TOPKAPI SARAYINDA BULUNAN 19. YY ÇİNİ SÜSLEMELERİNİN SANAT VE TASARIM AÇISINDAN GÖRSEL ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2021, Sayı: 2, 15 - 30, 01.09.2021

Erol Türkmen

Öz

1453 yılında İstanbul’un fethi sonrasında Fatih Sultan Mehmet’in isteği üzerine 1460 yıllarında yapımına başlanan Topkapı Sarayı’nın inşası 1478 yılında tamamlanmıştır. Saray 19. Yüzyıla kadar sürekli olarak ek yapılarla genişlemiştir. Saray halkının Dolmabahçe sarayına taşınmasının ardından Topkapı sarayı son halinin 19.y.y ortalarında tamamlamıştır. 1460 ve 1900 yılları arasından kullanılan sarayda bu tarihler arasındaki değişim çok net görülmektedir. Dönem padişahlarına göre değişen ve sürekli yeni yapılarla büyüyen sarayda değerli materyallerle yapılan tasarımlar lüks saray yaşantısını yansıtmaktadır. Saray içinde dönem padişahlarının kendileri için yaptırdıkları ek yeni odalarla, kendi tarzlarını yansıtmışlardır. Dönem mimarisine bağlı kalınarak tasarımlarda değişiklikler gözlenmiştir. Saray içi tasarımlarda genellikle İslami desenler ve tasarımlar dikkat çekmektedir odalarda boydan boya çinilerle yazılan dualar, kapılara yazılan âyetlere sık sık rastlanmaktadır. Mavi, kırmızı beyaz ve lüksün temsilci olarak gold renkler çok sık kullanılmıştır. Saray içindeki tasarımlar büyüleyici ve döneme ait izler taşımaktadır.
Bu bildiride; İstanbul Saray burnunda Osmanlı imparatorluğunun 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca, devletin idare merkezi olarak kullanılan, bir zamanlar içinde 4.000’e yakın kişinin yaşadığı sarayda 1460 yıllarıyla 1900 lü yıllar arasında sürekli olarak ek yapılarla büyüyen sarayın, yıllar içindeki değişen saray içi süslenmelerinin 19.y.y. döneme göre sanat ve tasarım açından görsel çözümlemesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Topkapı Sarayı, İslami Tasarımlar, Osmanlı İmparatorluğu, 19.y.y sanat ve tasarım

Kaynakça

• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1974), Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (1451-1481), IV, İstanbul.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1985), “Osmanlı Abideleri’nin Restorasyoları”, Ekrem Hakkı Ayverdi Makaleler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 76-113.
• Cezar, Mustafa (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eldem, S. Hakkı- Akozan, Ferudun (1982), Topkapı Sarayı Bir Mimari Araştırma, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Basımevi.
• Koçer, Funda (1998), Türk Çini Sanatında Kütahya’nın Önemi ve Bugünki Durumu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çini Onarımları Anasanat Dalı, Erzurum.
• Kortan, Enis (1985), Topkapı Sarayı’nın Kentsel Estetik Açısından İstanbul’a Olan Katkısının Değerlendirilmesi”, Milli Saraylar Sempozyumu Bildiriler, İstanbul.
• Ortaylı, İlber (2007), Mekanlar ve Olaylarıyla Topkapı Sarayı, Bank Asya Kültür Hizmetleri, No:5, İstanbul.
• Sağdıç, Zafer (2002), Osmanlı Politik Sisteminin Osmanlı Saray Mimari Mekân Örgütlenmesi Üzerindeki Etkileri”, Türkler, (Ed; Güzel, Hasan Celal-Çiçek, Kemal- Koca, Salim), İstanbul; Cilt: 12.
• Seçkin Nadide (1998), Topkapı Sarayının Biçimlenmesine Egemen Olan Tasarım Gelenekleri Üzerine Bir Araştırma (1453-1755), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara. 184- 193.
• Seçkin, Nadide (1995), “Osmanlı Mimarisinde 15. yüzyıla İlişkin İki Saray Yerleşimi; Edirne (Yeni) Sarayı ve Topkapı Sarayı”, Dokuzuncu Milletlerarası Türk 331 Sanatları Kongresi, İstanbul 23-27 Eylül 1991, Kültür Bakanlığı Yayınları/1705, Ankara.
• Şimşirgil, Ahmed (2005), Taşa Yazılan Tarih Topkapı Sarayı, İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları.
• Tanyeli, Uğur (1990), “Topkapı Sarayı Üçüncü Avlusundaki Fatih Köşkü (Hazine) ve Tarihsel Evrimi Üzerine Gözlemler”, Topkapı Sarayı Müzesi, Yıllık 4, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İbrahim (1995), Büyük Osmanlı Tarihi. (6. Baskı). Cilt: 4, Dizi-Sa. 16, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İbrahim H. (1986),” Osmanlı Sarayında Ehl-İ Hiref (Sanatkârlar) Defterleri”, Belgeler, XI (15), Ankara: Türk Tarih Kurumu.