Diyarbakır Suriçi Bölgesinin Yeniden İnşası ve Hukuksal Boyutu

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 39, 335 - 373, 12.12.2018

Mehmet Karaarslan

Öz

Kadim bir kentimiz olan Diyarbakır, kuruluşundan
günümüze dek birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve bu medeniyetlerden birçok
kültürel miras ve eseri günümüze dek taşımıştır. Söz konusu kültürel miras ve
eserlerin ağırlıklı bir kısmı Suriçi bölgesinde yer almaktadır. Bu tarihi
dokunun korunabilmesi için 1988 yılında bu bölge, “kentsel sit alanı” olarak
ilan edilmiş ve 1990’lı yıllarda ilk koruma amaçlı imar planı yapılmıştır.
Ancak bu plana rağmen Suriçi bölgesinin tarihi dokusu bozulmaya devam etmiştir.

Bu nedenle 2008 yılından itibaren yeniden koruma
amaçlı nazım imar planı ve koruma amaçlı uygulama imar planları hazırlanmış ve
2012 yılında yürürlüğe konulmuştur. Yine bu süreçte mezkûr bölgede bulunan
riskli yapılar ve imar planlarına aykırı olan ruhsatsız ve ruhsata aykırı
yapılar ve son olarak da bölgede yaşanan çatışmalar sırasında tahrip olan
yapılar konusunda Merkezi İdare tarafından riskli alan ve acele kamulaştırma
kararları ile bu bölge kentsel dönüşüm kapsamına alınmıştır.

Ancak iyiniyetli olarak yapılan bütün bu çalışmalar
sırasında bilerek ya da bilmeyerek hukuksal boyut ihmal edilmektedir. Bu
nedenle iş bu çalışmada Suriçi bölgesinin imar, yapı durumu, kentsel dönüşüm ve
bu bağlamda alınan acele kamulaştırma ve riskli alan kararlarının hukuksal
boyutu incelenmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeniden inşa, kentsel sit alanı, koruma amaçlı imar planı, kentsel dönüşüm, acele kamulaştırma

Reconstruction of the Suriçi Area in Diyarbakır and its legal dimension

Öz

Diyarbakır, one of our cities
with a long history dating back to ancient times, has hosted many civilizations
since its foundation with a cultural heritage and many monuments that have
survived until today. The majority of the said cultural heritage and monuments
are located in the area of Suriçi. In order that this historical fabric can be
protected, the area was proclaimed as “urban protected area” in 1988 and the
first development plan aiming at protective measures was designed in the 1990s.
However, the historical fabric of the area of Suriçi suffered further damages
in spite of the existence of such a plan.

As a result, the master
development plan and development plans for implementation aiming at the
preservation of the area were designed as from 2008 which were then put into
effect in 2012. In the ongoing process, in the face of some structures posing
risks, unlicensed buildings and the structures that are non-compliant to zoning
plans in the indicated area, and the structures that were damaged during the
clashes occurred in the area in recent time, the Central Government promptly took
decisions in a spontaneous manner to expropriate the risky buildings and has
included the area in an urban transformation programme.

However, during such projects,
all designed and carried out in good will, the legal dimension of the issue is
disregarded either on purpose or by accident. This study tries therefore to
provide an insight into the legal dimension of the zoning and construction
status and the urban transformation programme of the area of Suriçi as well as
the decisions taken spontaneously in respect of risky area status and
expropriation. 

Anahtar Kelimeler

Reconstruction, urban protected area, development plan aiming at preservation, urban transformation, spontaneous expropriation decision

