Devlet Aklı Doktrini ve Modern Türkiye'ye Geçiş Sürecinde Bir Tezahürü Olarak Teşkilat-ı Mahsusa

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 39, 375 - 409, 12.12.2018

Salim Orhan

Öz

Bir zihniyet ve siyasi yaklaşım/tavır olarak devletin
tarihsel varlığı kadar eski olan devlet aklı doktrini, devleti en yüce değer ve
bizatihi amaç olarak görmektedir. Bu yaklaşıma göre, devletin meşruiyeti kendine
içkindir ve kendinden menkuldür. Devlet aklı doktrini, devletin varlığını
korumaya ve selametini muhafaza etmeye mutlak öncelik tanımaktadır. Devletin
varlığının ve güvenliğinin/bütünlüğünün korunması için başvurulacak her yöntem
mubah sayılmakta ve her araç meşru kabul edilmektedir. Daha özel bir anlamıyla
devlet aklı; olağanüstü bir durumda ve “kriz” halinde, devletin muhafazası için
herhangi bir hukuk ve ahlak ilkesiyle bağlı olmamasına denk gelmektedir. Devlet
aklının mihmandarı olan zorunluluk ve olağanüstü durum, yönetim sanatının bir
tekniği olarak istihbaratı da ortaya çıkarmış ve şekillendirmiştir. Türkiye’nin
geleneksel devlet anlayışının dayandığı “devletçilik” ilkesinin ve buhran
dönemlerindeki siyasi tutumunun temelini, devlet aklı doktrini oluşturmaktadır.
Osmanlı’nın modernleşme sürecinin rahminde gelişmiş ve ortaya çıkmış olan
Türkiye’nin devlet aklı, selefi olan Osmanlı’dan tevarüs etmiştir. Osmanlı’nın
son döneminde ve aynı zamanda bir “kriz” döneminde iktidar olmuş İttihat ve
Terakki tarafından bir istihbarat ve askeri örgüt olarak gizli bir şekilde
kurulan Teşkilat-ı Mahsusa, devlet aklının en çıplak surette tezahür ettiği
örneklerden biridir. Bu çalışma, devlet aklı doktrinini birçok cihetiyle
araştırmayı ve bu doktrin çerçevesinde modern Türkiye’ye geçiş sürecinde bir
örnek olarak Teşkilat-ı Mahsusa’yı incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Devlet aklı, yönetim sanatı, istihbarat, modern devlet, Teşkilat-ı Mahsusa, İttihat ve Terakki

The doctrine of Reason of State and Teşkilat-ı Mahsusa (Ottoman Special Organization) as an its manifestation in the transition process of modern Turkey

Öz

The doctrine of Reason of
State is a mentality and political approach which is as old as the state’s
historical existence. This doctrine sees the state as the highest worth and
objective in itself. According to this approach, the legitimacy of state is
inherent and self-proclaimed. The doctrine of reason of state gives priority to
protection of state’s existence and preservation of its safety. To ensure the
state’s existence and integrity, any methods, tactics and tools applied to are
counted as permissible and accepted as legitimate. More specifically, Reason of
State does not correspond to any legal or moral principle in cases of emergency
and critical conditions so as to protect state itself. The necessity and
emergency, the guide of Reason of State, have also revealed and shaped
intelligence as a technique of the art of government. The doctrine of reason of
state underlies the principle of statism which has been Turkey’s traditional understanding
of state and political attitudes in crisis periods. Turkey has emerged and developed in
the womb of Ottoman modernization process and its reason of state has also been
inherited from Ottoman as its predecessor. Without hiding anything, it appears
that Teşkilat-ı Mahsusa (Ottoman special organization) is one of the examples
of reason of state. It was secretly established as an intelligence department
and military organisation by İttihad ve Terakki (Committee of Union and
Progress) which came to power in a crisis in the last period of Ottoman Empire. This study aims to research the doctrine
of reason of state in many aspects and to analyse Teşkilat-ı Mahsusa as an
example in the transition process of modern Turkey within the scope of this
doctrine.

