehir içinde (s. 114-128). Şanlıurfa: Şurkav Yay.
• Krenkow, F. (1993). Kütüphâne. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 6, s.1126-1128). İstanbul: TDV Yayınları.
• Mızrak, R. (2002). Şanlıurfa kütüphaneleri tarihi. Ankara: Şurkav Yayınları (26). 178-185.
• Pakalın, M. Z. (1983). Kütüphane, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü içinde (C.2, s.346). İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Palalı, İ. (2010). Osmanlı Salnâmeleri ve tarih araştırmalarındaki kaynak olarak önemi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23, 1–14.
• Saka, N. (1991). Osmanlı eğitim tarihi (1. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sakin, O. (2008). Osmanlıda etnik yapı. İstanbul: Ekim Yayınları.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1316, Def'a 1, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1317, Def'a 2, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1318, Def'a 3, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1319, Def'a 4, istanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1321, Def'a 6, İstanbul Asır Matbaası.
• Salnâme-i Vilâyet-i Halep (SVH), H. 1317, Def’a 28, Vilâyet Matbaası, Halep.
• Şahin, İ. (2001). Osmanlı klasik dönemi Urfası. F. Özden (Ed.), Uygarlıklar kapısı Urfa içinde (ss. 69-79). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları-1732.
• Şahinalp, M. (2005). Şanlıurfa şehrinin kuruluş ve gelişmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Şemseddin, S. (1996). Kâmûsu’l-A’lâm (C. II). Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• Şemseddin, S. (1998). Kamus-u Türki. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tonguç, İ. H. (2004). İlköğretim kavramı. Ankara: Piramit Yayıncılık.
• Tozlu, N. (1991). Kültür ve eğitim tarihimizde yabancı okullar. Ankara: Akçağ Yayınları. Urfa. (1984). Yurt ansiklopedisi içinde (C.10, s. 7375-7380). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos vekayinamesi ve papaz Grigor’un zeyli (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2014). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı. Ankara: TTK.
• Ünal, U. (2008). II. meşrutiyet öncesi Osmanlı rüşdiyeleri 1897-1907. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yazıcı, M. (1973). Tanzimattan bu yana milli eğitim bakanları, başbakanları ve Atatürk 1839-1979. Ankara: Emel Matbaacılık.
• Yinanç, M. H. (1944). Türkiye tarihi-Selçuklular devri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yücel, M. S. (2016). Türkiye’de yabancı okullar ve azınlık okulları (1925-1926). Yayımlanmamış doktora tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik.
• Vahapoğlu, H. (1990). Osmanlı’dan günümüze yabancı ve azınlık okulları (yönetimleri açısından). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.