Piyasa Sosyalizminin Dönüşümü ve Stratejik Planlamayla İlişkisi

Yıl 2024, Sayı: 82, 73 - 98, 24.10.2024

Gökhan Aşkar

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1477833

Öz

Piyasa sosyalizmi kuramsal olarak 20. yüzyılın başlarında sosyalist hesaplama tartışmalarıyla gelişmeye başlamış ve önemli değişimlerden geçerek 1980’lerde Doğu Bloğu ülkelerinde ortaya çıkan reformlar üzerinde etkili olmuştur. Sosyalist ülkelerdeki uygulamalar ve kuramsal farklılaşma zaman içinde piyasa sosyalizminde merkezi planlamanın ağırlığının giderek azaldığını ve özellikle 1970’lerden sonra parçalı ve işletme temelli bir planlama anlayışına geçildiğini göstermektedir. Aynı evrede gelişmiş kapitalist ülkelerde yaygınlaşan stratejik planlama, piyasa sosyalizmindeki planlama anlayışıyla benzer özellikler taşımaktadır. Merkezi planlama uygulamalarının yerine makro düzeyde programları ve kurumsal/yerel düzeyde alınan kararları temel alan, adem-i merkeziyetçi planlama yaklaşımı, piyasa sosyalizmi ve stratejik planlamanın temel unsurudur. Stratejik planlama ve piyasa sosyalizmi farklı ekonomik düzenler içinde 1970’lerden sonra planlamada etkisini artıran adem-i merkeziyetçi eğilimler üzerinde yükselmiştir. Bu çalışmada kapitalist ve sosyalist ülkelerde planlama alanında ortaya çıkan kesişmeyi göstermek amacıyla piyasa sosyalizminin kuramsal gelişimi ve sosyalist ülkelerde öne çıkan uygulamalar ele alınmış, stratejik planlamayla piyasa sosyalizmi arasındaki ilişki incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Piyasa sosyalizmi, Stratejik planlama, Sosyalist hesaplama tartışmaları, Desantralizasyon

Transformation of Market Socialism and its Relationship with Strategic Planning

Öz

Market socialism emerged theoretically in the early 20th century with the socialist calculation debates and underwent significant transformations, influencing the reforms in Eastern Bloc countries in the 1980s. The practices and theoretical evolution in socialist countries over time indicate a gradual decrease in the emphasis on central planning in market socialism, particularly transitioning to fragmented and enterprise-based planning after the 1970s. Concurrently, strategic planning, which became widespread in developed capitalist countries during the same period, bears similarities to the planning approach in market socialism. The shift from centralized planning to a decentralized planning approach based on macro-level programs and decisions made at the institutional/local levels constitutes a fundamental element of market socialism and strategic planning. Both strategic planning and market socialism gained prominence after the 1970s, riding on the trend of decentralization in planning, which has been influential in different economic systems. This study delves into the theoretical development of market socialism and prominent practices in socialist countries to illustrate the intersectionality in the field of planning between capitalist and socialist countries, while also examining the relationship between strategic planning and market socialism.

Anahtar Kelimeler

Market socialism, Strategic planning, Socialist calculation debate, Decentralization