Kaynakça

• AKYILMAZ, Bahtiyar / SEZGİNER, Murat / KAYA, Cemil: Türk İdare Hukuku, Seçkin Yayınevi, 7. Baskı, Ankara Ekim 2016.
• AMILHAT, Mathias: Droit administratif Des Biens, Birinci Baskı, Bréal, Paris, 2017.
• AUBY, Jean-Marie / BON, Pierre / AUBY, Jean-Bernard / TERNEYRE, Philipppe: Droit administratif des biens, 7. Baskı, Dalloz, Paris, 2016.
• AYHAN, Fatma: “Kentsel Dönüşüm Kavramı ve Tarihsel Gelişimi, Kentsel Dönüşüm Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 2013/1.
• BEKTAŞ, Yasin: “Bir Kentleşme Stratejisi Olarak Yasanın Kentsel Mekanı Dönüştürmede Etkisi: Ankara Örneği”, Planlama, 2014; 24(3).
• CHAPUS, René: Droit Administratif Général- Tome 2, 15 édition, Monchrestien, 2001.
• ÇOLAK, Nusret İlker: İmar Hukuku, İstanbul, On iki Levha Yayınları, Ekim 2010.
• DEMİRKOL, Selami / BEREKET BAŞ, Zühal: “Kentsel Dönüşümün, 6306 Sayılı Yasa Kapsamında Hak ve Özgürlükler Açısından Ele Alınması”, TBB Dergisi 2013 (108).
• Diyarbakır Kentsel Sit Koruma Amaçlı İmar Planı, Plan Açıklama Raporu 2012.
• DUPUİS, Georges / GUÉDON, Marié-José - CHRÉTIEN, Patrice: Droit Administratif, 8. Édition, Éditions Dalloz, Paris 2002.
• ERGEN, Cafer / BÖKE, Veli: Kaçak Yapı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2005.
• GÖZLER, Kemal / KAPLAN, Gürsel: İdare Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, Bursa-Ağustos 2016.
• GÜNDAY, Metin: İdare Hukuku, İmaj Yayıncılık, 10. Baskı, Ankara 2011.
• KALABALIK, Halil: İmar Hukuku (Planlama, Arsa, Yapı, Koruma), Seçkin Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2005.
• KARAGÖL, Ömer: Kamulaştırma Davalarında Bedel Tespit Esasları, Seçkin Yayınevi, Ankara 2009.
• KARAKAŞ, Sertaç / KARAŞİN, Abdulhalim / GÜRBÜZ, Şehmus / ÖZYILMAZ, Havva: “Diyarbakır Suriçinde Yığma Binaların Afet Potansiyeli Bakımından Değerlendirilmesi”, TMMOB Afet Sempozyumu. (http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/3918.pdf), (E.T., 27.11.2016).
• KAYA, Cemil: İdarenin Takdir yetkisi ve Yargısal Denetimi, On İki Levha Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Nisan 2014.
• Kentsel Dönüşüm ve Diyarbakır, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı- Alt Yapı ve kentsel Dönüşüm Hizmetleri Şube Müdürlüğü, Şubat 2015.
• KURŞAT, Zekeriya: “6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun Özel Hukuk Alanındaki etkileri”, Kentsel Dönüşüm Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2013/1.
• LANGELIER, Elise / POUILLAUDE, Hugo-Bernard: Traité de la propriété publique, 1. Baskı, Le Moniteur, Paris, 2015.
• MERMUTLU, Bedri: “Ali Emiri Efendi’nin Mir’atül Fevaid Notlarında Diyarbakır Anıtsal Tarihi Yapıları”, e-Şarkiyat İlmi araştırmalar Dergisi- www.e-sarkiyat.com, -İSSN: 1308-9633, S. VIII, Kasım 2012, (E.T., 12.05.2018).
• ONAR, S. Sami: İdare Hukukunun Umumi Esasları, C. I, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1966.
• Osmanlıca-Türkçe Sözlük, http://www.osmanlicaturkce.com/?k=imar &t=@. (E.T., 29.11.2016).
• ÖZAY, İl Han: Yargısal Korunma, Alfa Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, Mart 1999.
• PARLA, Canan: “Diyarbakır Surları ve Kent Tarihi”, ODTÜ MFD 2005/1 (22:1).
• PARLA, Canan: “Surları Türk Dönemi Dokusuyla Diyarbakır Kenti”, www.ayk.gov.tr. (24.11.2016).
• PEISER, Gustave: Droit administratif des biens, 21. Baskı, Dalloz, Paris, 2015.
• ŞAHİN, Cenk: “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanun’a Yönelik Bazı Eleştiriler” Kentsel Dönüşüm Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2013/1.
• ŞİMŞEK, Suat: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Mülkiyet Hakkıyla İlgili Davaları İnceleme Yöntemi: Üç Kural Analizi, Sayıştay Dergisi, Sayı: 88, Ocak-Mart 2013.
• ÜSTÜN, Gül: Kentsel Dönüşümün Hukuki Boyutu, On İki Levha Yayınları, İstanbul, Haziran 2009.
• YASİN, Melikşah: “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarına İlişkin Temel İlkeler”, (Kentsel dönüşüm…,) Kentsel Dönüşüm Hukuku, İstanbul Üniversitesi S. S. ONAR İdare Hukuku ve İlimler Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, No: 2013/1.
• YASİN, Melikşah: “Koruma Amaçlı İmar Planlarının Yapılış Süreci”, e-akademi, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, Ocak 2007-Sayı 59.
• YAYLA, Yıldızhan: İdare Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, Eylül 2009.
• YILDIRIM, Ahmet: “Diyarbakır Suriçi Tarihi Kent Bilgi Sistemi Önerisi”, Doğu Coğrafya Dergisi 16, (http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunidcd/article/view/1021006886/1021006316), (25.11.2016).
• YILDIZ, Ferruh: İmar Bilgisi, Planlama-Uygulama-Mevzuat, Nobel Yayıncılık, 7. Basım, Ankara 2011.
• YILMAZOĞLU, Yunus Emre / DUMAN, Özgür: Acele Kamulaştırmanın Mülkiyet Hakkı Bakımından Yol Açtığı Meseleler: Anayasa Mahkemesi’nin “Ali Ekber Akyol ve Diğerleri” Kararlarının Analizi, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 11, Haziran 2018, http://www.uyusmazlik.gov.tr/Resimler/Pdfler/Makaleler/20-06-2018yilmazoglu-ozgur-duman.pdf, (E.T. 19.09.2018).