Anahtar Kelimeler

Reason of State, art of government, intelligence, modern state, Teşkilat-ı Mahsusa, İttihat ve Terakki

Kaynakça

• AGAMBEN, Giorgio: İstisna Hali, Çev. Kemal Atakay, Otonom Yayınları, İstanbul 2006.
• AKÇAM, Taner: 1915 Yazıları, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• ATAY, Falih Rıfkı: Zeytindağı, Pozitif Yayınları, İstanbul 2004.
• AYDOĞAN, Erdal: İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908-1918), Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
• BELGE, Murat: “Teşkilat-ı Mahsusa”, Birikim, Sayı: 116, Yıl: 1998, s. 16-20.
• BOTERO, Giovanni: The Reason of State, Trans. P.J. Waley & D.P. Waley, Yale University Press, New Haven 1956.
• DADRİAN, Vahakn N / AKÇAM, Taner: “Tehcir ve Taktil” Divan-ı Harb-i Örfi Zabıtları İttihad ve Terakki’nin Yargılanması 1919-1922, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• DADRİAN, Vahakn N.: Ermeni Soykırımında Kurumsal Roller, Çev. Atilla Tuygan, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul 2007.
• ERDOĞAN, Mustafa, “Hikmet-i Hükümet’ten Hukuk Devletine Yol Var mı?”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Sayı: 13, Yıl: 2000-01, s. 45-57.
• ERÖZDEN, Ozan: “Makyavelizm, Hikmet-i Hükümet ve Modern Devlet”, içinde Machiavelli, Makyavelizm ve Modernite, Haz. Cemal Bali Akal, Dost Yayınları, Ankara 2012, s. 63-80.
• FOUCAULT, Michel: “Omnes et Singulatim: Siyasi Aklın Bir Eleştirisine Doğru”, Özne ve İktidar, Çev. Işık Ergüden – Osman Akınhay, 4. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2014.
• FOUCAULT, Michel: Security, Territory, Population: Lectures at the College de France 1977-1978, Ed. Michel Senellart, Trans. Graham Burchell, Palgrave -Macmillan, London 2007.
• HASLAM, Jonathan: No Virtue Like Necessity: Realist Thought in International Relations Since Machiavelli, Yale University Press, New Haven 2002.
• HUTCHINSON, Steven: “Intelligence, Reason Of State and The Art of Governing Risk and Opportunity in Early Modern Europe”, Economy and Society, Vol: 43, No: 3, 2014, s. 370-400.
• KARAN, Kaya: Türk İstihbarat Tarihi, Truva Yayınları, İstanbul 2008.
• KOCAHANOĞLU, Osman Selim: İttihat ve Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919): Meclisi Mebusan Tahkikâtı; Teşkilâtı Mahsusa; Ermeni Tehciri; Divânı Harbi Örfi Muhakemâtı, Temel Yayınları, İstanbul 1998.
• MEINECKE, Friedrich: Machiavellism: The Doctrine of Raison d’état and Its Place in Modern History, Trans. Douglas Scott, Yale University Press, New Haven 1962.
• POOLE, Thomas: Reason of State: Law, Prerogative and Empire, Cambridge University Press, Cambridge 2015.
• ROSENBLUM, Nancy L.: “Constitutional Reason of State: The Fear Factor” Dissent in Dangerous Times, Ed. Austin Sarat, The University of Michigan Press, Michigan/USA, 2005, s. 146-176.
• SANCAR, Mithat: “Devlet Aklı” Kıskacında Hukuk Devleti, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• SAYGILI, Abdurrahman: “Modern Devlet’in Çıplak Sureti”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 59, Sayı: 1, 2010, s. 61-97.
• SAYGILI, Abdurrahman: Kutsallık ile Rasyonellik Sarkacında Devlet, İmaj Yayınevi, Ankara 2014.
• SCHMITT, Carl: Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, Çev. A. Emre Zeybekoğlu, 3. Baskı, Dost Yayınları, Ankara 2010.
• STODDARD, Philip H.: Teşkilat-ı Mahsusa Osmanlı Devleti ve Araplar 1911-1918: Teşkilat-ı Mahsusa Üzerine Bir Ön Çalışma, Çev. Tansel Demirel, 3. Baskı, Arma Yayınları, İstanbul 2003.
• TEKİN, Gülçiçek Günel: Ergenekon’dan Teşkilat-ı Mahsusa’ya, Belge Yayınları, İstanbul 2011.
• TUCK Richard: Philosophy and Government 1572-1651, Cambridge University Press, Cambridge 1993.
• TUNAYA, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt 3: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• VIROLI, Maurizio: From Politics to Reason of State: Th e Acquisition and Transformation of the Language of Politics 1250–1600, Cambridge University Press, Cambridge 1992.
• ZÜRCHER, Erik Jan: Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, 20. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.