Kaynakça

• Abdullayev, N. ve Elma, F. (2009). Sovyetler Birliği’nde reform sürecinin başlangıcı ve Gorbaçov dönemi. Journal of Qafqaz University, 26, 71-87.
• Arın, T. (1992). Sunuş. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 7-22). İstanbul: Belge Yayınları.
• Aşgın, S. (2008). Stratejik yönetim. Ankara: Bilge Ajans.
• Barone, E. (1963). The ministry of production in the collectivist state. F. A. Hayek (Ed.), Collectivist economic planning içinde (ss. 245-290). London: Routledge & Kegan Paul LTD.
• Brus, W. (1992). Sosyalizm uygulanabilir ve yaşayabilir mi? O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 37-65). İstanbul: Belge Yayınları.
• Brus, W. (2001). Market socialism. T. Bottomore (Ed.). In A dictionary of marxist thought (pp. 336-339). Oxford: Blackwell.
• Candy, V. ve Gordon, J. (2011). The historical development of strategic planning theories. International Journal of Management & Information Systems, 15(4), 71-90.
• Ceh, N. (2015). Under the iron heel of western financial institutions: the collapse of Communist Yugoslavia. Saber and Scroll, 4(1), 71-88.
• Demir, C. ve Yılmaz, M. K. (2010). Stratejik planlama süreci ve örgütler açısından önemi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 69-88.
• Devine, P. (1992). Market socialism or participatory planning. Review of Radical Political Economics, 24(3&4), 67-89.
• Devine, P. (2001). Economic planning. In T. Bottomore (Ed.), A dictionary of marxist thought (pp. 165-168). Oxford: Blackwell.
• Eryiğit, B. H. (2013). Stratejik planlama, stratejik planlamaya ilişkin alternatif yaklaşımlar ve stratejik yönetim okulları. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 4(9), 152-172.
• Genç, F. N. (2009). Türk kamu yönetiminde stratejik planlama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 201-211.
• Güçlü, N. (2003). Stratejik yönetim. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 61-85.
• Gürcan, E. C. (2022). Çin ekonomik mucizesinin kodları: Gelişen dünya için dersler. Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi, 3(2), 46-75.
• Güven, A. (2014). Kamu yönetiminde geleceğin inşasında stratejik bakış. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 2(2), 63-80.
• Harman, C. (1992). Piyasa sosyalizmi efsanesi. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 216-280). İstanbul: Belge Yayınları.
• Hayek, F. V. (2015). Kölelik yolu. (T. Feyzioğlu, Y. Arsan ve A. Yayla, Çev.), Ankara: Liberte Yayınları.
• Haynes, M. (1992). Piyasanın karabasanları: Şili, Yugoslavya ve Macaristan. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 165-215). İstanbul: Belge Yayınları.
• Horvat, B. (2016). The Yugoslav economic system: The first labor-managed economy in the making. London: Routledge.
• Kowalik, T. (2001). Lange. In T. Bottomore (Ed.), A dictionary of marxist thought (pp. 304-305). Oxford: Blackwell.
• Küçük, Y. (1978). Planlama, kalkınma ve Türkiye. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Küçüksüleymanoğlu, R. (2008). Stratejik planlama süreci. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(2), 403-412.
• Lange, O. (1938). On the economic theory of socialism. In B. E. Lippincott (Ed.), On the economic theory of socialism (pp. 55-129). Minnesota: The University of Minnesota Press.
• Lippincott, B. E. (1938). Introduction. In B. E. Lippincott (Ed.), On the economic theory of socialism içinde (pp. 1-38). Minnesota: The University of Minnesota Press.
• Mandel, E. (1992). Sosyalist planlamanın savunusu. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 66-110). İstanbul: Belge Yayınları.
• Mintzberg, H. (1994). The fall and rise of strategic planning. Harvard Business Review, 72, 107-114.
• Mises, L. V. (1963). Economic calculation in the socialist commonwealth. In F. A. Hayek (Ed.), Collectivist economic planning (pp. 87-130). London: Routledge & Kegan Paul LTD.
• Nove, A. (1992a). Marx, piyasa ve uygulanabilir sosyalizm. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 23-36). İstanbul: Belge Yayınları.
• Nove, A. (1992b). Piyasalar ve sosyalizm. O. Akınhay (Ed.), Piyasa sosyalizmi tartışması içinde (ss. 111-119). İstanbul: Belge Yayınları.
• O’Neill, J. (2001). Piyasa: Etik, bilgi ve politika. (Ş. S. Kaya, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Övgün, B. (2010a). Devlet ve planlama. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Övgün, B. (2010b). Türkiye’de planlama: Sektörel gelişmeden kalkınmaya kalkınmadan stratejiye. Memleket Siyaset Yönetim, 5(13), 176-204.
• Polanyi, K. (2014). Büyük dönüşüm: Çağımızın siyasal ve ekonomik kökenleri. (A. Buğra, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Savran, S. (2020). Piyasa sosyalizminin yükselişi ve düşüşü – 1. Devrimci Marksizm, 44, 167-190.
• Savran, S. (2021). Piyasa sosyalizminin yükselişi ve düşüşü – 2. Devrimci Marksizm, 45-46, 193-217.
• Shleifer, A. ve Vishny, R. W. (1994). The politics of market socialism. Journal of Economic Perspectives, 8(2), 165-176.
• Taylor, F. M. (1938). The guidance of production in a socialist state. In B. E. Lippincott (Ed.), On the economic theory of socialism (pp. 39-54). Minnesota: The University of Minnesota Press.
• The 1956 Institute. (2003). Transformation of the Hungarian economy. Erişim adresi: http://www.rev.hu/history_of_45/tanulm_gazd/gazd_e.htm
• Tuncer, B. (1962). Sosyalist ekonomilerde plan. AÜ SBF Dergisi, 17(3), 39-53.
• Uzgel, İ. (1992). Sosyalizmden ulusçuluğa: Yugoslavya’da ulusçuluğun yeniden canlanışı. AÜ SBF Dergisi, 47(1), 217-244.
• Yin, J. ve Xu, J. (2022). China’s plan for economic and social development: A review from the 1st to 14th five-year plan. Singapore: Springer.
• Zeng, P. ve Scase, R. (2013). The restructuring of market socialism in China: The contribution of an agency theoretical perspective. Thunderbird International Business Review, 55(1), 103-114.