Türkiye’de Para İkamesi ve Belirleyicileri (2006-2024)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 44 - 56, 26.09.2025

Figen Özlü Tok Sabri Azgün , Rabia Efeoğlu

https://doi.org/10.62425/dssh.1674656

Öz

Para ikamesi, genellikle parasal ve mali ekonomik göstergelerdeki bozulmalar nedeniyle yabancı para biriminin yerli para birimi rolünü üstlenmesi durumunda görülmektedir. Yaygın olarak ABD doları ekonomilerde rezerv para olarak tercih edildiğinden dolayı dolarizasyon olarak da adlandırılabilmektedir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yüksek oranlarda seyrettiği ve kronik bir sorun haline geldiği için araştırılması, halka ve ekonomiye etkileri nedeniyle büyük bir önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 2006-2024 dönemi arasında para ikamesi olgusu ve para ikamesinin belirleyicilerini ARDL yöntemi ile analiz etmektir. Bu bağlamda para arzı, döviz kuru, enflasyon, faiz oranları gibi parasal göstergelerin dolarizasyon üzerindeki rolü ortaya konmuştur. Ekonometrik analiz sonuçlarından elde edilen verilerden yola çıkıldığında dört temel bulgu saptanmıştır: i) uzun dönemde sırasıyla enflasyon, para arzı ve döviz kuru dolarizasyonu en çok etkileyen değişkenlerdir. ii) kısa dönemde enflasyonun etkisi yüksektir. iii) kur önlemlerinin uzun vadede dolarizasyonu azaltmaya yönelik sınırlı bir etkisi bulunmaktadır. iv) uzun dönemde dolarizasyon oranı kendi içinde dengeleyici bir mekanizma kuracaktır. Türkiye’de para ikamesinin kontrol altına alınabilmesi için kurumsal ve yapısal dönüşümlerin sağlanmasıyla birlikte parasal ve mali reformların düzenlenmesi önem arz etmektedir. Özellikle sıkılaştırıcı parasal tedbirler dolarizasyonun ortadan kaldırılmasında kısa vadede etkili olacağı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Para ikamesi , ARDL sınır testi , Türkiye Ekonomisi

Currency Substitution and Its Determinants in Türkiye (2006-2024)

Öz

Currency substitution is typically observed when foreign currency takes over the role of the domestic currency due to disruptions in monetary and fiscal economic indicators. Since the US dollar is widely preferred as a reserve currency in many economies, this phenomenon can also be referred to as dollarization. In developing countries like Türkiye, where it has remained at high levels and become a chronic issue, it is of great importance to investigate its effects on the public and the economy. The aim of this study is to analyze the phenomenon of currency substitution and its determinants in Turkey between 2006 and 2024 using the ARDL method. In this context, the roles of monetary indicators such as money supply, exchange rate, inflation, and interest rates on dollarization have been explored. Based on the results of the econometric analysis, four main findings were identified: i) in the long run, inflation, money supply, and exchange rate are the variables that most affect dollarization, ii) in the short run, the effect of inflation is high, iii) exchange rate measures have a limited effect on reducing dollarization in the long run, iv) in the long run, the dollarization rate will establish a self-correcting mechanism. In order to control currency substitution in Turkey, it is essential to implement institutional and structural reforms alongside monetary and fiscal reforms. Particularly, tightening monetary measures are considered to be effective in eliminating dollarization in the short term.

Anahtar Kelimeler

Currency Substitution , ARDL Bounds Test , Turkish Economy

Kaynakça

• Aklan, A. (2001). Para ikame süreci ve Türkiye örneği. Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 7(1),197- 208.
• Bahmani-Oskooee, M., & Domaç, İ. (2002). On the link between dollarization and inflation: Evidence from Turkey. Comparative Economic Studies, 45(3), 306-328.
• Balaylar, N. A., & Duygulu, A. A. (2004). Türkiye’de para ikamesi olgusu ve para talebinin istikrarı. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 33-55.
• Bayat, T., & Taş, Ş. (2021). Türkiye’de para ikamesine karşı politika faizi etkin olarak kullanılıyor mu? Fourier alandan kanıtlar. Sosyoekonomi, 29(50), 503-520. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2021.04.23
• Boamah, D., Guy, K., Grosvenor, T., & Lescott, A. (2012). Currency substitution: Evidence from the Caribbean. Journal of Business, Finance & Economics in Emerging Economies, 7(1), 1-20
• Calvo, G., & Végh Gramont, C. A. (1992). Currency substitution in developing countries. IMF Working Papers, 1992(040), A001. Retrieved Dec 14, 2023, from https://doi.org/10.5089/9781451845884.001.A001
• Çorak, M. G., & Aksoy, E. E. (2022). Dolarizasyon ile enflasyon arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 205-220.
• Dumrul, C. (2010). Türk ekonomisinde para ikamesinin belirleyicilerinin sınır testi yaklaşımı ile eş-bütünleşme analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35, 199-231.
• Erkan, R., & Ertürk, E. (2024). (A)Simetrik dolarizasyon olgusu: VAR analizi ve hatemi-j nedensellik testi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 60, 269-280.
• Hekim, D. (2008). Para ikamesi histerisi: Türkiye örneği.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 27-43.
• Kumamoto, H., & Kumamoto, M. (2014). Does currency substitution affect exchange rate volatility? International Journal of Economics and Financial Issues, 4(4), 698-704.
• Us, V., & Özcan, K. (2006). Dolarizasyon sürecinde son gelişmeler: Türkiye ekonomisi. Tisk Akademi, 1(2), 98-115.
• Ortiz, G. (1983). Dollarization in Mexico: Causes and consequences. In Financial policies and the world capital market: The problem of Latin American countries. University of Chicago Press. 71-106
• Özkaramete, N. (1996). Türkiye'de dolarizasyon ve para ikamesi. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 7(20), 99-106.
• Saraç, T. B. (2010). Enflasyon ve para ikamesi ilişkisi: Türkiye ekonomisi için ekonometrik bir analiz (1994: 01-2009: 12). Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1), 147-152.
• Sarı, İ. (2007). Makroekonomik değişkenlerin dolarizasyon sürecine etkisi: Ampirik bir yaklaşım. [Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Piyasalar Genel Müdürlüğü].
• Selçuk, F. (1994). Currency substitution in Turkey. Applied Economics, 26(5), 509-518. https://doi.org/10.1080/00036849400000019
• Süslü, B., & Baydur, C. (2002). Para ikamesi ve Türkiye'deki gelişimi. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 27, 93-106.
• Yılmaz, M., & Uysal, D. (2019). Türkiye’de dolarizasyon ve enflasyon ilişkisi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 4(10), 286-306.
• Yinusa, D. O., & Akinlo, A. E. (2008). Exchange rate volatility, currency substitution and monetary policy in Nigeria. Indian Economic Review, 43(2), 161–181.